موضوع افزایش سرمایه یک شرکت یا ناشر بورسی همواره برای فعالان بازار سرمایه موضوعی مهم و با اهمیت بوده است.چراکه پی بردن به این خبرها در واقع برای همه ذینفعان بازار سرمایه می تواند مزایای متفاوتی در بر داشته باشد.

ساز و کار افزایش سرمایه شرکت های بورسی طی 9 مرحله قوام می یابد.ابتدا تهیه گزارش توجیهی افزایش سرمایه و ارائه به هیات مدیره،سپس تهیه و تکمیل فرم های مربوط به بیانیه ثبت سهام و پس از آن تایید گزارش توجیهی و بیانیه ثبت توسط حسابرس.در مرحله بعدی بررسی و تصویب گزارش مذکور توسط هیات مدیره و ارائه گزارش توجیهی و بیانیه ثبت مصوب شده به بورس برای گرفتن اخذ مجوز از سازمان بورس.پس از این مرحله باید با تهیه و انتشار آگهی دعوت به مجمع فوق العاده باید مجمع عمومی فوق العاده برای تصویب افزایش سرمایه توسط مجمع را برگزار کرد.در آخر کار هم آگهی پذیره نویسی و ارائه به بورس از طریق سامانه کدال تهیه می شود.

شرکت به 4 دلیل به دنبال افزایش سرمایه می رود:تامین منابع مالی طرح های توسعه ،تامین سرمایه در گردش،اصلاح ساختار سرمایه (کاهش نسبت بدهی) و خروج سهامداران ناهمگن.در عین حال  افزایش سرمایه یا از محل سود انباشته و اندوخته طرح و توسعه صورت می گیرد و یا از طریق آورده نقدی و مطالبات حال شده سهامداران.در روش اول سهامدار پولی بابت سهام جدید پرداخت نمی کند و به اصطلاح سهام جدید از بابت افزایش سرمایه را جایزه می گیرد.اما در روش دوم سهامدار باید با خرید سهام جدید که برای تحصیل آن نسبت به مابقی سرمایه گذاران از حق تقدم خرید برخوردار است شرکت کند.

البته روش سومی هم برای افزایش سرمایه وجود دارد و آن اینکه می توان به روش صرف سهام  ، شرکت سهام خود را به مبلغی بیش از قیمت اسمی و از طریق پذیره نویسی به فروش رسانده و تفاوت حاصل از قیمت فروش و قیمت اسمی سهام را، به حساب اندوخته منتقل و یا در ازای آن سهام جدید، به سهامداران قبلی می دهد.

*چرا همه منتظر خبر افزایش سرمایه هستند؟

اما افزایش سرمایه و محل های تامین آن همواره برای سرمایه گذاران بویژه حرفه ای بازار سهام محل مناقشه بوده است.از سویی دیگر توجه به ترکیب سهامداری و سطوح احاطه بازیگران حقوقی شرکتی که برای افزایش سرمایه آماده می شود تحلیل های مختلفی را می تواند برای آنهایی که به دنیال سود یک شبه یا بلند مدت هستند در بر داشته باشد.شایعه عدم موافقت متولی بازار سرمایه با بازگشایی نماد معاملاتی شرکت پس از افزایش سرمایه و درج قیمت تئوریک سهم پایین تر از قیمت اسمی، سال ها است که بهانه ای شده برای به اصطلاح رشد نجومی قیمت سهم قبل از اعلام رسمی مجوز افزایش سرمایه شرکت ها.

مطابق با معادلات ریاضی ، کسری که صورت آن از مخرجش بزرگ تر باشد کسر بزرگ تر از واحد می گویند.  از اینرو در صورت کسر باید قیمت سهم قبل از افزایش سرمایه به قدری باشد که منجر به کوچک شدن آن از قمیت اسمی نگردد.اما مشکل بزرگتر در این میان موضوع حق تقدم های استفاده نشده است که اغلب به دلیل باقی ماندن ایراد قانون تجارت و نیز عدم اطلاع رسانی و شفاف سازی موثر و دقیق به تمامی سهامداران به محلی برای برخی سوء استفاده ها تبدیل شده است.

