رضا پاکدامن-کارشناس حقوق انرژی و توافقات بین‌المللی: بعد از فروپاشی شوروی و استقلال جمهوریهای آسیای مرکزی و قفقاز درسال 1991، با توجه به ذخایر بزرگ معدنی و نفت و گاز در این منطقه گسترده و محصور بودن آن در خشکی، بحث توسعه روابط اقتصادی این منطقه با شرق آسیا و اروپا خیلی جدی گردید. تاحدی که در این رابطه تحقیق مشترکی توسط برنامه توسعه سازمان ملل متحد و آنکتاد صورت گرفت.

 کتاب «جاده ابریشم و سایر مسیرهای حمل و نقل تجاری آسیای مرکزی با جهان» توسط نگارنده ترجمه و توسط موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی منتشر گردید.

در این تحقیق مسیرهای حمل و نقل جاده ای و ریلی موجود و قابل ایجاد برای ارتباط دادن منطقه گسترده آسیای مرکزی بعنوان پل ارتباطی  شرق و غرب و به آبهای آزاد بمنظور انتقال کالا و انرژی  تشریح شده بود .

بغیر از اهمیت ارتباط منطقه آسیای مرکزی با سایر نقاط جهان و نقش مهم ایران در این راستا، موضوع مهم مرتبط دیگر، ارتباط شرق با اروپا و شمال با جنوب است که مجددا نام و جایگاه ایران مطرح می‌گردد.

 یکی از برنامه های استراتژیک شی جین پینگ رییس جمهور چین بعد از قدرت گرفتن در نوامبر 2012، با عنوان «ابتکار کمربند و جاده» (Belt & Road Initiative) توسط وی به‌صورت جدی مطرح و طی چندین سال برای تحقق آن زمینه های سیاسی و اقتصادی را در سطح بین‌المللی دنبال گردید.

 اجرای این طرح بلندپروازانه چین نیازمند چندین میلیارد دلار برای ایجاد زیرساختها است. هدف اصلی این طرح ایجاد مسیر ارتباطی بین چین و اروپا است از طریق جاده ، خطوط کشتیرانی و راه آهن است.  البته در مسیر این طرح بیش از یکصد کشور مرتبط خواهند شد و می‌توانند از مزایای آن منتفع گردند. شالوده اصلی این طرح، جاده ابریشم تاریخی خواهد بود.

*اهداف و برنامه‌های طرح کمربند و جاده

 اهداف و برنامه رسمی دولت چین از طرح استراتژیک کمربند و جاده براساس اسناد رسمی چین، به اختصار به شرح ذیل است.

در مسیر زمینی، این طرح بر احداث مشترک یک پل زمینی اوراسیایی از طریق ایجاد کریدور چین-مغولستان-روسیه، کریدور چین-آسیای‌مرکزی-غرب آسیا و کریدور چین-هندوچین، با استفاده از شبکه‌های حمل و نقل بین‌المللی و استفاده از ظرفیتهای شهرهای کلیدی در مجاورت مسیر و پارکهای صنعتی و اقتصادی است.

در مسیر دریایی نیز در چارچوب این طرح، ایجاد خطوط حمل و نقل دریایی «روان، ایمن و کارآمد» که بنادر بزرگ را به‌هم ارتباط دهد، پیش‌بینی شده است.

کریدور اقتصادی چین-پاکستان و کریدور اقتصادی بنگلادش-چین-هند-میانمار مورد توجه جدی طرح کمربند-جاده است.

لازمه این طرح، توسعه زیرساختهای کشورها و ایجاد شبکه زمینی، دریایی و هوایی ایمن و کارآمد، به‌‍موازات گسترش تسهیلات برای تجارت و سرمایه‌گذاری و ایجاد شبکه‌ای از مناطق تجارت آزاد با استانداردهای بالا و تعمیق اعتماد سیاسی بین کشورهای در مسیر طرح است.

کشورهای درگیر این طرح هریک از ظرفیت‌ها و مزیت‌هایی مختص خود برخوردار هستند که می‌توانند مکمل نیازهای یکدیگر باشند.

پنج هدف این طرح عبارتند از :

الف) ارتقاء هماهنگی در سیاستها

ب) زنجیره مرتبط تسهیلات

ج) تجارت بدون محدودیت

د) ادغام مالی

ه) ارتباط مردم با مردم (توسعه ارتباطات فرهنگی)

 توسعه تجارت بین‌المللی، مستلزم دسترسی فعالین اقتصادی به اطلاعات کامل و به روز است که این جنبه نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این طرح به توسعه ارتباطات از طریق خطوط فیبر نوری و تبادل اطلاعات ماهواره‌ای در قالب طرح جاده ابریشم اطلاعات مورد توجه قرار گرفته است.

انرژی نیز یکی دیگر از محورهای مهم این طرح محسوب می‌شود. در این طرح به ضرورت تامین امنیت خطوط نفت و گاز،اتصال شبکه‌های انتقال برق کشورها تاکید شده است.

توسعه همکاری‌های گمرکی شامل تبادل اطلاعات، به‌رسمیت شناختن متقابل مقررات، بازرسی‌های گمرکی، صدور گواهی مبداء و ایجاد پنجره واحد در گمرکات بنادر از دیگر محورهای این طرح محسوب می شود.

*نکته نهائی :

از دوره امپراطوری روم تا امروز، جاده ابریشم نقش استراتژیکی داشته  و ایران در کانون این جاده قرار داشته است.

با توجه به موقعیت ویژه جغرافیائی کشور ما، همچنین وجود مزیتهای مختلف از جمله انرژی و شبکه‌های حمل‌ونقل کالا و خطوط انتقال گاز و برق، کشور ما می‌تواند با شناخت ظرفیتهای خود از یک طرف و شناخت نیازهای اقتصاد جهانی مانند چین ، هند و آسیای مرکزی، از اینگونه طرحها بیشترین بهره برداری را صورت دهد.

لازم است، طرحهای توسعه کشور با شناخت نیازمندیهای بین المللی و بمنظور تامین این نیازها توسط ایران بجای کشورهای رقیب، تعریف شده و با سرعت تکمیل گردد.

زیرا در بازار رقابتی، جهان خود را با حرکت لاک پشتی ما همانگ نمی کند ، بلکه کشور ما برای بهره مندی از فرصتهای جهانی باید خود را با سرعت و شرایط جامعه جهانی تطبیق دهد ، و بجای فرصت سوزی ، با هدفگذاری واقعبینانه  و پرهیز از حاشیه ها  که موجب انحراف از مسیر توسعه می گردد، کلیه ظرفیتها در راستای این اهداف بسیج شود.

درصورتی که بعضاً در کشور ما حتی نام طرحهای بزرگ بین‌المللی مانند کمربند و جاده ناشناخته است.

سواحل مکران یکی از حلقه‌های بزرگ برای توسعه روابط بین‌الملل اقتصادی ایران است که می بایست با جدیت دنبال گردد.

عضویت ایران در پیمان همکاری‌های شانگهای که قدرتهای اقتصادی بزرگی مانند چین ، روسیه و هند  درآن حضور دارند ، فرصت بزرگی برای ایران برای مشارکت در اینگونه طرحهای بزرگ بین‌المللی است.

معتقدم برای پیگیری جدی نحوه استفاده از ظرفیتهای این نهاد بین‌المللی، لازم است یک سازمان تخصصی  با رویکرد اقتصادی ، اختصاصاً مامور پیگیری امور مربوط به توسعه ارتباطات با آن تعیین گردد.