کارشناس حقوق انرژی در گفت‌وگو با جهان اقتصاد:

به منظور کاهش هزینه‌ها و همچنین بقاء در بازارهای رقابتی، شرکت‌ها ناگزیر به خلاقیت و نوآوری یا اختراع در تولید کالاها یا ارائه خدمات هستند و این قاعده در بازارهای آزاد و رقابتی به خوبی درک شده و شرکت‌ها به طور مستمر در این مسیر حرکت می کنند. آمارهای رسمی که جدیداً توسط اتحادیه اروپا منتشر گردیده ، دارای نکات حائز اهمیت و درس‌هایی برای ایران است. 

رضا پاکدامن، کارشناس حقوق انرژی و معاملات بین‌المللی، در گفت‌وگو با خبرنگار جهان اقتصاد اظهار داشت: طبق این آمار، طی سال‌های 2018 تا 2020  به طور متوسط 53 درصد شرکت‌های این اتحادیه، در فعالیت‌های خود نوآوری داشته‌اند، که بیشترین آنها در کشورهای یونان 73 درصد ، بلژیک71 درصد و آلمان و فنلاند  69 درصد، قبرس 65 درصد، سوئد 60درصد فرانسه و ایتالیا 55درصد و کمترین نوآوری‌ها توسط شرکتهای رومانیایی با 11 درصد بوده است.

وی تصریح کرد: برای بسیاری از افراد، نام شرکت‌های یونانی و حتی قبرسی در صدر شرکت‌های اروپایی که نوآوری داشته‌اند، عجیب به نظر می‌رسد، ولی این موضوع که نهاد آمار اتحادیه اروپا روی آن تاکید داشته، نشان می‌دهد، شرکت‌های مزبور به دلیل برای بقاء در بازار رقابتی و فقدان منابع مالی کافی در این کشور برای حمایت‌های مالی دولت از آنها، به اجبار دست به خلاقیت زده‌اند.

وی بیان داشت: موضوعی که در کشورهایی مانند ایران، که از یک طرف انحصار بازار «مانند منع ورود لوازم خانگی و خودرو و.... » حاکم بوده و از طرف دیگر تسهیلات کم بهره دولتی و اعطای سخاوتمندانه عنوان بسیار بالای «دانش بنیان» وجود داشته، مانع رشد و پویایی حتی در شرکت‌های بزرگ صنعتی با سابقه شده است.

 وی با بیان اینکه دو عامل مانع بزرگ رشد شرکت‌های ایرانی شده است گفت: بازار بسته داخلی و فقدان رقابت با شرکت‌های توانمند خارجی و دوم عدم رویکرد شرکت‌های ایرانی به حضور در بازارهای معتبر جهانی «فراتر از عراق و افغانستان!»، که آنها را نیازمند به ارتقاء کیفی خدمات و کالاهایشان کند و این روند خطرناک با شعار «حمایت از کالای داخلی» تثبیت و شتاب یافته است.

وی در ادامه افزود: طبق گزارش شاخص عملکرد رقابتی صنعتی یونیدو، سطح فناورری محصولات صنعتی ایران در سال 2020 بسیار پایین  و نگران کننده است، به طوری که فقط 0.5 درصد از  صنایع ایران فناوری پیشرفته استفاده می کنند ، 32.5 درصد با فناوری متوسط ، 12.9 درصد فناوری پایین و 54.1 درصد  تولیدات بر محور منابع اولیه مانند نفت و گاز بوده است و همین آمار شکنندگی شدید اقتصاد و صنعت ایران را نشان می دهد.

پاکدامن عنوان کرد: اگرچه طی سال‌های اخیر با تاسیس قارچ گونه شرکت‌هایی که به راحتی نشان «دانش بنیان» به آنها هدیه گردیده، تلاش شده واقعیت‌های علمی و فناوری اقتصاد و صنعت پنهان گردد و با لقب «دانش بنیان» برخی از منابع و پروژه‌های تخصصی به آنها واگذار می گردد که دستاورد مثبتی برای کشور نخواهد داشت. 

