خبرگزاری ایکنا نوشت: در روزهای اخیر نوساناتی در بازار طلا، سکه و ارز رخ داد که شاید بتوان گفت در تاریخ کشور بی‌سابقه بوده است؛ به گونه‌ای که قیمت هر سکه طلا در روزهای اخیر تا حدود سه میلیون تومان هم رسید و قیمت دلار در بازار آزاد هم از هشت هزار تومان تجاوز می‌کند. افزایش یکباره قیمت خودرو که گاهی تا چند ده میلیون تومان می‎رسد هم مزید بر علت شده است. این وضعیت موجبات نگرانی و اعتراض برخی از مردم و مخصوصا بازاریان را فراهم کرده است و با توجه به اینکه احتمال تشدید تحریم‌ها نیز وجود دارد؛ بنابراین لازم است در گفت‌وگو با کارشناسان، دلایل پدید آمدن این وضعیت و راه‌های خروج از آن و همچنین آینده اقتصاد ایران را مورد ارزیابی قرار دهیم. رسول بخشی‌دستجردی، عضو هیئت‎علمی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا، در ابتدا درباره دلایل پدید آمدن تورم افسارگسیخته اخیر اظهار کرد: بنده حدود چهار سال قبل، اتفاقی که اکنون در حال رخ دادن است را پیش‌بینی کردم. آن موقع گفتم چنین اتفاقی رخ خواهد داد و همین اتفاق هم افتاد اما متأسفانه کسی گوش نداد و هرچه سعی کردیم این موضوع را به مسئولان انتقال دهیم اما نشد. البته این تازه شروع ماجراست.

تأثیرات افزایش نقدینگی در بی‌ثباتی اقتصاد ایران وی ادامه داد: دلیل اصلی این مسئله رشد نقدینگی است. وقتی نقدینگی رشد می‌کند ولی تولید به اندازه رشد نقدینگی رشد نمی‌کند، قطعا قیمت‎ها افزایش پیدا می‌کند اما اگر ما به صورت مصنوعی مانع از افزایش قیمت‎هایی شدیم که باید با رشد نقدینگی بالا برود، در این صورت قطعا در جایی سر باز می‎کند و همانند بمبی می‌شود که دائما بزرگتر شده اما شلیک نشده است یا همانند فنری است که به میزان زیادی جمع شده و اکنون قدرت آن بیشتر شده است. بخشی اظهار کرد: می‌توان گفت که هر روز به میزان هزار میلیارد تومان به نقدینگی کشور اضافه می‌شود؛ یعنی از دیروز تا الان به این میزان به نقدینگی اضافه شده است و از امروز تا فردا هم همین اتفاق رخ خواهد داد. برای اینکه این اضافه روزانه به نقدینگی باعث ایجاد تورم پنهان یا آشکار نشود، باید حتما متناسب با افزایش روزانه نقدینگی، طرف تولید هم تقویت شود و تولید هم روزانه هزار میلیارد تومان افزایش واقعی داشته باشد.

رشد ۳۰ هزار برابری نقدینگی در کشور این کارشناس مسائل اقتصادی تأکید کرد: به عنوان یک مثال ساده برای توضیح عمق قضیه باید عرض کنم که فرض کنید طرف تولید فقط آپارتمان است و هر آپارتمان هم یک میلیارد تومان قیمت دارد؛ بنابراین برای اینکه این عدد هزار میلیارد تومانی که هر روز به نقدینگی اضافه می‌شود باعث ایجاد تورم در قیمت آپارتمان نشود باید روزی هزار آپارتمان یک میلیارد تومانی به آپارتمان‌های قبلی اضافه شود که این امکان‌پذیر نیست. عضو هیئت‎علمی دانشگاه اصفهان عنوان کرد: تولید در طول سال به میزان یک یا دو درصد رشد می‌کند که البته در برخی سال‌ها رشد منفی هم داشته است اما سالانه حدود ۲۷ درصد به رشد نقدینگی اضافه می‌شود. این رقم از سال ۱۳۵۲ تا الان حدود ۳۰ هزار برابر شده است در حالی‌که در همین فاصله ۴۵ سال، میزان تولید ما ۲/۲ برابر شده است بنابراین قطعا تورم افزایش پیدا خواهد کرد.

