سه شنبه 29 اسفند، 1402

کدخبر: 79745 08:01 1396/12/28
بحران آب و سدسازی در ایران

بحران آب و سدسازی در ایران

دسته‌بندی: بدون دسته‌بندی
بحران آب و سدسازی در ایران

بحران آب و سدسازی در ایران

دسته‌بندی: بدون دسته‌بندی

ویژه نامه نوروز ۹۷ -سیدهاشم افضلی-دانشجوی دکتری مدیریت منابع آب-خانه آب ایران-بحران آب این روزها جدی‌تر از هر زمان دیگری خود را نشان داده است. خشک شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، فرونشست دشت‌ها، همه و همه خبر از وقوع حادثه‌ای تلخ می‌دهد. به طوری که کارشناسان معتقدند ایران دچار ورشکستگی آبی شده و میزان برداشت آب‌ها از میزان آب‌های تجدیدپذیر کشور سبقت گرفته است و این بدان معناست که از خط قرمز بحران آب هم گذشته ایم چراکه بحران در تعریف شرایط حادی است که البته تا حدی برگشت پذیر است. بر این اساس است که وقتی بحرانی رخ می‌دهد، از مدیریت بحران می‌گوییم و می‌کوشیم شرایط را به روال قبل بازگردانیم که البته گاهی موفق نمی‌شویم و شکست می‌خوریم اما شکست که خوردیم، جنس اقداماتمان تغییر می‌کند. همین امر موجب می شود بتوان دهه حاضر را برای ایران، دهه ای پرچالش از نظر مسایل آبی دانست. بحران آب و کمبود منابع در دسترس بیش از هر زمان دیگری در زندگی مردم قابل درک شده است. به همین سبب، آب و مباحث پیرامون آن، به موضوعی جذاب، پرکاربرد و روزمره در بین مردم و افکار عمومی تبدیل گردیده است. در بین موضوعات مطرح شده در جامعه امروز، سد و سدسازی که توسعه آن ارتباط تنگاتنگی با زندگی مردم و نیز محیط زیست دارد، یکی از پر مخاطب­ترین و پر چالش­ترین موضوعات مورد بحث بوده است. همچنین موضوعاتی چون سد گتوند (و فاجعه زیست محیطی حل شدن گنبد نمکی در مخزن این سد) و یا سد سیوند (با حواشی در خصوص نگرانی آسیب به میراث فرهنگی منطقه) یا موارد دیگر از این دست، نیز بیش از پیش توجه ها را معطوف به این مقوله ساخته است. باید توجه داشت ایران با متوسط بارش سالانه کمتر از ۲۴۰ میلی متر جزو مناطق خشک و نیمه خشک جهان محسوب می شود. علاوه بر آن کاهش بارندگی، تغییر فصول بارش، افزایش دما و تغییر الگوی بارش(برف به باران) از مهمترین چالش‌هایی است که در سالیان اخیر با آن­ها مواجه بوده­ایم. بنابراین با توجه به شرایط هیدرولوژیکی و اقلیمی حاکم بر کشور و توزیع ناهمگون زمانی و مکانی بارش‌ها، ذخیره سازی و مدیریت توزیع روان‌آب­ها و جریانهای سطحی حاصله، متناسب با مصارف تعریف شده، ضروری و اجتناب ناپذیر است. در چنین شرایطی و با توجه به وضعیت طبیعی و جغرافیایی خاص ایران، باید نقش سدها را به عنوان یکی از اجزای هیدرولیکی اثر­گذار در فرآیندهایی همچون کنترل سیلاب، استحصال انرژی و ذخیره و تأمین منابع آبی در بخش‌هایی چون شرب، صنعت و کشاورزی پذیرفت. همچنین باید اذعان داشت ساخت سدهای بزرگ (همچون دز، کرخه، کارون و ...) در مقاطع زمانی، ابزار توسعه کشور و معیشت مردم منطقه بوده­اند. اما آنچه امروز اهمیتی دوچندان یافته، نگاه محتاطانه و حساس گروه­های مختلف فعال اجتماعی و علمی در قبال اجرای چنین طرح­هایی است. اینکه در برخی از موارد و در اجرای برخی سیاست­ها، منافع زیست محیطی و توجه به حفظ اکوسیستم­های طبیعی و سایر بخش­های تأثیرپذیر، مغفول مانده است. البته این موضوع مختص به