محمدرضا اکبری جور، پژوهشگر اقتصاد بین‌الملل

روسیه سومین تولیدکننده نفت، دومین تولیدکننده گاز طبیعی و در میان 5 تولیدکننده برتر فولاد، نیکل و آلومینیوم در جهان است. این کشور سهم حدود 20 درصدی صادرات گندم بزرگترین صادرکننده در جهان است از طرفی، اوکراین ششمین تولیدکنندگان کلیدی ذرت، هفتمین تولیدکننده گندم و اولین تولیدکننده تخم آفتابگردان و به تبع آن صادرکننده مهم روغن آفتابگردان و در میان ده تولیدکننده برتر چغندرقند، جو، سویا و کلزا است.

 در روز اول تهاجم روسیه به اوکراین، بازارهای مالی در سراسر جهان به شدت سقوط کرد و قیمت نفت، گاز طبیعی، فلزات و کالاهای غذایی افزایش یافت. به دنبال آخرین تحولات، قیمت نفت برنت برای اولین بار از سال 2014 به 100 دلار در هر بشکه رسید، این در حالیست که افزایش قیمت ها با سرعت ادامه یافت و گمانه‌زنی‌ها حاکی از ادامه دار بودن این روند است.

مراکز تحقیقات اقتصادی، در حال تبیین سناریوهایی با عدد 200 دلار در بشکه نفت، و حتی 300 دلار به ازای هر بشکه نفت هستند. از سوی دیگر قیمت گاز اروپا در 4 مارس به رکورد 192 یورو افزایش یافته است و این افزایش قیمت همچون قیمت نفت، ادامه دار به نظر می رسد.

مراکز تحقیقاتی در حالی که قیمت های بالای کالاها را یکی از خطرات مختل کننده بالقوه برای بهبود اقتصاد بعد از پاندمی کرونا اعلام می نمایند، تشدید درگیری این احتمال را افزایش می دهد که قیمت کالاها برای مدت طولانی‌تری بالاتر باقی بماند و این به معنای تهدید تورم بالا به مدت طولانی است و در نتیجه خطر رکود تورمی و ناآرامی اجتماعی را در کشورهای پیشرفته و نوظهور افزایش می‌دهد.

در این میانه صنایع خودرویی، حمل‌ونقل و مواد شیمیایی آسیب پذیرترین بخش‌ها هستند بدیهی است که بحران به شدت بر بخش خودرویی که قبلاً به دلایل کمبودهای مختلف و قیمت‌های بالای کالا و مواد خام، فلزات، نیمه هادی‌ها، کبالت، لیتیوم، منیزیم تحت فشار قرار گرفته است، اثرات منفی بسیار خواهد گذاشت. برخی از توقف تولید یا کند شدن روند کارخانجات خودروسازی در اروپا خبر دادند. این درحالیست  که کارخانه‌های دیگر در سراسر جهان به دلیل کمبود تراشه در حال برنامه ریزی قطعی هستند.

 خطوط هوایی و شرکت های حمل و نقل دریایی نیز از قیمت سوخت بالاتر رنج خواهند برد و خطوط هوایی بیشترین خطر را دارند. اولاً، تخمین زده می شود که سوخت حدود یک سوم کل هزینه‌های آنها را تشکیل می دهد. ثانیاً، کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا، دسترسی خطوط هوایی روسیه به قلمرو خود را ممنوع کرده اند و به نوبه خود، روسیه ورود هواپیماهای اروپایی و کانادایی به حریم هوایی خود را ممنوع کرده است. این به معنای هزینه‌های بالاتر است زیرا خطوط هوایی باید مسیرهای طولانی‌تری را طی کنند. در نهایت، خطوط هوایی فضای کمی برای افزایش هزینه‌ها دارند، زیرا به دلیل تأثیر همه‌گیری همچنان با درآمدهای کمتری روبرو هستند.