قیمت‌ها به صورت مصنوعی پائین نگه داشته شده است بخشی یادآور شد: این وضعیت نشان می‌دهد که دانش کنترل نقدینگی، دانشی بسیار مهم است که ما از آن بی‎بهره هستیم. در چند سال اخیر، مسئله بسیار حادتر شده است؛ به این دلیل که دولت، قیمت‌ها را به شکل مصنوعی نگه داشته است. این قیمت‌ها باید بیشتر از این می‌شد و این رقم جمع شده و اکنون به یکباره سر باز کرده است. وی افزود: دولت از طریق بالا نگه داشتن نرخ سود سپرده‎های بانکی نسبت به نرخ سود در خود اقتصاد، قیمت‌ها را به صورت مصنوعی پائین نگه داشته است. به عنوان مثال اگر من دارای یک میلیارد تومان باشم، به جای اینکه آن را وارد تولید یا خدمات کنم، در بانک سپرده‎گذاری کرده و ماهانه ۲۰ درصد سود ثابت دریافت می‎کنم؛ بنابراین به صرفه نیست که من وارد فعالیت تولیدی شوم. این اتفاقی است که در چند سال اخیر رخ داده و نرخ سود بانکی از نرخ سود بازدهی واقعی در اقتصاد بالاتر قرار گرفته است.

میزان بالای سفته‌بازی در کشور عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان عنوان کرد: این وضعیت باعث شد که در طول چند سال گذشته، نقدینگی با نرخ سود ۲۰ درصد سپرده‎های بانکی مدام افزایش یابد ولی آثار تورمی خود را نشان ندهد و اکنون این فنر جمع شده در حال رها شدن است. در طول شش ماه گذشته، سکه بیش از دو برابر افزایش قیمت پیدا کرده و اکنون به حدود ۳ میلیون تومان رسیده است. بخشی تأکید کرد: هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که در آن بتوان در طول شش ماه به سود بیش از ۱۰۰ درصدی رسید. سفته‌بازی روی طلا، زمین، مسکن، دلار و.... در کشور ما به میزان بسیار زیادی وجود دارد و در نتیجه چنین وضعیتی را شاهد هستیم. نکته مهمی که باید به آن اشاره کنم این است که در کشور ژاپن، نرخ بهره بانکی روی سپرده‎ها منفی است؛ یعنی اگر در این کشور، کسی پولی را در بانک بگذارد، بانک از این پول کم خواهد کرد اما در ایران این نرخ ۲۰ درصد است.

مکانیزم افزایش نقدینگی در اقتصاد ایران

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: حال اگر بخواهیم نرخ سود بانکی را در ایران کاهش دهیم، مردم پول‌های خود را از بانک بیرون خواهند کشید و به سایر بازارها خواهند برد و در نتیجه قیمت‎ها بیش از پیش افزایش پیدا خواهد کرد اما سؤال این است که چرا یک ژاپنی اینکار را انجام نمی‎دهد. آیا عقل وی نمی‌رسد که این پول را از بانک بیرون بیاورد و ارز ، طلا یا زمین بخرد. قطعا عقل وی می‌رسد اما این اجازه را ندارد و نمی‎تواند این کار را انجام دهد اما در ایران، خود دولت سکه را عرضه می‎کند و به سفته‎بازی دامن می‎زند. در ژاپن برای زمین، مسکن و هر ملک خالی و خرید و فروش ارز، مالیات سنگین وضع می‎شود و بر خرید و فروش طلا توسط مردم نظارت شدید وجود دارد. وی درباره مکانیزم‎های افزایش نقدینگی گفت: نقدینگی دارای دو جزء شامل پول در دست مردم و سپرده‎های بانکی است. جمع این دو تبدیل به نقدینگی می‎شود. سپرده‎هایی که مردم در بانک‎ها دارند در حدود ۹۷ درصد کل نقدینگی است و ۳ درصد دیگر در جیب مردم است. حال از همین ۹۷ درصد نقدینگی که در بانک است دارای دو حساب شامل حساب جاری و حسابی که سود به آن تعلق می‎گیرد هستیم. حساب جاری ۷ درصد را تشکیل می‎دهد و ۹۰ درصد دیگر نقدینگی در حساب‎هایی است که سود متوسط ۲۰ درصد به آن تعلق می‎گیرد؛ بنابراین ۹۰ درصد از نقدینگی در حال افزایش با نرخ ۲۰ درصد در سال است. بقیه نقدینگی از طریق عملیات خلق پول بانکی یا وام‏دهی بانکی انجام می‌شود؛ بنابراین مهم‎ترین عامل افزایش نقدینگی، همین سودی است که بانک به مردم پرداخت می‎کند.