وی افزود: بسیاری از شرکت‌های ایرانی با اعتبار قبلی، در تولید کالا و خدمت و حتی سیستم‌ها و روش‌های داخلی نه تنها رشد نداشته‌اند بلکه حتی نسبت به قبل هم دچار افت شدید شده‌اند .

وی تصریح کرد: محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت «مهم‌ترین کار صنعت نفت»در مدت یک‌سال گذشته را جذب شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق پارک نوآوری صنعت نفت دانسته و درباره این طرح  اظهار داشته  حدود 48 شرکت دانش بنیان به این پارک وارد شدند که هر شرکت دانش‌بنیان می‌تواند تا سقف پنج حلقه چاه را در مدت سه سال حسب اینکه هر چاه ریسک پایین یا متوسط یا بالایی داشته باشد؛ از 3 تا 12 دلار به ازای تولید هر بشکه نفت اضافی سود بردارد.  همه شرکت‌های دانش‌بنیان با پارک نوآوری صنعت نفت قرارداد می‌بندند؛ اگر پروژه احیای این 700 حلقه چاه به پایان برسد حدود 83 میلیون بشکه در مدت سه سال افزایش تولید تجمعی و نفت خام را به همراه دارد که قراردادهای محرمانگی بین پارک نوآوری صنعت نفت با 50 شرکت دانش‌بنیان در 6 آبان‌ماه امسال امضا شده است و در دی‌ماه سال جاری نیز اولین قراردادها منعقد می‌شود.در فاز اول این طرح 80 چاه غیرفعال و کم‌بازده به 50 شرکت دانش‌بنیان معرفی شده‌اند که این 50 شرکت هر کدام یکی از چاه‌ها را انتخاب می‌کنند. ارزش هر قرارداد یک میلیون دلار است و در فاز اول قراردادها، مجموعا 50 میلیون دلار قرارداد بسته می‌شود.

وی بیان داشت: همچنین رئیس پارک فناوری و نوآوری نفت و گاز اظهار داشته  که بر اساس برنامه‌ریزی قرار است شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی این چاه‌های کم بازده را احیا کنند و به هیچ عنوان شرکت خارجی برای این کار در نظر گرفته نشده است و بسیاری از بخش‌های صنعت نفت از توانمندی‌های موجود در شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی خبر ندارند.

به گفته وی، سوالات اساسی در مورد این طرح  شرکت ملی نفت مطرح است که آیا در ایران ۵۰ شرکت دانش بنیان دارای دانش فنی مورد نیاز برای احیای چاه‌های نفتی وجود دارد؟ حتی در کشورهای بسیار پیشرفته در حوزه تکنولوژی صنعت نفت ، این تعداد شرکت تخصصی در این حوزه بعید است. دوم اینکه وقتی توانمندی‌های  برخی از شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی حتی برای فعالین صنعت نفت ناشناخته است ، چگونه این پروژه ها بدون ارزیابی عملکرد ، به شرکتهای ناشناخته واگذاری می گردد؟ آیا اساسا همه این شرکتها در فهرست پیمانکاران صلاحیت‌دار قرار دارند؟ سوم اینکه این تعداد شرکتها چه زمانی تاسیس شده‌‌اند و چه میزان  تجربه کاری در حوزه تخصصی صنعت نفت دارند؟

وی خاطرنشان کرد: این تعداد شرکت دانش بنیان در کشور و حتی در بخش مطالعات بالادستی صنعت نفت، به جای خوشحالی، نگران‌کننده است! حداقل لازمه یک شرکت «دانش بنیان»، داشتن «دانشمند» در حوزه فعالیت خاص آن شرکت است، حتی خرید لیسانس دانش فنی معتبر نیز کفایت نمی کند. این شرکتهای دانش بنیان چه تعداد دانشمند در استخدام دارند؟  

 وی در پایان اظهار داشت: بنابراین با بازتعریف سیاست صنعتی و سیاست «تجاری سازی علم و فناوری‌» در کنار سیاست عادی‌سازی جایگاه ایران در اقتصاد و صنعت جهانی باید به صورت اصولی طی یک برنامه هدفمند، بنیان‌های شرکت‌ها به صورت واقعی «دانش محور» گردد.