حمل و نقل ریلی نیز تحت تأثیر این تنش قرار خواهند گرفت. اینکه شرکت‌های اروپایی از تجارت با راه آهن روسیه منع شده‌اند باعث اختلال در حمل و نقل بار بین آسیا و اروپا می‌شوند. همچنین انتظار می‌رود که خوراک پتروشیمی‌ها گران‌تر شود و قیمت‌های فزاینده گاز طبیعی بر بازارهای کود و در نتیجه کل صنعت کشاورزی و مواد غذایی تأثیر بگذارد. مساله مهم در این میان رکود برای اقتصاد روسیه است. پیش بینی می شود تولید ناخالص داخلی برای سال 2022 پس از بهبود تجربه شده در اثر مقابله جهانی با کرونا، در سال گذشته،منفی 7.5 درصد باشد.

تحریم‌های بانکی به‌ویژه بانک‌های بزرگ روسیه، بانک مرکزی روسیه، بدهی‌های دولتی روسیه، مقامات دولتی و الیگارشی‌های منتخب روسیه و کنترل صادرات قطعات با فناوری پیشرفته به روسیه را هدف قرار می‌دهد. این اقدامات فشار نزولی قابل توجهی را بر روبل روسیه وارد می کند، که قبلاً کاهش یافته است و باعث افزایش تورم قیمت مصرف کننده خواهد شد. باید توجه داشت که روسیه منابع مالی نسبتاً قوی ایجاد کرده است. به نظر می‌رسد در این حوزه پیش‌بینی‌های لازم قبل از جنگ، انجام شده است. سطح پایین بدهی خارجی عمومی، مازاد حساب جاری جاری و همچنین ذخایر خارجی حدود 640 میلیارد دلار از جمله اینهاست. با این حال، تحریم‌های تحمیل شده جهت عدم سپرده گذاری در بانک های روسیه بر بانک مرکزی روسیه فشار زیادی بر اقتصاد روسیه خواهد آورد و در کاهش کارایی اقتصاد روسیه موثر خواهد بود.

در مقابل اقتصاد روسیه می‌تواند از قیمت‌های بالاتر برای کالاها، به ویژه برای صادرات انرژی خود بهره‌مند شود. با این حال، کشورهای اتحادیه اروپا قصد خود را برای محدود کردن واردات خود از روسیه اعلام نموده است. در بخش صنعتی، دسترسی محدود به نیمه‌هادی‌ها، رایانه‌ها، مخابرات، اتوماسیون و تجهیزات امنیت اطلاعات تولید غرب، با توجه به اهمیت این ورودی‌ها در بخش‌های معدن و تولید روسیه، به ضرر آن کشور خواهد بود.

باید توجه شد که این مشکلات یکسویه نخواهد بود و اقتصادهای اروپایی نیز در معرض خطر هستند. برآوردها حکایت از بیشترین میزان فشار بر اقتصاد اتحادیه اروپا دارد. واقعیت آنست که جایگزینی تمام عرضه گاز طبیعی روسیه به اروپا در کوتاه مدت تا میان مدت غیرممکن است و سطوح فعلی قیمت‌ها تأثیر قابل توجهی بر تورم خواهد داشت.

در زمان نگارش این مقاله، با توجه به معامله بشکه برنت بالای 125 دلار و معاملات آتی گاز طبیعی که قیمت‌ها را به طور پایدار بالای 150 یورو در مگاوات ساعت نشان می‌دهد، موسسه‌های تحقیقاتی تخمین می‌زنند که حداقل 1.5 واحد درصد تورم اضافی در سال 2022 باشد که مصرف خانوارها را کاهش می‌دهد و همراه با کاهش انتظاری در سرمایه گذاری تجاری و صادرات، کاهش رشد تولید ناخالص داخلی تقریباً یک درصد را تجربه خواهیم نمود. این در حالیست  که آلمان، ایتالیا یا برخی از کشورهای منطقه اروپای مرکزی و شرقی بیشتر به گاز طبیعی روسیه وابسته هستند، وابستگی متقابل تجاری منطقه یورو نیز به این مسئله قابل توجه است. به نظر می رسد، تبعات اقتصادی جنگ روسیه و اوکراین، با طولانی تر شدن مدت جنگ، بیشتر گردد. با اینهمه بسته به رفتار روسیه در میدان جنگ، همچنین اقدامات سایر بازیگران مهم منطقه‌ای، در روزهای آتی باید دید که دنیا شاهد چه روزهایی بخود خواهد بود.