محمدرضا مظلومی؛ مدیر بازرگانی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران یکی از حوزه‌های مهم و تاثیرگذار صنعت نفت کشور، همانا توزیع و فروش فرآورده‌های نفتی در گستره‌ی کشور است که وزارت نفت، برنامه‌ی راهبردی میان‌مدت و بلندمدت در این بخش تعریف کرده است. این برنامه‌ها نقش مهمی در تمامی بخش‌های اقتصای کشور داشته و از منظر وزارت نفت نیز یکی از بخش‌های راهبردی محسوب می‌گردد اما ایده مهمی که با هدف افزایش کیفیت ارائه خدمات در جایگاه‌های عرضه فرآورده در سراسر کشور ارائه شده و مراحل اجرائی آن در حال اتمام است، طرح برندسازی در حوزه توزیع فرآورده‌های نفتی است. در حال حاضر توزیع فرآورده در سراسر کشور از طریق ۱۸ هزار نقطه عرضه صورت می‌گیرد که بالغ بر ۵ هزار مورد از این نقاط، جایگاه‌های عرضه سوخت شامل بنزین، نفت‌،گاز و سی‌ان‌جی است که به دلیل نوع مالکیت جایگاه ها، پائین‌بودن بهره‌وری و پراکندگی گسترده امکان اعمال مدیریت، امکان استانداردسازی خدمات و توسعه رقابت در آن‌ها با هدف افزایش کیفیت خدمات ارائه شده به مصرف‌کنندگان نهائی وجود ندارد. در این خصوص، طرح برندسازی با هدف شناسائی شرکت‌های صاحب صلاحیت در حوزه جایگاه‌های توزیع فرآورده‌های نفتی و ارائه خدمات استاندارد و نظارت بر کیفیت فعالیت‌ها و سرویس‌های ارائه شده در جایگاه‌های تحت پوشش و نهایتا کاهش هزینه‌های توزیع در شبکه توزیع سوخت کشور آغاز شده است. با اجرای این طرح، علاوه بر حمایت از توسعه رقابت بین شرکت‌های صاحب صلاحیت در این حوزه، حفره‌های عملیاتی در زنجیره عرضه در کشور (از جمله فقدان جایگاه‌های تک تلمبه در برخی مناطق بخصوص کلانشهرها) برطرف و شرکت‌های صاحب صلاحیت مکلف به تکمیل شکاف‌های عرضه در این مناطق از طریق تاسیس جایگاه با ظرفیت‌های مورد نیاز خواهند شد. همچنین طبقه‌بندی جایگاه‌ها بر اساس نوع خدمات قابل ارائه به مشتریان از دیگر اهداف این طرح است که طی آن، هر جایگاه بر مبنای نوع خدمات ارائه شده به مشتری، حق‌الزحمه مربوطه را دریافت می‌دارد. نهایتا با تشکیل برندها، امکان اعمال نظارت عالیه دولت بر عملکرد و استانداردهای حوزه توزیع فراهم خواهد شد. تعاملات با شرکت‌های صاحب صلاحیت در ۳ مقطع زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تعریف شده است. در کوتاه‌مدت سوخت از محل انبارها تحویل شرکت دارای صاحب صلاحیت شده و شرکت مربوطه با استفاده از ناوگان حمل و نقل اختصاصی نسبت به حمل سوخت به جایگاه و توزیع آن اقدام می‌کند. در این مرحله، پس از تحویل سوخت در محل انبار به شرکت صاحب صلاحیت ، مسئولیت این شرکت آغاز شده و کلیه مسئولیت‌های کمی، کیفی و خدماتی در حوزه توزیع بر عهده همان شرکت خواهد بود. در بازه زمانی میان‌مدت، شرکت‌های صاحب صلاحیت گزینه بهره‌گیری از ظرفیت‌های بلااستفاده موجود (مانند مخازن انبارها) را از طریق اجاره یا خرید این مخازن خواهند داشت و به این ترتیب این شرکت‌ها امکان اعمال مدیریت بر بخش گسترده‌تری از زنجیره تامین سوخت را عهده‌دار خواهند شد. در افق زمانی بلندمدت، شرکت‌های صاحب صلاحیت می‌توانند با مشارکت با پالایشگاه‌ها، احداث پالایشگاه‌های جدید و یا از طریق واردات نسبت به تامین سوخت مورد نیاز جایگاه‌های زنجیره‌ای خود اقدام کرده و به صورت کامل عهده‌دار  زنجیره تامین و توزیع فرآورده‌های نفتی در کشور باشد. در این خصوص محدودیت و ممنوعیتی برای شرکت‌های خارجی نیز وجود ندارد و هر شرکتی که بتواند در چارچوب قوانین و مقررات موضوعه جمهوری اسلامی ایران فعالیت کند، می‌تواند درخواست بررسی صلاحیت در حوزه برند را ارائه کند. این امیدواری وجود دارد که  مدل فوق‌الذکر در بحث سوخت‌گیری هواپیماها نیز عملی