محمد جلائی- در اوایل دهه هفتاد میلادی جنبشی تحت عنوان پروژه گوتنبرگ در اروپا به راه افتاد که سعی داشت کتاب های کاغذی را به کتاب های الکترونیک تبدیل کند. تفکری که سالهاست ذهن بسیاری از کتابخوان ها و البته بیشتر، تولید کنندگان و ناشران جهان را کم و بیش مشغول خود ساخته است.
بسیاری از مردم بر این باورند که می شود به جای استفاده از کاغذ برای تولید کتاب از فضای الکترونیک استفاده کرد و نویسندگان نسخه های دیجیتالی خود را به بازار نشر ارائه کنند. آنها در واقع مخالف از بین بردن درختان برای تولید کاغذ و همچنین آسیب زدن به محیط زیست اند. و بیشتر استدلال هایشان نیز بر همین موضوع استوار است.
آنها معتقدند می شود به جای قطع درختان و از بین بین بردن جنگل ها کتاب ها را در دستگاه هایی مثل تبلت و موبایل و... مطالعه کرد و اینطوری هم مطالعه کرده ایم و هم آسیبی به محیط زیست نزده ایم.
در این بین اما بسیاری از کتابخوان های حرفه ای و ناشران همچنان خواندن کتاب های کاغذی را به مطالعه آنها در موبایل و تبلت ترجیح می دهند.
رکود فروش کتاب در انگلیس
در آمار های مختلفی که از سوی نشریات و مراکز پژوهشی برای سرانه مطالعه در سطح جهان منتشر شده است، کشور انگلستان جزو کشور های بالای جدول است. این کشور که در طول تاریخ خود نویسندگان و اندیشمندان بسیاری را داشته است توانسته با مدیریت صحیح فرهنگ کتابخوانی علاقه به مطالعه را همچنان در بین مردم خود حفظ دارد.
در این کشور همچنین علاقه مندان به مطالعه کتاب های الکترونیکی هم حضور دارند. چند بنگاه انتشاراتی مهم در این کشور سالانه ن کتاب های الکترونیکی زیادی را روانه بازار می کنند.
حالا اما وضعیت برای ناشران الکترونیکی انگلستان متفاوت شده است. چندی پیش خبری منتشر شد که حاکی از کاهش فروش پنج ناشر مهم کتاب های الکترونیک در انگلستان بود.
بررسی نتایج فروش ۵ ناشر بزرگ عرضه کتاب های الکترونیکی و دیجیتال در انگلیس نشان می دهد که آمار فروش این ۵ ناشر در سال ۲۰۱۵ کاهش قابل ملاحظه ای داشته است.
به گزارش مهر، نتایج بررسی آمار فروش کتاب های دیجیتال در سال ۲۰۱۵ نشان می دهد که آمار فروش در این سال به نسبت مدت مشابه در سال گذشته ۴/۲ درصد کاهش داشته است.
این ناشران جزو برترین ناشران فعال در انگلیس هستند . نشر پنگوئن، رندوم هاوس، هارپرکولینز، پن مکمیلیمان و سیمون و شوستر از جمله ناشرانی هستند که با کاهش فروش کتاب های دیجیتال و بی اقبالی نسبت به این آثار رو به رو شده اند.
بر اساس دیدگاه کارشناسان، این برای نخستین بار است که آمار فروش پنج ناشر بزرگ کتابهای دیجیتال و الکترونیک با چنین کاهشی رو به رو است. با وجود آنکه این رکود شکست بزرگی برای ناشران دیجیتال است اما آنها امیدوراند در سال آینده میلادی تحولی بزرگ در نشر دیجیتال ایجاد کنند و بتوانند آمار فروش شان را به روزهای اوج نزدیک کنند.
با همه اینها کارشناسان در این زمینه نظرات متفاوتی دارند. فیلیپ جونز کارشناس کتابهای دیجتیال در این باره می گوید: من فکر می کنم به زودی کتاب های دیجیتال بازار نشر خود را دوباره پیدا می کنند و به صدر پرفروش ها باز می گردنند. کمی صبر کنید تا با تغییر نسل کتابخوانها و افزایش کاربری مفید تلفن های همراه و تبلت ها ببینید که چگونه کتاب های دیجیتال با امکانات بیشتر و بهتر دل مخاطبان و علاقمندان به کتاب را بدست می آورند.
