کارشناس آب و انرژی در گفتگو با جهان اقتصاد مطرح کرد:

مهناز اسماعیلی-علی قنادی اسلامی یکی از چالش های اصلی در قرن 21 علاوه بر پارامترهایی چون تغییرات اقلیمی، خشکسالی، جمعیت و گرمایش جهانی را بحث کمبود منابع آب شیرین دانست و گفت: همیشه بین میزان تقاضای آب و توانایی دولت ها برای تامین آب در بسیاری از کشورهای کم آب و کم بارش، فاصله ای وجود دارد که می تواند مشکل آفرین شود و لازم است قبل از اینکه منجر به ایجاد تنش بین بخش های مختلف شود، از راهکارهای مناسب مدیریتی به‌صورت جامع در مقیاس‌های منطقه ای و حتی ملی و جهانی(بین کشورهای همسایه) استفاده کرد.

این کارشناس آب و انرژی با بیان اینکه توسعه پایدار بر مبنای پنج محور اصلی آب، انرژی، بهداشت، کشاورزی و اکوسیستم بنا شده است، تصریح کرد: ایجاد توازن برای حفظ این پایداری بین اجزاء آن حیاتی است. توسعه پایدار دارای سه بعد اصلی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است که مطابق تعریف سازمان ملل، امنیت آبی در مرکزیت هر سه بعد اصلی  توسعه پایدار قرار دارد و مدیریت خوب منابع آبی، کلید این توسعه است. یکی از مسائل تهدیدکننده اصلی امینت آبی در کشورهای کم آب و حتی در حال توسعه با سرانه آبی مناسب، ورود پساب و آلودگی به منابع آبی  است که متاسفانه برآورد می شود بیش از 80 درصد پساب بدون هیچگونه تصفیه ای در این کشورها به محیط تخلیه می شود.

وی با ارائه تعریفی از امینت آبی از دیدگاه سازمان ملل، اظهار کرد: امنیت آبی به معنای دسترسی مطمئن به آب از نقطه نظر کمی و کیفی، برای نیازهای اولیه انسان، تامین معیشت در مقیاس کوچک و نیز زیست بوم های محلی است. همچنین قابل ذکر است که یکی از نکات مهم در امنیت آبی، مطابق تعاریف سازمان ملل متحد، وارد کردن آلودگی کمتر به آب، نسبت به میزان خودپالایی منابع آبی است.

قنادی اسلامی ادامه داد: کشور ما هم از نقطه نظر میزان بارش مطابق آمار سال 2014 سایت globaleconomy  نسبت به میانگین جهانی حدود یک سوم است که بسیار پایین تر از میانگین جهانی است.(میانگین بارش کشور حدود 228 میلیمتردر رتبه 159 جهانی و متوسط بارش  جهانی حدود 800 میلیمتر است)

وی افزود: با توجه به جمعیت کشور، مقدار سرانه آب تجدیدپذیر کشور نیز پایین است و به کمتر از 1400 مترمکعب رسیده است. ( کشورهایی که دارای سرانه آب تجدیدپذیر کمتر از هزار و هفتصد مترمکعب باشند، دارای تنش آبی تعریف می شوند) ولی به عنوان مثال استرالیا علیرغم میزان بارش کم نسبت به متوسط جهانی، از نقطه نظر سرانه آبی شرایط خوبی دارد. اما برعکس، انگلیس علیرغم میزان بارش مناسب به دلیل جمعیت زیاد در مقابل مساحت کم، دارای سرانه آبی پایینی(کمتر از دوهزار و سیصد مترمکعب) است و حتی کشور هندوستان با بارش متوسط سالیانه بیش از هزار میلیمتر در شرایطی مشابه کشور ما از نظر سرانه آب تجدیدپذیر است.

این کارشناس آب و انرژی ضمن ارائه تعریفی گفت: آب تجدیدپذیر، میزان آبی است که در یک منطقه جغرافیایی مطابق چرخه آبی سالیانه توانایی بازیابی آن را دارد که اگر بر جمعیت یک کشور تقسیم شود، میزان سرانه آب تجدید پذیر به دست می آید. همیشه میزان آب تجدیدپذیر بهره برداری شده، باید از میزان آب تجدیدپذیر طبیعی کمتر باشد.