شود و تهیه طرح اولیه‌ای در این زمینه در دست بررسی است. بدیهی است اقداماتی نظیر مسئولیت ارزیابی صلاحیت شرکت‌های متقاضی برندسازی در این حوزه، ارائه تائیدیه آغاز به کار این شرکت ها و عقد قرارداد تامین فرآورده با آنها نیز انجام خواهد شد. در فازهای بعد ، ارزیابی این شرکت‌ها با هدف امکان ارتقاء آنها به سطوح بالاتر نیز می‌تواند صورت گیرد. شرکت‌های صاحب صلاحیت پس از دریافت تائیدیه شروع فعالیت، مسولیت‌هایی شامل عرضه پایدار فرآورده با کمیت و کیفیت مورد توافق و عرضه خدمات مطلوب مشخص به مشتریان، توسعه کمی و کیفی جایگاه‌ها از جمله احداث جایگاه‌های کوچک و تک‌تلمبه بخصوص در شهرهای بزرگ و بهینه‌سازی جایگاه‌های موجود، ارائه خدمات جانبی به خودرو و سرنشینان، نوآوری در حوزه توزیع، ارتباط مناسب با شبکه‌های توزیع از جمله پالایشگاه‌ها و مجاری واردات و نهایتا کاهش هزینه‌های توزیع در شبکه توزیع سوخت در کشور دارند. در این مرحله، مبلغی برای ارائه خدمات شرکت‌های صاحب صلاحیت برند در نظر گرفته می‌شود که این رقم بین جایگاه‌دار و شرکت صاحب صلاحیت توزیع می‌شود تا انگیزه لازم برای جایگاه‌داران به منظور ‌طبقه‌بندی در قالب برندها و پذیرش مدیریت و سازوکارهای ارتقاء کیفیت از سوی آنها ایجاد شود. اما نکته مهم در ارزیابی شرکت‌های متقاضی برند، شاخص‌های مورد نظر جهت ارزیابی است. به طور کلی پنج شاخص اساسی به این منظور مشخص شده  است. توان مالی برای تمامی شرکت‌های دارای سابقه اجرائی و فاقد این سابقه، مهم‌ترین شاخص محسوب می‌شود. برای شرکت‌های دارای سابقه اجرائی و فاقد سابقه اجرائی در حوزه توزیع فرآورده‌های نفتی ارزشگذاری عواملی از قبیل توان مالی، ضمانت‌نامه مالی دریافتی از بانک‌ها و نسبت‌های مالی موثر است. ارزشگذاری همین عوامل در خصوص شرکت‌های فاقد سابقه متفاوت است. در خصوص شرکت‌های فاقد سابقه اجرائی در این بخش، عوامل مهم شامل مجموع ارزش دارائی ثابت صاحبان اصلی سهام، گواهی تمکن مالی و سایر موارد است که شرکت‌های متقاضی با ارائه مدارک مورد نیاز درصورتی که موفق به احراز صلاحیت مالی خود شوند امکان کسب امتیاز کامل این بخش را خواهند داشت. دومین شاخص ارزیابی، سابقه اجرائی است که در صورت مرتبط بودن، امتیاز بیشتری را در مقایسه با سوابق غیرمرتبط به همراه خواهد داشت. سوابق فعالیت اجرائی در حوزه‌های پالایش، ترانزیت، انتقال، جایگاهداری، شرکت‌های موزع و واردات و صادرات در شمار فعالیت‌های مرتبط ارزیابی می‌شوند. شاخص سوم، امکانات مورد نیاز از جمله شامل ظرفیت حمل‌ونقل، داشتن آزمایشگاه کنترل کیفیت و یا قرارداد همکاری با آزمایشگاه‌های فعال است. شاخص نیروی انسانی از دیگر شاخص‌های مورد ارزیابی برای تعیین صلاحیت شرکت‌های متقاضی ایجاد برند محسوب می‌شود. نیروهای فعال در حوزه HSE، نیروهای کنترل کیفیت، تکنسین‌های فنی و بازاریابی و فروش از جمله الزامات حوزه نیروی انسانی است نهایتا فرآیندهای داخلی کسب و کار شرکت‌ها از جمله استفاده از فناوری‌های روز، استانداردهای ایزو، دانش فنی مورد نیاز و هوشمندسازی حوزه  توزیع و ارتباط با مشتریان از دیگر معیارهای مورد ارزیابی در این شاخص محسوب می‌شود. در کنار تمهیدات فوق، هدف «پیشگیری از ایجاد انحصار در بازار توزیع» نیز با جدیت دنبال می‌‌شود که در این رابطه برای برندهای مورد تائید محدودیت پوشش حداکثر ۵۰ درصد از جایگاه‌ها در سطح شهرستان‌ها، ۳۰ درصد در سطح استان‌ها و ۲۰ درصد در سطح کشور وضع  شده است. با اجرای این طرح، مصرف‌کنندگان فرآورده های نفتی در کشور، نسل جدیدی از خدمات بخش توزیع را تجربه کرده و تصویری جدید و جذاب از برنامه‌های صنعت نفت در حوزه توزیع فرآورده‌های نفتی را شاهد خواهند بود.