*مقصر خود سهامدار است

حسین خزلی خرازی ،کارشناس ارشد بازار سرمایه در گفتگو با خبرنگار جهان اقتصاد بازی با حق تقدم استفاده نشده در بازار سهام را،بیشتر ناشی از عدم آشنایی و اطلاع کافی سرمایه گذاران خرد و در عین حال ناکافی بودن قوانین با شرایط اقتصاد امروز کشور می داند و می گوید:در قانون تجارت فعلی سرمایه گذار موظف به شرکت در افزایش سرمایه شود.فرایندی که در این قانون 50 ساله از زمان آغاز مراحل افزایش سرمایه تا پایان ثبت آن دوره طولانی 90 روزه را در نظر گرفته است.

به گفته وی سرمایه گذاری که هیچ اطلاعی از فرایند افزایش سرمایه سهام خود ندارد و یا از حق تقدم خود استفاده نمی کند ، در واقع به نوعی روند عملیاتی شرکت را با مشکل مواجه می کند.قبل از آنکه ناشر را در فرایند افزایش سرمایه مقصر بدانیم این خود سرمایه گذار است که باید از آورده خود حق تقدم سهام برای شرکت در افزایش سرمایه را استفاده کند و یا این حق را در بازار سهام واگذار کند.

*از حق تقدم تا حق شهروندی

خزلی خرازی با این مثال که نمی توان اتومبیلی را بدون رعایت حق تقدم عبور و مرور در خیابان به گونه ای متوقف کرد که نه علاقه ای برای حرکت دادن آن باشد و نه به پارکینگ منتقل شود؛افزود:در این مواقع حقوق شهروندی نهادهایی مثل شهرداری و یا راهنمایی و رانندگی را موظف می کند که برای این اتومبیل مطابق با قوانین تصمیم بگیرند.از اینرو قانون تجارت و مقررات بازار سرمایه این حق را برای ناشر محفوظ می داند که در صورت عدم استفاده از حق تقدم از سوی سهامدار ،این اوراق در فرصتی قانونی به فروش برساند.

*نحوه تقسیم عدالت از طریق حق تقدم سهام

این فعال بازار سرمایه در برابر این پرسش که چگونه می توان عدالت را برای همه سهامداران یک شرکت در فرایند افزایش سرمایه رعایت کرد؟ پاسخ داد: راه حل این موضوع از طریق پررنگ کردن نقش شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه در افزایش سرمایه ها است.کلیه فرایند افزایش سرمایه از مراحل اداری گرفته تا نرم افزاری و حتی با سپردن وکالت از سوی اداره ثبت شرکت ها و مالکیت های صنعتی به شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه با همان CDS می توان بر این مشکلات فائق شد.وی افزود:اغلب اوقات دیده می شود به دلیل عدم آگاهی سهامدار از فرایند افزایش سرمایه به دلایلی همچون پست نشدن فرم های شرکت در افزایش سرمایه به آدرس های اشتباه ارسال می شود و یا بخاطر بروز نبودن نشانی پستی آنها به نوعی در حق وی اجحاف می شود.

خزلی خرازی ایجاد بانک اطلاعاتی جامع و پویا برای سرمایه گذاران و ارسال آخرین اطلاعات از طریق پست الکترونیکی،پیامک و یا پست زمینی از طریق شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه به عنوان مرجعی غنی از داده های اطلاعاتی و دارایی های سرمایه گذاران را بهترین گزینه برای رفع این مشکل عنوان کرد و افزود:"با اینکه سال های بسیاری است که در بازار سرمایه بطور حرفه ای مشغول بکار هستم اما از میزان دارایی هایم تا وقتی که از طریق سامانه اعلام دارایی های CDS اطلاع یافتم خبر نداشتم.در حالیکه تعدادی از سهام شرکت فرابورس را به تازگی فروخته بودم اما از طریق این سامانه متوجه شدم که به دلیل افزایش سرمایه تعداد 10 هزار سهم دیگر را در مالکیت دارم.اتفاقی که از آن با وجود 18 سال سابقه در بازار سرمایه نمی دانستم و ممکن بود تا نهایت هم ادامه یابد.

*فراموش خانه سهامداری در برج سپرده گذاری مرکزی

به باور این کارشناس ارشد بازار سرمایه در حال حاضر دارایی های بسیاری در CDS وجود دارد که ناشی از افزایش سرمایه از محل انباشته یا از محل مطالبات و آورده نقدی  برای مردم ایجاد شده اما بعضاً از آنها اطلاعی ندارند.وی بر حق سهامدار برای اطلاع از میزان دقیق دارایی های خود در بازار سرمایه تاکید می کند و می گوید:می توان با روش هایی از قبیل ارایه کدپستی به CDS یا کارگزار و دریافت کارمزد پرینت، این خدمات را برای سهامدار ارایه داد.سپرده گذاری مرکزی هم اکنون از طریق دفاتر پیشخوان دولت الکترونیک خدماتی از قبیل میزان دارایی های پرتفوی،گردش سهام و اصلاح مشخصات را ارایه می دهد.بسیار کاربردی خواهد بود این خدمات از طریق 1200 شعبه کارگزاری ها در سراسر کشور نیز به مردم ارایه و به عنوان نمایندگان CDS  خدمات رسانی کرد.

