بررسی استراتژی ترکیبی کاهش ریسک ژئوپلیتیک انرژی اروپا در گفتگوگو با فرشید فرحناکیان

پوتین در حال برنده شدن در جنگ انرژی است، پوتین از انرژی به‌عنوان سلاح علیه اروپا استفاده کرده و درنتیجه، زمینه برای رشد قیمت‌ها و شدت پیدا کردن فشارهای تورمی فراهم‌شده است و افق بازار انرژی نگران‌کننده است و از جنبه‌های مختلف، پوتین در حال برنده شدن در جنگ انرژی است. رشد قیمت انرژی سبب شده است تا درآمد روسیه از محل فروش انرژی بالا برود. افزایش قیمت نفت؛ یعنی اینکه روسیه می‌تواند درآمد صادرات گاز را نادیده بگیرد و صادرات این حامل انرژی به اروپا را متوقف کند. میزان عرضه گاز طبیعی، یکی از عوامل موثر بر وضعیت انرژی در اروپاست غیر از این عامل، قیمت هم اهمیت زیادی دارد و در شش ماه آینده، تعدادی از کشورهای اروپایی برنامه‌هایی را برای قطع برق اجرا خواهند کرد؛ زیرا نه‌تنها عرضه به‌شدت کاهش یافته، بلکه قیمت‌ها بالا رفته و تأمین برق دشوار شده است.

فرشید فرحناکیان، دکترای حقوق نفت و گاز، در گفت‌وگو با خبرنگار جهان اقتصاد اظهار داشت: گسترش بحران اوکراین و اقدامات تدافعی اتحادیه اروپا در برابر روسیه که منجر به شکل‌گیری تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه روسیه شد، این ظن را قوت بخشید که روسیه در موقعیت مناسب اقدام به اتخاذ رویکردهای تلافی‌جویانه خواهد کرد.

وی تصریح کرد: کشور روسیه یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان انرژی جهان است که به سبب عدم عضویت در سازمان اوپک در فرآیند تولید، استخراج و صدور گاز کاملاً مستقل عمل می‌کند، چنین وضعیتی، موقعیت ممتازی را به روسیه در نقش‌آفرینی ژئوپلیتیک انرژی جهان داده است تا هم‌زمان رهبران روسیه، آزادی عمل بیشتری در طراحی و اجرای استراتژی انرژی را به دست بیاورند.

وی عنوان کرد: فدراسیون روسیه، بزرگ‌ترین تأمین‌کننده انرژی اروپا است و به سبب قیمت تمام‌شده پایینی که انرژی این کشور برای اتحادیه اروپا داشته، همواره از مطلوبیت بالایی در معاملات انرژی برخوردار بوده است و به‌گونه‌ای‌ که درزمینۀ صدور گاز کشورهای اروپایی ترجیح داده‌اند تا با صرف‌نظر از منابع گازی ایران و قطر ریسک ژئوپلیتیک وابستگی به منابع گازی روسیه را تقبل کنند.

وی ادامه داد: باوجوداین، بروز جنگ اوکراین و صف‌آرایی سیاسی، اقتصادی، نظامی و امنیتی غرب در برابر روسیه زمینه گسترش ریسک‌های ژئوپلیتیک انرژی را به‌صورت فزاینده‌ای چنان افزایش داد که به باور بسیاری از تحلیل‌گران مناقشه گازی را به یک موضوع اجتناب‌ناپذیر در روابط اتحادیه اروپا و روسیه مبدل کرد.

وی با بیان اینکه این بحث با انفجارهای عمدی در زیرساخت‌های انتقال انرژی اروپا جدی‌تر هم شده است گفت: خطوط لوله نورد استریم ۱ و ۲ از ظرفیت کل انتقال سالانه ۱۱۰ میلیارد مترمکعب گاز برخوردارند که این میزان بیش از نیمی از حجم صادرات گاز طبیعی روسیه را تشکیل می‌دهد. گفتنی است که بخشی از خطوط لوله نورد استریم از آب‌های مناطق انحصاری اقتصادی دو کشور سوئد و دانمارک می‌گذرند.

