بازار سهام تهران در آخرین مراحل مراتن مناقشه هسته‌ای، انتظار انتشار گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را می‌کشید. یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عصر روز چهارشنبه ۱۱ آذر ماه (۲ دسامبر) ارزیابی نهایی خود از مسایل باقی‌مانده در خصوص برنامه هسته‌ای گذشته و حال ایران را منتشر کرد. در حالی که آخرین مهلت برای تصمیم شورای حکام، ۲۴ آذرماه در نظر گرفته شده است. از اخبار چنین به نظر می‌رسد که احتمالا به زودی شاهد لغو تحریم‌ها خواهیم بود. دست‌کم می‌توان چنین ادعا کرد که امروز احتمال لغو تحریم‌ها از هر زمان دیگری در گذشته بیشتر شده است.
حال معاملات بورس تهران در حالی پیگیری می‌شود که شمارش معکوس برای لغو تحریم‌ها آغاز شده است. بر‌خلاف آنچه در دو سال گذشته تجربه شد، این‌بار با نزدیک شدن به روز اجرای «برجام»، خبری از جنب و جوش در بازار سهام نیست. این در حالی است که همواره توسط کارشناسان گفته می‌شد که با لغو تحریم‌های ناجوانمردانه غرب علیه ایران، فصل تازه‌ای در بورس تهران رقم خواهد خورد.
گفته می‌شود که احتمالا تحریم‌های ایران در اولین ماه سال ۲۰۱۶ لغو خواهد شد و فضا برای جهش سودآوری شرکت‌های بورسی و فرابورسی فراهم خواهد شد. بنابراین آخرین بزنگاه هسته‌ای در این هفته و ۲۴ آذر ماه توسط شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رقم خواهد خورد. همین موضوع سبب می‌شود فعالان بازار سهام (اگرچه نه به اندازه گذشته) نیم‌نگاهی به اخبار جهانی داشته باشند. چنانچه شورای حکام پرونده PMD را مختومه اعلام کند، اتفاقی که محتمل به نظر می‌رسد، دیگر بهانه‌ای برای ادامه تحریم‌ها وجود نخواهد داشت. در این صورت است که انتظار می‌رود بازار سهام به روال عادی سنوات گذشته خود باز گردد. در این میان اما، نکات مهمی وجود دارد که احتمالا در ملاحظات فعالان بازار سهام در نظر گرفته می‌شود. نکته اول قرار داشتن قیمت‌های جهانی در سطحی نازل است. در میانه‌های سال گذشته، قیمت جهانی نفت و سایر محصولات اولیه به طرز چشم‌گیری افت نشان داد و در پایین‌ترین سطوح خود در چند سال گذشته رسید. همین موضوع باعث شد که بخشی از امید بورس بازان از بین برود. کاهش قیمت نفت و قیمت جهانی کالاها باعث کمرنگ شدن اثر شدید لغو تحریم‌ها شد. امروز فعالان بازار حساب می‌کنند که حتی با لغو تحریم‌ها، بخش مهمی از شرکت‌های حاضر در بورس قادر به رشد قابل توجه سودآوری خود نخواهند بود. از آنجا که شرکت‌های صادرات محور و وابسته به قیمت‌های جهانی وزن قابل‌توجهی از بورس و فرابورس تهران را تشکیل می‌دهند، بنا بر این امید زیادی به رشد جهش‌گونه شاخص کل پس از لغو تحریم‌ها وجود ندارد.
از طرف دیگر افت قیمت نفت که در هفته گذشته نیز تشدید شد، باعث کوچک شدن درآمدهای دولت شده است. این در حالی است که دولت در بازارهای مختلف، مهم‌ترین و اثرگذارترین خریدار محسوب می‌شود. با کاهش درآمدهای دولت، هزینه‌های عمرانی به شدت کاهش می‌یابد بنابر این صنعت ساخت و ساز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع کشور دچار رکود می‌شود. این اتفاق در دو سال اخیر به‌طور محسوسی بروز پیدا کرده و باعث شده است شرکت‌های ساختمانی، سیمانی‌ها، فولادی‌ها و سنگ آهنی‌ها دچار افت فروش شوند.
در کنار این عوامل بازدارنده، انضباط پولی دولت با هدف کنترل تورم در سال‌های اخیر، باعث افزایش هزینه فرصت پول و کاهش منابع پولی ارزان شده است. نتیجه این سیاست کمبود نقدینگی در بازارها است. بنابراین بعضا مشاهده می‌شود که سهام برخی شرکت‌های بورسی یا فرابورسی به لحاظ تئوریک نسبتا ارزنده هستند، اما با اقبال خریداران مواجه نمی‌شود چرا که برای حمایت از سهم‌های ارزنده و سودساز، پولی در بساط نیست. در نتیجه افت و خیز قیمت‌ها در هفته‌های اخیر به سهام شرکت‌های کوچک با درصد سهام شناور ناچیز، محدود شده است. با وجود این ملاحظات، همچنان با لغو تحریم‌ها انتظار می‌رود اوضاع اقتصادی کشور و در نتیجه شرکت‌های بورسی و فرابورسی بهبود یابد. با از میان رفتن بساط تحریم، در اولین قدم بانک‌ها به سوئیفت متصل خواهند شد و این امکان برای بانک‌ها وجود خواهد داشت که تراکنش‌های بین‌المللی خود را از سر گیرند و مهم‌تر از آن امکان دریافت تسهیلات ارزان قیمت از بازارهای پولی بین‌المللی به وجود خواهد آمد. ضمنا آزادسازی منابع بلوکه شده دولتی می‌تواند منجر به تزریق نقدینگی و در نتیجه کاهش هزینه فرصت پول شود. در این صورت هزینه‌های مالی شرکت‌های بورسی که در سال‌های اخیر به بخش بسیار مهمی از سرفصل‌های هزینه‌ای شرکت‌ها بدل شده بود، کاهش یافته و قدرت مانور شرکت‌ها افزایش خواهد یافت. از طرف دیگر با کاهش ارزش ذهنی پول، بازار سهام ارزنده‌تر به نظر خواهد رسید و در نتیجه P بر E بازار توانایی رشد خواهد داشت. در قدم‌های بعدی سرمایه‌گذاران خارجی می‌توانند ایران را به‌عنوان محلی امن و کم‌ریسک برای سرمایه‌های خود بدانند و در آن صورت است که رشد اقتصادی می‌تواند به‌طور محسوسی تجربه شود.
با توضیحات فوق، اتفاقات این هفته از چند منظر می‌تواند برای سرنوشت بازار سهام حائز اهمیت باشد. از طرفی تصمیم شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آینده تحریم‌ها را روشن خواهد کرد و از طرف دیگر دولت احتمالا در این هفته لایحه بودجه را تسلیم مجلس خواهد کرد. با روشن شدن تکلیف تحریم‌ها و ضمنا تسلیم لایحه بودجه به مجلس شورای اسلامی، شفافیت کلیت بازار از هر زمان دیگر در دو یا سه سال گذشته بیشتر خواهد شد و تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری در بورس ساده‌تر از گذشته خواهد شد.
هاشم آردم
Research@eghtesadiranian.ir
پژوهشگر موسسه اقتصاد ایرانیان
بور