وی با اشاره به آمارهای FAO، خاطرنشان کرد: کل کشورهای جهان به پنج منطقه تقسیم می شوند که دسته اول کشورهایی هستند که بالای پنج هزار مترمکعب سرانه آب تجدیدپذیر دارند و این کشورها دارای منابع آب زیاد بوده و فقط در مناطق بسیار محدود ممکن است دارای تنش آبی شوند. دسته دوم کشورهایی که بین 1700 تا 5000 مترمکعب سرانه آب تجدیدپذیر داشته و این گروه به صورت محلی و یا گاهی در مناطق مختلف کشور دارای تنش آبی هستند. گروه سوم، کشورهایی که دارای سرانه آبی بین 1000 تا 1700 متر مکعب بوده و اکثر مواقع دارای تنش آبی هستند. گروه چهارم، کشورهایی که بین 500 تا 1000 مترمکعب سرانه آب تجدیدپذیر داشته و با بحران جدی آب روبرو هستند و گروه پنجم  کشورهایی هستند که با قحطی مطلق آب روبرو هستند.(مطابق شکل زیر)

منبع فائو 2015AQUASTAT, -سرانه آب تجدید پذیرمناطق مختلف مطابق آمار فائوسال 2014

قنادی اسلامی ادامه داد: شوربختانه به دلایل خاص اقلیمی و با وجود بارش کمتر از 400 میلیارد مترمکعب در سال در کشور و توان تبخیری بالا( بیشتر از 2500 میلیمتر در سال) حدود هفتاد درصد آن قبل از رسیدن به رودخانه ها تبخیر می شود. میزان توان تبخیری در کشور ما تقریبا سه برابر میزان متوسط جهانی است.

وی با بیان اینکه میزان تبخیر به چند فاکتور اساسی همچون دما، رطوبت، سرعت باد و نیز تابش خورشید بستگی دارد، گفت: اصلی ترین منابع تبخیرآب، اقیانوس ها، دریاها، دریاچه ها، آب پشت سدها و تبخیر از سطح رودخانه ها هستند ولی تبخیر از سطح برفها و یخ هم به صورت تصعید اتفاق می افتد. البته ذکر این نکته ضروری است که تبخیر از سطوح خاک، گیاهان و جانوران نیز انجام می شود. میزان متوسط باران در کره زمین علیرغم مقدار مناسب آن، به دلیل عدم توزیع یکنواخت و مناسب از نظر مکانی، زمانی و نیز پوشش جمعیتی می تواند باعث بروز تنش های آبی در مناطق مختلف جهان شود.

این کارشناس آب و انرژی ادامه داد: یکی از بحث های حفظ منابع آبی در کشور، جلوگیری از تبخیر عنوان می شود اما تبخیر جزیی از چرخه آب در طبیعت محسوب شده و نباید تبخیر طبیعی مورد نیاز طبیعت را جزیی از هدرروی منابع آبی بدانیم اما لازم است با استفاده از روش های بهینه سازی در سازه های ساخته دست بشر، از تبخیر جلوگیری کرد.

قنادی اسلامی افزود: در بعضی از صنایع از آب، صرفا برای خنک سازی استفاده می شود و به صورت مستقیم در محصول وارد نمی شود و نقش مدیا یا واسطه را بازی می کند اما برعکس، به عنوان مثال در صنایع کشاورزی و غذایی که در تولید غذای بشر نقش اصلی را دارند، آب به صورت مستقیم وارد محصول می شود.

این کارشناس آب و انرژی با اشاره به اینکه در صنایعی که آب فقط نقش واسطه را دارد، گفت: در هنگام طراحی اولیه این صنایع و هم پس از بهره برداری امکان مدیریت مصرف آب را دارند. به عنوان مثال می توان به صنایع بزرگی اشاره کرد که در آنها از برج های خنک کننده باز با استفاده از آب شیرین برای خنک سازی تجهیزات خود بهره می برند. برج های خنک کننده باز، سهم بسیاری در هدرروی آب شیرین دارند و عملا میزان خنک سازی آب در این سیستم ها به میزان آب تبخیر شده آنها بستگی دارد و آب فقط نقش واسطه را بازی می کند و بیشتر هدرروی آب، دراین گونه صنایع (بین سی تا چهل درصد آب مصرفی خود) در این سازه ها صورت می گیرد که این مهم خود باعث کاهش میزان بهره وری اقتصادی آب ( یعنی میزان تولید ناخالص داخلی به میزان آب مصرفی) شده است که بخشی از آن به خاطر تبخیر بوده و بخشی هم به خاطرخروج آب از این سیستم ها برای جلوگیری از افزایش میزان مواد محلول در برج است که در بعضی از موارد به  صورت پساب به محیط رها می شوند که خود عاملی برای بروز مشکلات زیست محیطی می تواند باشد. 