فرحناکیان با اشاره به اینکه متخصصان نظامی و امنیتی سال‌هاست نسبت به خطری تازه به نام «جنگ ترکیبی» هشدار می‌دهند که مقابلۀ با آن «استراتژی ترکیبی» می‌طلبد گفت: نکته قابل‌توجه در مورد حمله به خطوط لوله نورد استریم ۱ و ۲ این است که حمله به خط لوله‌هایی صورت گرفته که عملاً فعالیتی نداشتند و جریان خط لوله نورد استریم ۱ از زمان عملیات نظامی روسیه در اوکراین به بهانه تعمیرات متوقف شد و نورد استریم ۲ هم فعالیت نداشت؛ اما این دو خط لوله از زیرساخت‌های انرژی اروپا از شمال به مرکز این قاره محسوب می‌شوند و ارزش استراتژیک دارند.

وی تصریح کرد: چنانکه بسیاری از تحلیل‌گران انرژی در چند ماه گذشته پیش‌بینی کردند که روسیه با تکیه‌بر بهانه‌های فنی و تکنیکی دیر یا زود به سراغ سلاح گاز خواهد رفت تا به‌این‌ترتیب کشورهای عضو اتحادیه اروپا را تحت‌فشار قرار دهد و از میزان حمایت اتحادیه اروپا از اوکراین و همچنین شدت تحریم‌های این اتحادیه بکاهد.

وی خاطرنشان کرد: در دو ماه گذشته، کشور روسیه در موقعیت‌های متفاوت از میزان صدور گاز خود به اتحادیه اروپا کاسته است، رویکرد روسیه برای کاهش تدریجی صدور گاز نشانگر آن است که روسیه قصد دارد از سلاح گاز نه به‌صورت مقطعی؛ بلکه به‌صورت تدریجی استفاده کند.

وی تاکید کرد: ازنظر استراتژیک روسیه به این نتیجه رسیده است که کاهش یک‌باره صدور گاز به اتحادیه اروپا می‌تواند یک شوک اقتصادی عظیم را به این اتحادیه وارد کند؛ اما چنین شوک اقتصادی بزرگی می‌تواند هم پیامدهای جدی برای اقتصاد در حال تحریم روسیه داشته باشد و هم اتحادیه اروپا را ناچار به اتخاذ رویکردهای تهاجمی‌کند.

فرحناکیان اظهار داشت: کشور روسیه ترجیح داده است که عملیات اعمال فشار در حوزه انرژی را به‌صورت تدریجی به مرحله اجرا درآورد و از دید مسکو، حسن این رویکرد آن است که به‌صورت پیوسته اتحادیه اروپا در معرض افزایش فشارهای روسیه در حوزه انرژی خواهد بود.

وی عنوان کرد: هزینه‌ها به‌صورت تدریجی به اقتصاد اروپا تحمیل می‌شود و هم‌زمان تنش روانی در بازارهای انرژی و سیاست داخلی این کشورها در یک حالت پیوسته سیر صعودی پیدا می‌کند و به‌عبارت‌دیگر، روسیه به این نتیجه رسیده است که با کاهش تدریجی صدور گاز، یک درد مزمن را به اقتصاد، سیاست و امنیت اتحادیه اروپا تحمیل می‌کند که اثرات مخرب آن برای اتحادیه اروپا در بلندمدت بسیار بیشتر از قطع کامل جریان انرژی خواهد بود.

فرحناکیان گفت: افزایش هشت‌برابری قیمت گاز طبیعی از زمان حمله روسیه به اوکراین، تهدیدی بزرگ برای اقتصاد اروپا محسوب می‌شود و این تهدید، هم متوجه تولید کارخانه‌‌‌ای این قاره است و هم استانداردهای زندگی و آرامش اجتماعی را در این قاره تهدید می‌کند.

وی در پایان اظهار داشت: همواره باید به این نکته مهم توجه داشت که چین، آمریکا و اروپا درمجموع تقریباً دوسوم تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند و وقتی آن‌ها دچار ضعف می‌شوند، دیگر کشورها نمی‌توانند ضعف آن‌ها را جبران کنند و تأثیر آن ضعف بر کل اقتصادها مشاهده می‌شود و در این میان، اقتصادهای فقیر که بخش بزرگی از درآمدشان را صرف تأمین انرژی و مواد غذایی می‌کنند، لطمات بیشتری می‌بینند.