کشور ما نیست و در کشورهای مختلف جهان که روزگاری پیشتاز عرصه سد و سازه های بزرگ آبی بوده­اند، چنین نگرشی شکل گرفته است. به‌طوری‌که در این کشورها در مباحثی چون کنترل سیلاب، پیش از هرگونه اقدامات سازه­ای، طرح­های آبخیزداری و آبخوان­داری در اولویت قرار گرفته است. رویکردی که در ایران کمی دیر آغاز شده و همچنان هم به‌صورت جدی به آن پرداخته نمی­شود. در نظر گرفتن همه الزامات و انجام کلیه مطالعات امکان‌سنجی از جمله مطالعات زیست محیطی، قبل از اجرای طرح­های سازه­ای و آبی همچون سد و انتقال آب، جزو قیود پایه­ای طرح­های مطالعاتی از این دست محسوب می­گردد. بارگذاری­های بیش از توان اکولوژیکی حوضه­های آبریز و تمرکز بیش از اندازه بر تأمین منابع جدید به‌جای توجه به مدیریت مصرف، بهره­گیری از مطالعات آمایش سرزمین و کاهش هدر رفت آب در بخش­های مختلف، چرخه طبیعی آب و محیط زیست کشور را مختل و دچار آسیب­های جدی کرده است. شاید به قطع بتوان گفت در شرایط کنونی، رد یا قبول مطلق سدسازی، آن­هم در کشوری که مطابق آمار، بخش قابل توجهی از نیاز­های شرب و معیشتی مردم آن بنابر وضعیت خاص جمعیتی، اقلیمی و جغرافیایی به‌واسطه ذخایر آبی سدها تامین می‌گردد، از لحاظ کارشناسی و مدیریتی اقدام عجولانه­ای است. اما آنچه در این زمینه بیش از هر چیز دیگر مهم و حایز اهمیت است اینکه هر دو مقوله آب و محیط­زیست باید به شکل سیستمی مطالعه و بررسی شوند. دسترسی به آب سالم و کافی به شکل پایدار، در قالب چرخه طبیعی حیات انسان، هدفی است که سایر اقدامات سازه­ای و غیر سازه­ای حول محور آن شکل می­گیرند. توسعه پایدار، کلیه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، زیست محیطی و سیاسی را در یک سطح بررسی می‌کند. لذا وقتی صحبت از مدیریت به هم پیوسته منابع آب می­شود، نمی­توان هر کدام از اجزا را جداگانه تحلیل و مورد داوری قرار داد. جبهه­گیری غیرمنعطف با دو رویکرد افراطی مخالف و موافق سدسازی و انتقال آب و اقدامات مشابه، بدون در نظر گرفتن کلیه ابعاد فنی و اجتماعی طرح­های مورد بحث می­تواند تأثیر مخرب و غیر سازنده­ای بر افکار عمومی و در نتیجه دور شدن از شکل­گیری عزمی فراگیر در رویکرد مشارکت اجتماعی برای حل مسائل آب و محیط زیست به همراه داشته باشد. تصمیم­گیری­های علمی و جامع­نگر، به­دور از تعاملات و فشارهای سیاسی و بخشی­نگر، جامعه را در مسیر رسیدن به توسعه پایدار قرار خواهد داد. شفافیت در بیان تصمیمات و رویداد­ها، دسترسی به آمار و اطلاعات در زمینه منابع و مصارف آب و نیز محیط زیست و به طور کلی اطلاع­رسانی و آگاهی­بخشی در کلیه سطوح جامعه اعم از سیاستگذاران، مدیران، کارشناسان، مردم و ذینفعان، می­تواند اولین گام در اعتبار بخشی، اعتماد سازی و پیشبرد اهداف کلان مدیریتی مطلوب منابع آب باشد. همچنین استفاده از ظرفیت­های اجتماعی و مشارکت عمومی و همراه کردن مردم در مراحل تصمیم­سازی­های مدیریتی می­تواند بازخورد مطلوب و بهینه­تری در این قبیل موضوعات داشته باشد تا در نهایت بتوان در فضایی کارشناسی و منطقی، زمینه لازم برای برخورداری از منابع پایدار آب و محیط زیست را برای نسل­های حاضر و آینده فراهم نمود.


  • دیدگاهی برای این نوشته ثبت نشده است.
  • افزودن دیدگاه


JahanEghtesadNewsPaper

جستجو


  |