فراز و نشیب‏های مشکلات ناشی از خشکسالی در ایران بررسی شد

فریده خدادادی-چند سالی است که خشکسالی دامن گیر کشور شده است و شاهد کم شدن ذخیره آب‌های زیرزمینی بوده‌ایم؛ برداشت‌های بی رویه، ایجاد چاه‌های غیرمجاز، تغییرات اقلیمی و عدم مدیریت آبی مناسب در سراسر کشورعلت این مساله بوده است. به گفته کارشناسان اکنون ۹۰ درصد کشور در وضعیت خشکسالی شدید به سر می‏برد و به تبع این موضوع، کشور با کمبود آب شیرین، تغییرات اقلیمی و نیز بیابان‌زایی به صورت کاملا جدی مواجه شده است.

به گزارش جهان اقتصاد؛ با توجه به قرارگرفتن ايران در منطقه خشك و نيمه خشك تغييرات اقليمی و گرمايش جهانی در چند سال گذشته، باعث كم آبی بيشتر در كشور شده است و تداوم این روند در آینده به خشک شدن کامل کشور و نابودی منابع طبیعی مرتبط با آب منجر می‏شود.

پخش کلیپی از کودکی که به نمایندگی از سایر کودکان معصوم در روستایی محروم از توابع استان سیستان و بلوچستان که از بی آبی مردم منطقه فریاد می‌زند، خود هویدای تشنگی زمین و ساکنین مناطق زحمتکش این استان و اقصی نقاط کشور مشابه این وضعیت است.

در كشور ما مطابق اعلام سازمان‏های مربوطه، هرساله سطح آب‏های زيرزمينی بيش از نيم متر كاهش می‏يابد و عمق برداشت در حال افزایش است و در نتیجه کشاورزان باید سرمایه‌های بیشتری برای حفر چاه‌های عمیق‌ هزینه کنند. این امر تنش آبی در کشور را تشدید می‏سازد به طوری که خشک شدن رودخانه‏ها و تالاب‌های اصلی کشور و حتی کاهش سطح آب ذخیره شده پشت سدهای کشور را به دنبال  دارد.

کاهش سطح دریاچه هامون، دریاچه ارومیه، خشک شدن زاینده رود، خطر خشک شدن تالاب هورالعظیم، فرونشست‏های پی‌درپی در اقصی نقاط کشور از جمله موارد تاسف‌باری است که اخیرا در کشور مشاهده شده است و چه بسا این قضیه در صورت ادامه دارشدن، نگران کننده باشد.

در ادامه در ارتباط با روند کاهش آب دریاچه ارومیه به  گفتگوی اخیر ایسنا با «مدیر آب‌نگاری و امور جزر و مدی سازمان نقشه‌برداری» اشاره می‏شود.

سلطانپور گفت: سال ۱۳۷۷ روند کاهش آب این دریاچه با سرعت بیشتری ادامه یافت و در مدت ۴ سال متوالی ۳.۵ متر دیگر از تراز این حوضه آبریز کاسته شد و تراز دریاچه در تابستان سال ۱۳۸۱ به مقدار ۱۲۷۴ متر رسید.

وی افزود: تصاویر ماهواره‌ای اخذ شده از این دریاچه مربوط به سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ نشان از خشک شدن بخش‌های زیادی از این دریاچه دارد و در طی سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ تراز دریاچه حتی به کمتر از ۱۲۷۱ متر نیز کاهش یافت.

وی با اشاره به بارش‌های اسفندماه ۱۳۹۷ و بهار ۱۳۹۸ و در پی آن افزایش بارندگی و آب ورودی به این حوضه آبریز، ادامه داد: بر اثر این بارندگی‌ها چندین ماه تراز آب دریاچه ارومیه بیش از یک متر افزایش یافته و در خرداد ۱۳۹۸ از تراز ۱۲۷۲ متر عبور کرد.

مدیر آبنگاری و امور جزر و مدی سازمان نقشه برداری کشور به وضعیت تراز آب دریاچه ارومیه در سال‌های ۹۸ و ۹۹ اشاره کرد و افزود: در بهار سال ۱۳۹۹ تراز این حوضه ۱۲۷۱.۹۰ متری را تجربه کرد که نسبت به سال گذشته ۱۰ سانتی‌متر کاهش نشان داد و در انتهای تابستان تراز به ۱۲۷۱.۵ متر رسید.

وی تاکید کرد: براساس آخرین داده‌های دریافت شده از "ماهواره جیسون ۳" تراز آب دریاچه ارومیه در ۳ ماهه اول سال ۱۴۰۰ نسبت به زمان مشابه سال قبل به میزان ۳۰سانتیمتر کاهش نشان می‌دهد که این امر به دلیل کاهش بارندگی و افزایش تبخیر نسبت به سال گذشته بوده است.

حتی در حال حاضر رودخانه هرات که در شمال وارد دریاچه خزر شده و به تالاب انزلی جاری می‏شود، این رودخانه ۶۰درصد دبی خود را از دست داده و خشک است و کف آن مقداری آب دارد همانند شرایطی که در تالاب بختگان و گاوخونی شاهد هستیم.