رئیس انجمن ناشران بریتانیا نیز در در تشریح دلایل کاهش فروش کتاب های الکترونیک در انگلستان به روزنامه گاردین گفت: این آمار نشان می‌دهد حیات کتاب الکترونیک به کتاب چاپی وابسته است و فروش کتابهای داستانی و غیرداستانی دیجیتال با کاهش روبه رو شده چون به نظر می‌رسد کتاب‌‌خوانان می‌خواهند از کتاب به اشکال مختلف بهره بگیرند. وی افزود: با این حال برای بیشتر ناشران فروش کتاب دیجیتال همچنان بااهمیت است و انتظار می‌رود امسال میزان استفاده از کتاب الکترونیک در زمینه کتابهای آموزشی و تخصصی افزایش یابد.
کتاب های الکترونیک در ایران
نشر الکترونیک در ایران عمر نسبتا کوتاهی دارد و همینطور با وجود فقدان علاقه واقعی به مطالعه کتاب در بین اقشار مختلف جامعه ایران نمی توان درک درستی از آن داشت.
نشر الکترونیک را در ایران بسیاری با فروشگاه مجازی فیدیبو می شناسند. این فروشگاه برای اولین بار در سال ۱۳۹۲ آغز به کار کرد و توانسته است تا الان با جذب همکاری ۱۶۵ ناشر نزدیک به ۴۰۰ هزار کتاب و مجله الکترونیکی روانه بازار کند.
یکی از ابعاد بررسی کتاب های الکترونیک تاثیر آن بر فروش کتاب های کاغذی یا اصطلاحا فیزیکی است. یک کارشناس حوزه نشر در این باره به جهان اقتصاد گفت: طبق تحقیقاتی که کرده اند در خارج از ایران کتاب های الکترونیک ۳۰ درصد بازار را توانسته اند بگیرند و چند سال است که گسترش هم نداشته است.
وی گفت: در یک دوره از چند کتاب منتشر شده در داخل کشور نسخه دیجیتالی هم ساخته شد تا به دست خارجی ها برسد اما آن کتاب ها در داخل به فروش رسید و علاقه مندان خارجی نسخه های کاغذی را سفارش دادند تا از ایران برایشان ارسال شود
او در تشریح علت فروش پایدار نسخه های کاغذی کتاب ها گفت: شاید به خاطر عادت آدم ها به کاغذ است و باید یک نسل دیگری که از ابتدا با تکنولوژی همراه بوده است روی کار بیاید تا علاقه به این کتاب ها زیاد شود.
نشر الکترونیک، تهدید یا فرصت؟
سالهاست که در ایران کتاب ها به شکل کاغذی تولید می شوند. بوجود آمدن نشر الکترونیک ممکن است برای بسیاری از ناشران تهدید تلقی شود. یک کارشناس حوزه نشر در این باره به جهان اقتصاد گفت: نشر هم مثل بازار های دیگر شیوه هایش را پیوسته عوض می کند. نشر الکترونیک شاید از یک جهاتی اصلا برای ناشران خوب باشد. در واقع ناشر به جای آنکه کتاب هایش در انبار نگه داری شوند و یا بصورت امانی کتاب هایش را به کتابفروشی ها بدهد و در واقع حساب شان را نداشته باشد می تواند با انتشار آنها به شکل دیجیتالی بصورت آنلاین آمار فروش کتاب هایش را داشته باشد.
وی ادامه داد: الان کتاب ها باید چاپ شوند و به کتابفروشی ها بروند و فروخته شوند تا حق الترجمه یا حق التالیف کتاب و... به دست مترجم و مولف و... برسد. ولی در این حالت نسخه به نسخه کتاب وقتی فروخته می شود پول فروش بین ناشر و مولف یا مترجم و ... تقسیم خواهد شد.
با وجود اینکه نشر الکترونیک مدتی است در کشور انگلستان کاهش یافته است و در بسیاری از نقاط دیگر جهان هنوز هم کتاب ها به شکل کاغذی خوانده می شوند باید در نظر داشت که مطالعه کتاب الکترونیک برای انسان هایی که در سنین کودکی خود با تبلت ها و موبایل هایشان زندگی می کنند راحت تر از خواندن و صفحه زدن است ممکن است ما هنوز هم نتوانیم از خواندن کلمات بر صفحه های دیجیتالی لذت ببریم اما نسل بعد شاید نظری متفاوت در این زمینه داشته باشد.
