آثار ایرانی در انتظار ثبت در یونسکو

محمدجواد اسدیان

گروه فرهنگی

Asadiyan.mohammadjavad@yahoo.com

میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ ۱۶نوامبر ۱۹۷۲میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، می‌باشند. برپایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند.

ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در تاریخ چهارشنبه ،۲۶فوریه سال ۱۹۷۵به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست.در سال ۱۹۷۹چغازنبیل ، تخت جمشید و میدان نقش جهان نخستین مکان‌هایی بودند که در ایران به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شدند.این کمیته هم‌اکنون ۱۷۶عضو دارد.

کل آثار ثبت شده جهانی بیش از ۷۵۴اثر است که در این بین ۱۴۹اثر طبیعی، ۵۸۲اثر فرهنگی و ۲۳اثر فرهنگی _ طبیعی دیده می‌شود.

سه دسته اثر به عنوان اثر فرهنگی قابل درج در فهرست میراث جهانی است:

۱ _ آثار: اثر معماری، پیکره و مجسمه، نقاشی و سنگ نگاره ها و کتیبه ها، آثار با طبیعت باستان شناسی، پناهگاه های داخل غارها

۲ _ بنا: مجموعه ای از بناهای مرتبط به لحاظ معماری و یا جایگاه، و یا بناهای مجزا

۳ _ سایت: منظره های فرهنگی و یا سایت های باستان شناسی و یا محوطه های مردم شناسی

ارزیابی آثار فرهنگی برای ثبت در فهرست میراث جهانی:

ارزیابی و تشخیص این که آثار پیشنهادی واجد معیارها و شرایط اصالت برای ثبت در فهرست میراث جهانی هستند با شورای بین المللی آثار و محوطه های فرهنگی _ تاریخی ICOMOS است. در مورد چشم اندازهای فرهنگی علاوه بر ICOMOS ، اتحادیه های حفاظت IUCN نیز بر ارزیابی اثر پیشنهاد شده نظارت خواهد کرد.

ICOMOS و IUCN پس از دریافت اطلاعات اضافی که احتمالا برای رفع نواقص پرونده پیشنهادی لازم است تا کشور عضو ارسال دارد، گزارش نهایی ارزیابی خود را تسلیم کمیته میراث جهانی می کند.

این گزارش نهایی شامل معیارهایی که اثر تحت آنها به ثبت خواهد رسید، دلایل اصالت اثر و هر گونه پیشنهاد و نظر خاصی در رابطه با اثر پیشنهاد شده خواهد بود.

هر اثر پیشنهادی باید حداقل یکی از شاخص های زیر را دارا باشد:

۱ _ نمایان گر دست آوردی بی بدیل از نبوع هنری بشر باشند.

۲ _ نمایان گر تبادل مهمی از ارزش های بشری در یک محدوده زمانی در درون یک حیطه فرهنگی جهان از لحاظ پیشرفت در معماری یا فن آوری، هنرهای یادمانی، برنامه ریزی شهری یا طراحی چشم انداز باشد.

۳ _ گواهی بی همتا یا دست کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.

۴ _ نمونه ای برجسته از نوعی بنا یا مجموعه معماری یا فن آوری یا منظره که نمایان گر مرحله یا مراحلی در سرگذشت انسان باشد.

۵ _ نمونه ای برجسته از یک سکونت گاه سنتی بشری یا استفاده از زمین، که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد. به ویژه مواقعی که تحت تاثیر تغییرات برگشت ناپذیر شده است.

۶ _ به طرزی مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنن زندگی افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی واجد اهمیت والای جهانی باشد.

فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران شامل ۱۹مکان می‌باشد که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. تمام ۱۹مکان فرهنگی می‌باشند . ارگ بم و فضای فرهنگی آن جز مکان‌های در خطر نابودی قرار داده شده‌ بوند ولی در اجلاس اسال ۲۰۱۳که از ۱۶تا ۲۷ژوئن برگزار شد از این فهرست خارج شدند. ارگ بم ایران پس از زلزله یک دهه پیش در بم به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمت‌های انجام شده در طول سالهای گذشته سازمان یونسکو ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد.