اغلب کارشناسان، بیشترین برداشت آب‌های زیرزمینی را مربوط به بخش کشاورزی می‎دانند زیرا متاسفانه برداشت آب با بازده آن تناسب ندارد و درصد هدررفت آب در بخش کشاورزی خیلی بالاست و آب برداشتی با آب ورودی به دشت همخوانی و تناسب ندارد که با وجود هشدارها و وضعیت کنونی کم‌آبی در کشور بعضی از کارشناسان هشدارهای داده شده را جدی نمی‏گیرند و به طرف کشت محصولات آب‌بری مانند هندوانه و برنج حرکت می‌کنند در حالی که ذخیره  آب‌های زیر زمینی کشور جوابگوی کشت چنین محصولات آب‌بری نیست.

رئیس گروه آب زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در گفت و گو با ایسنا از اینکه میزان برداشت در برخی از دشت‌ها در استان‌های کشور چهار برابر بیش از تغذیه آبخوان است ابراز تاسف و نگرانی کرد و یادآور شد: برای تعادل بخشی به این امر، چاه‌های مجاز باید با نصب کنتور، مورد نظارت دقیق‌تر قرارگرفته و چاه‌های غیرمجاز بسته شوند. برای کف شکنی حتی در مورد چاه‌های مجاز در دشت‌های ممنوعه باید محدودیت‌های شدیدتر صورت گیرد.

انتظام، با بیان اینکه متاسفانه عدم تعادل میان برداشت و تغذیه آبخوان‌ها از ۲۰ سال گذشته تاکنون به صورت تجمعی افزایش یافته است، یادآور شد: این فشار موجب شده است که سطح آب‌های زیرزمینی کشور پایین و پایین‌تر برود.

وی با تاکید بر اینکه عواقب ناشی از ادامه دار بودن عدم تعادل میان برداشت و تغذیه آبخوان‌ها در درجه اول متوجه کشاورزان است، دراین‌باره توضیح داد: زمانی که سطح آب‌های زیرزمینی از حدی پایین‌تر برود به صرفه نیست که از آن برای کشاورزی استفاده کرد ضمن آنکه کیفیت آب نیز کاهش می‌یابد.

از سوی دیگر مجلس شورای اسلامی اخیرا برای محیط زیست و آب‏های زیرزمینی  تصمیم خطرناکی را اتخاذ نموده است به طوری که اجازه داده است که کشت برنج  و سایر محصولات کشاورزی در این شرایط بی‌آبی آزاد شود درحالی که پیش از آن تصمیم آن‏ها مبنی بر کشت برنج در سه استان شمالی و در سایر استان‎ها ممنوع اعلام شده بود اما اکنون لغو ممنوعیت کشت برنج و سایر محصولات کشاورزی آب بر در خارج از استان‏های شمالی تصمیم خطرناکی است.

**تخصیص اعتبار برای مقابله با خشکسالی در زیستگاه‌های حیات وحش و تالاب‌ها

با وجود تمامی این مسایل هیات دولت در جلسه روز چهارشنبه با تخصیص اعتبار برای مقابله با خشکسالی در زیستگاه‌های حیات وحش و تالاب‌ها موافقت کرده است.

در این جلسه هیات دولت که به ریاست حجت‌الاسلام والمسلمین حسن روحانی رییس جمهوری برگزار شد، با اختصاص مبلغ ۲۴۵ میلیارد ریال اعتبار هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (۱۹۵ میلیارد ریال اعتبار هزینه‌ای و ۵۰ میلیارد ریال اعتبار تملک دارایی‌های سرمایه‌ای) به سازمان حفاظت محیط زیست برای تأمین اعتبارات مقابله با خشکسالی با توجه به شرایط بحرانی و وضعیت اضطراری در برخی زیستگاه‌های حیات وحش و تالاب‌های تحت مدیریت سازمان مذکور موافقت کرد.

بر این اساس، سازمان حفاظت محیط زیست موظف شد ضمن نظارت فنی و اجرایی بر روند انجام بازسازی، گزارش عملکرد اعتبارات فوق را هر سه ماه به سازمان‌های برنامه و بودجه کشور و مدیریت بحران کشور ارسال کند.

باید توجه کرد که اثرات ناشی از بروز خشکسالی در تالاب‌ها و زیستگاه‏های طبیعی را می توان به آسيب رساندن به گونه‌های جانوری(از بين رفتن زيستگاه ماهيان و حيات وحش، بيماري، مرگ و مير،مهاجرت؛ اثرات وارده بر تنوع زيستی)، اثرات هيدرولوژيکي (کاهش سطوح آبی و تهی‌سازی ذخاير آبهای سطحی و زيرزمينی)، اثر بر کيفيت آب و خاک، گرد و غبار و... اشاره کرد که باید سازمان حفاظت محیط زیست اقدامات لازم را در این زمینه انجام دهد و  فعالان زیست محیطی این خطرات را به مردم گوشزد کنند.

لازم به‌ یادآوری است که آب یک ثروت ملی است و باید از آب‏های زیرزمینی در صورت لزوم استفاده کرد چرا که این منابع در صورت اتمام احیا نخواهند شد.