عضو هیئت‎علمی دانشگاه اصفهان درباره زمزمه‎های افزایش مجدد نرخ سود بانکی یادآور شد: این کار باعث خواهد شد که دوباره نقدینگی به میزان بیشتری رشد کرده و تورم مخفی بیشتری خواهیم داشت که در آینده نزدیک دوباره باعث افزایش قیمت‎ها خواهد شد. اگر دولت سود بانکی را بالا ببرد، افزایش قیمت طلا و دلار متوقف می‎شود اما نه برای همیشه بلکه صرفا برای چند ماه است. قبل از عید نرخ سود بانکی از ۱۵ به ۲۰ درصد رسید و این باعث شد بازار طلا اُفت کند اما این زخم درمان نشد و اکنون سر باز کرده است بنابراین افزایش سود بانکی دوباره اثر موقت خواهد داشت و نتیجه بدتر را بعدا نشان خواهد داد.

آثار منفی افزایش سود سپرده‌های بانکی وی ادامه داد: از سوی دیگر بیکاری هم بیشتر می‎شود چراکه هرچه سود بانکی افزایش پیدا کند افراد تمایل پیدا می‎کنند که پول خود را از گردونه تولید خارج کرده و در بانک بگذارند تا کسب سود کنند و در این صورت اشتغال هم کاهش پیدا خواهد کرد. البته همین تورمی که در کوتاه‎مدت کنترل شده است در چند ماه آینده دوباره خود را نشان خواهد داد و دولت مجبور می‎شود که دوباره نرخ سود را بالاتر ببرد و بنده معتقدم آخر این وضعیت فروپاشی اقتصادی و سیستم بانکی است. بخشی با بیان اینکه این وضعیت باعث ورشکستگی بانک‎ها خواهد شد، اظهار کرد: اولین قدم برای کنترل تورم، حذف سفته‎بازی روی دارایی‎های سرمایه‎ای همانند طلا، زمین و دلار است که امکان تولید ندارند. این قانون در تمام کشورها اجراء می‎شود و باید در ایران هم اجرایی شود. وقتی روی طلا و زمین مالیات وضع شده یا کنترل بر بازار دلار بیشتر شود، آنگاه می‎توانیم نرخ سود بانکی را از ۲۰ درصد به ۱۰ درصد یا حتی در یک بازه زمانی به صفر برسانیم و در این صورت هیچ اتفاق بدی نخواهد افتاد و مردم هم پول خود را از بانک بیرون نخواهند آورد و حتی می‎توانیم به جایی برسیم که نرخ سود بانکی را منفی کنیم؛ بدین معنی که می‎توانیم نقدینگی را در طول زمان کاهش دهیم. اگر این اتفاقاتی که گفتم رخ ندهد قطعا فروپاشی سیستم بانکی اولین گام خواهد بود.

شرایط اقتصادی بدتری در راه است این کارشناس مسائل اقتصادی درباره آینده اقتصاد کشور نیز اظهار کرد: بنده معتقدم احتمالا در همین روزها، دولت برای حدود یک هفته، بازار طلافروش‎ها را با محدودیت روبه‎رو کرده و یا بازار را تعطیل کند و همینطور در مورد دلار، چنین اقداماتی را انجام دهد اما اینها کوتاه‌مدت است و مجددا قیمت‎ها به میزان بیشتری افزایش پیدا خواهد کرد. بخشی در پایان گفت: حتی این امکان وجود دارد که مجددا نرخ سود بانکی افزایش پیدا کند تا بازار دلار و طلا مقداری آرام شود اما بیکاری بیشتری را در کنار آن خواهیم داشت. اگر هم تحریم‎های جدید از مردادماه اعمال شود، شدت این موارد بیشتر خواهد شد، مگر مواردی که عرض کردم اجرایی شود وگرنه در سراشیبی بدی قرار خواهیم گرفت.

گفت‌وگو از اکبر ابراهیمی