خزلی خرازی پیشنهاد کرد: چنانچه تمامی فرایند عملیات شرکتی یک ناشر از قبیل توزیع سود،افزایش سرمایه ،ثبت و واریز وجه حاصل از فروش حق تقدم استفاده نشده و حتی فرایند تجزیه سهام در شرکت سپرده گذاری متمرکز شود دیگر حقی از هیچ سهامداری از بین نخواهد رفت.سهامداران بسیاری هستند که هم اکنون از شرکت ها سود های بسیاری را طلب دارند اما نمی دانند از کجا و چقدر این طلب را مطالبه کنند و نه آنکه پیگیری می کنند.

*یک پیشنهاد جذاب برای طرح شتاب

به گفته وی سیستم بانکی کشور از طریق سامنه شتاب و شبا به یکدیگر متصل هستند و این امکان می تواند هر گونه عایدات از محل بازار سرمایه را از طریق CDS در یک لحظه به حساب سهامدار واریز کند.هم اکنون به دلیل ضعف قانونی در زمینه نحوه واریز سود سهام نقدی و از طرفی نگرانی ناشران از خروج نقدینگی شرکت ،اغلب مایل به همکاری با سپرده گذاری مرکزی در این زمینه ها نیستند.

در عین حال زمان طولانی اخذ مجوز افزایش سرمایه از سازمان بورس که گاهی حتی به دو سال هم کشیده می شود همواره مورد انتقاد شرکت ها بوده و انتظار می رود با راه اندازی بازار برتر و اصلاح دستورالعمل ها حداقل برای شرکت های بزرگ این بازار این فاصله های زمانی وجود نداشته باشد.خزلی خرازی با اشاره به فرایند افزایش سرمایه در بازار های دنیا،گفت: در حالیکه در بورس های حرفه ای موضوع افزایش سرمایه بطور مستقیم از سوی ناشر به بازار ارایه می شود اما در کشور ما هنوز باید سازمان بورس در این باره تصمیم بگیرد.در عین حال گاهی شنیده می شود که نهاد ناظر مجوز افزایش سرمایه به ناشرانی که سهام آنها در بازار زیر قیمت اسمی قرار گرفته را نمی دهد.

*حل معادله چند وجهی در بازار سرمایه

به گفته وی چند وجهی حق تقدم سهام در بازار سرمایه ایران باید یکبار برای همیشه میان نهاد های حکومتی و تصمیم گیر از جمله قوه قضاییه،بانک مرکزی و سازمان بورس حل و فصل گردد.ثبت افزایش سرمایه جدید برای 2 ماه و از طرفی تعلل ناشر برای ارایه پرونده جدید سهامداری از سوی ناشر به CDS که تلفیق افزایش سرمایه سهام جدید را در عمل به 9 ماه می کشاند از جمله این موارد است.

ناشر بابت نگرانی از افزایش فشار فروش سهام پس از سپرده شدن سهام جدید همواره در ارایه پرونده جدید سهامداری به شرکت سپرده گذاری مرکزی تعلل می کند در حالیکه در بورس های حرفه ای تلفیق فایل حاصل از افزایش سرمایه جدیدهمزمان با انجام معاملات در یک نماد معاملاتی صورت می گیرد و به این ترتیب سهام ناشی از افزایش سرمایه در یک روز قابل معامله می شود.بر اساس این گزارش باید در فرایند افزایش سرمایه به نقش ناظر معاملات بازار سهام نیز اشاره کرد چراکه گاهی اوقات دیده شده که ناظر بازار در جریان معاملات حق تقدم بویژه استفاده نشده و نحوه سفارش چینی دخالت می کند و حتی اجازه خرید یا فروش را بسته به جریان معاملات به کارگزار نمی دهد. این در حالی است که وظیفه ناظر ،کنترل جریان معاملات برای جلوگیری از ارزان فروشی حق تقدم های استفاده نشده است.

رضا امامی

rezaemami68@yahoo.com