افزون بر مکان‌های ثبت شده مکان‌هایی مانند، نقش رستم، نقش رجب، طاق بستان، دماوند، شهر تاریخی ماسوله، چشم انداز فرهنگی الموت، قنات گناباد، پارک ملی گلستان، منطقه حفاظت شده ارسباران، کوه سبلان، هگمتانه، مسجد کبود و ... نیز برای ثبت در میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند.

آثار در خطر ایران

بم و منظر فرهنگی آن تنها اثر جهانی ایران است که در فهرست آثار جهانی در خطر قرار دارد. هر چند که بارها یونسکو ایران را تهدید کرده است که اگر برج اداری – تجاری جهان نما منظره میدان نقش جهان را مخدوش کند و یا اینکه مترو از زیر این میدان تاریخی بگذرد، نام این میدان نیز از آثار جهانی یونسکو خط خواهد خورد. همچنین استان های تاریخی اصفهان و فارس هر کدام با داشتن سه اثر جهانی استان هایی هستند که در صدر استان های کشور قرار دارند.

میراث جهانی باید دیده شوند

مدیرکل سازمان یونسکو در آخرین اجلاس یونسکو با اشاره به قوانین جامعی که در این باره وضع شده است اظهار کرد: براساس کنوانسیون ها، وظیفه ی حفظ و نگهداری این گونه آثار بر عهده دولت ها است و ما هم تلاش می کنیم در سازمان یونسکو در زمینه حفظ و نگهداری این گونه آثار کمک کنیم.
وی افزود: آثار ارزشمند دیگری نیز در نزدیکی این مجموعه جهانی قرار دارد که برای حفظ و نگهداری آن ها نیز کمک های کارشناسی ارائه می دهیم.
بوکوا با اشاره به این که سازمان یونسکو برای کشورهایی که دارای آثاری نظیر تخت جمشید که نیاز به مرمت و بازسازی دارد ، بیان کرد: برای حفظ و نگهداری آثار جهانی استان فارس نیز برنامه هایی در قالب ارائه ی نظریات کارشناسی داریم.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: مردم ایران باید افتخار کنند که چنین مجموعه های غنی دارند و یقین دارم که به این آثار ارزشمند افتخار می کنند.
بوکوا گفت: تمایل داریم مردم جهان بیایند و این میراث های جهانی را ببینند و جوانان نیز باید در قالب NGO ها و انجام مطالعات، کمک هایی برای حفظ و نگهداری این گونه آثار داشته باشند.

در صف انتظار...

شهر زیرزمینی ارزانفود، پرونده زنجیره‌ای میراث معماری معاصر ایران شامل برج آزادی تهران، ساختمان سازمان میراث فرهنگی، مقبره بوعلی سینا در همدان و مقبره باباطاهر به همراه محوطه‌سازی‌ آرامگاه استرومردخای نیز در مرحله ارسال به فهرست موقت یونسکو هستند.

در آخرین اجلاس یونسکو که در کامبوج در آسیای شرقی برگزار شد، ایران موفق شد علاوه بر خارج کردن «منظر فرهنگی تاریخی ارگ بم» از فهرست میراث در خطر جهانی، «مجموعه‌ی فرهنگی تاریخی کاخ گلستان» را به عنوان شانزدهمین اثر جهانی و نخستین اثر جهانی پایتخت در این فهرست به ثبت برساند، اما پرونده‌ی «منظر فرهنگی تاریخی میمند» که قرار بود به عنوان اثر طبیعی در این اجلاس به ثبت جهانی برسد به دلیل ابهام و داشتن نواقصی در پرونده ثبت جهانی آن به سی‌وهشتمین اجلاس آن‌هم به شرط برطرف کردن ابهامات و تکمیل پرونده، موکول شد.