وی افزود: این در حالی است که بسیاری از این برج ها در زمانی ساخته شده اند که تکنولوژی برج های با سیکل بسته موجود بوده است و در مکان هایی که این گونه صنایع، نزدیک به دریا باشند، می توانستند با صرف هزینه ای بالاتر، از این تکنولوژی استفاده کرده و باعث صرفه جویی درمصرف آب شیرین شوند ولی چون در کشور، کاهش ردپای آب در تولید، در مقایسه با سایر موارد از اهمیت کمتری برخوردار است، این مهم مغفول مانده است. در کشورهای توسعه یافته سالهاست که علاوه بر ردپای کربن، کاهش ردپای آب نیز در نحوه انتخاب تکنولوژی، جغرافیای تولید محصول و ... لحاظ می شود. همچنین در دنیا روی راه های غیرشیمیایی برای جلوگیری از خوردگی و رسوب در برج های خنک کننده اینگونه صنایع، تحقیقات و فعالیت های زیادی انجام شده است که در آینده نزدیک جایگزین روشهای شیمیایی خواهند شد تا پساب حاصل از آنها صدمه کمتری به محیط زیست وارد کند.

قنادی اسلامی با بیان اینکه بحث مدیریت جامع منابع آبی در کشور نه فقط توسط یک وزارتخانه بلکه باید در مقیاس بسیار فراتر حاکمیتی در قالب نقشه راه جامع و یکپارچه منابع آبی کشور و به عنوان یک الزام قانونی نهادینه شود گفت: در این صورت، می توان بین عرضه و تقاضای آب در کشور در حال حاضر و در آینده با توجه به شرایط جغرافیایی-اقلیمی کشوربه یک تعادل قابل قبولی برسد.

وی با اشاره به اینکه باید در بحث مدیریت آب به چند مورد توجه کرد، گفت: اگر در صنایع بخواهیم بحث مدیریت جامع منابع آبی را دنبال کنیم، به چند اصل باید توجه ویژه ای داشت. اول کاهش مصرف یا Reduction درهر سیستم آبی با استفاده ازآخرین تکنولوژیهای روز و نیز حل مشکلات ناشی از بهره برداری، دوم لزوم بازچرخانی از آب یا Recycle در همان صنعت و چرخش مجدد آن و سوم استفاده مجدد از آب یا Reuse و در نهایت بازیافت و دفن مواد زاید.

این کارشناس انرژی و آب ادامه داد: استفاده از موارد اول و دوم هزینه های کمتری داشته و در موقع ساخت صنایع باید نگاه ویژه ای بدان داشت زیرا به دلیل بالا بردن هزینه های سرمایه گذاری اولیه طرح در این گونه موارد، برخی از صنایع اهتمام کمتری بدان نشان می دهند اما مورد سوم نیزعلیرغم هزینه های بالای آن، به عنوان آخرین راهکار برای صنایعی که آب زیادی مصرف می کنند، باید اجباری شود. جدی گرفتن این سه مورد در صنایع، می تواند بخشی از راهکار حل تنش های آبی سیاره ما، در قرن 21 برای مقابله با کمبود منابع آب شیرین باشد.(بخش بزرگی از راهکار کاهش مصرف آب در کشور،  کاهش در بخش کشاورزی است.)

قنادی اسلامی با تاکید بر اینکه یکی از پارامترهایی که در محاسبه هزینه های تولید محصول درصنایع از قلم افتاده است، در حالی که به محیط و جامعه تحمیل می شود، تصریح کرد: این پارامتر، هزینه های پنهان تولید یک محصول است. عموما درهنگام طراحی صنایع، سعی می کنند علاوه بر هزینه های مستقیم، هزینه های غیرمستقیم را هم محاسبه کنند ولی به دنبال هزینه های آشکار و پنهانی که به محیط وارد می شود، نیستند. به عنوان نمونه درکشورهای توسعه نیافته یا کمتر توسعه یافته، تمامی صنایعی که از همین سیستم های برج های خنک کننده با سیکل باز از آب شیرین استفاده می کنند، هزینه های زیادی به صورت آشکار و پنهان، به محیط و اقلیم وارد می کنند زیرا بخشی از حق آبه محیط از جمله  تالابها را مصرف می کنند که در عمل، کم آبی این تالابها، می تواند منجر به ایجاد ریزگرد و مشکلات دیگر در مناطق خشک و نیمه خشک (همراه با از کار افتادگی و یا افزایش بیماریهای تنفسی و غیره ) شود که هیچ گاه در محاسبات مربوط به هزینه های تحمیلی به جامعه و محیط در نظر گرفته نمی شود.

وی در پایان گفت: جالب اینکه در حال حاضر پارامتری با عنوان HPI یا شاخص خوشبختی سیاره در سال 2016جزیی از شاخص زندگی بهتر قرار گرفته است و همه اینها برای تحقق توسعه پایدارکه امنیت آبی رکن اصلی آن و در مرکز آن قرار دارد، در تمامی جوانب آن الزامی است. در یک کلام، زمانی می توانیم به توسعه پایدار به معنی خاص آن برسیم که علاوه بر رفاه و سلامتی جامعه، هیچگونه هزینه ای هم از طریق مصارف نادرست آب ، به جامعه و محیط وارد نکنیم.