خبرآنلاین نوشت: در ادبیات ، فرهنگ و تاریخ سیاسی اکثر جوامع ، به عملکرد دولت ها نگاه ایجابی داشته و معمولا این سوال را مطرح می کنند که دولت ها در طول دوران حاکمیت خود چه کار مثبتی انجام داده و چه مقدار در کاهش مسائل و مشکلات کشور تلاش کرده و چه میزان زمینه رضایت ، آسایش ، رفاه و سعادت شهروندان را فراهم ساخته اند. این نوع نگاه و طرح چنین سوالاتی با توجه به روندهای شکل گرفته در دنیا بر مبنای توسعه و پیشرفت ، ضرورت ها و الزامات توسعه ای ، افزایش عقلانیت و درایت سیاسی در نظام های سیاسی و اداری کشورها و بالارفتن سطح پاسخگویی و مسئولیت پذیری دولت ها در پرتو گسترش فن آوری های ارتباطی و اطلاعاتی ، امری طبیعی است . در دنیای امروز می توان به طور محسوس عملکرد و تاثیرگذاری مثبت دولت ها را در مدیریت سیاسی و اقتصادی جوامع مختلف مشاهده کرد و نقش ایجابی و موثر آنها را در سرنوشت جوامع دید. کشورهای نوظهور اقتصادی که ثمره موج دوم توسعه هستند و بسیاری از جوامعی که امروزه مراحل توسعه ای را با سرعت و حدت در حال پیمودن هستند و هر روز دستاوردهای آنها در زمینه های مختلف منتشر می شود ، از چنین دولت هایی بهره مند هستند. در این جوامع نظم و نظام سیاسی نهادینه شده، اولویت های توسعه تعیین شده و دولت بر مدار مشخص و تعیین شده ای حرکت می کند. در عین حال چالش های سیاسی داخلی و خارجی به حداقل خود رسیده و دولت ها تمام توان وانرژی خود را مصروف توانمند سازی و توسعه کشور می کنند. در مقابل این روند عادی و تقریبا در حال گسترش ، جوامعی وجود دارند که عملکرد دولت در آنها نه بر مبنای عملکرد مثبت بلکه بر مبنای عملکرد منفی آنها بررسی می شود . در این نوع نگاه معمولا عملکرد سلبی دولت بررسی و ارزیابی می شود و در واقع این هدف دنبال می شود که کدام دولت کمتر به کشور و جامعه زیان وارد ساخته و یا بر هزینه ها و مشکلات جامعه افزوده است . در این نوع نگاه معمولا قسمت خالی لیوان دیده می شود آنهم به این دلیل که بخش اعظم لیوان خالی است و تنها بخش اندکی از آن پر است بنابراین بخش خالی بیشتر خود را نشان می دهد و یا به عبارتی خود را به دیدگان تحمیل می نماید. در این نوع نگاه و بر خلاف نگاه نخست ، به دلیل بی نظمی و بی قاعدگی فضا و ساختار سیاسی ، در هم ریختگی نظم سیاسی و نبود اهداف و اولویت های مشخص و پایدار ، دولت ها دچار روزمره گی و بی برنامه گی شده و به طور طبیعی توان و انرژی آنها صرف چالش های سیاسی داخلی و خارجی می شود.

در چنین شرایطی نمی توان انتظار داشت که دولت ها در مسیری پایدار و توسعه محور گام بردارند بلکه رویکرد دولت ها عمدتا کوتاهمدت ، تسکینی و به عبارتی عوام گرایی است . این رویکردها که معمولا با اهداف صرف سیاسی همراه است طبعا دولت ها را به بیراهه کشانده و آنها را در مسیرهای غلط ، سخت و پرهزینه می اندازد .

برایند این رویکردها به لحاظ منطقی و عقلی ، چیزی جز ناکامی و شکست دولت ها و تداوم و تعمیق شرایط سخت و ناگوار برای جامعه نیست. از این منظر شاید بتوان منطق ارزیابی عملکرد دولت ها را بر مبنای درجه ناکامی و میزان تحمیل هزینه به جامعه و به عبارتی بد بودن دولت و مقایسه دولت ها با یکدیگر توجیه کرد.

در ماه های اخیر و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ، تحلیل و بررسی عملکرد دولت یازدهم به شدت داغ است و جریان مخالف دولت با بهره گیری از همه ابزارهای سیاسی و رسانه ای خود ، عملکرد دولت یازدهم را به چالش کشیده است . این جریان با نگاه سلبی و دمیدن بر طبل انتظارات برآورده نشده مردم از دولت و همچنین برجسته ساختن مشکلات معیشتی و اشتغال به دنبال ناکام نشاندادن دولت یازدهم وضرورت تغییر آن است. فارغ از اهداف سیاسی این جریان و بدون توجه به عملکرد مثبت دولت یازدهم در حوزه های سیاسی و سیاست خارجی و حتی در حوزه فرهنگ ، می توان عملکرد دولت یازدهم را بر مبنای هزینه ها و مشکلاتی که بر جامعه به خصوص در حوزه اقتصادی ایجاد کرد ، مورد بررسی قرار داد و آن را با دولت های دیگر مقایسه کرد . بر این اساس می توان قاطعانه ادعا کرد که دولت یازدهم در مقایسه با دولت های گذشته به خصوص دولت های نهم و دهم ، هزینه کمتری را به کشور وارد ساخته و کمتر به ساختار اقتصادی و سیاسی جامعه صدمه زده است . به عبارت دیگر این دولت بسیار کمتر متوسل به شیوه ها و روش های نادرست و غیرمنطقی در مدیریت کشور شد و در عین حال بسیار کمتر گام در مسیرهای سخت و ناهموار و بیراه گذاشت. واقعیت این است که دولت ها در ایران مجبور به حرکت در مسیری مشخص می باشند و کمتر واجد قدرت مانور و انعطاف برای مدیریت کشور می باشند. با این حال در این مسیر به لحاظ سیاسی تقریبا مشخص و تعیین شده نیز ، نوع و سرعت حرکت و همچنین رفت و یا بازگشت دولت بسیار می تواند برای کشور جامعه تعیین کننده باشد. شاقول و شناسه مهم در درجه بدبودن دولت ها در ایران ، درجه پوپولیستی بودن و کار کردن آنها و رویکرد آنها در سیاست خارجی است. این دو شناسه به طور گسترده ای روی عملکرد دولتها در حوزه اقتصادی و توسعه ای که با معیشت و آینده اقتصادی کشور و مردم ارتباط دارد، تاثیرگذار است.

دولت یازدهم هم از لحاظ درجه پوپولیسم و هم به لحاظ سیاست خارجی هزینه و زحمت کمتری را به ایران وارد ساخته است و از این منظر نمره بهتری را نسبت به دولت های دیگر با توجه به شرایط خاص سیاسی که کشور در آن قرار داشت ، می گیرد. دلیل این مهم نیز حضور طیفی از مدیران باتجربه و عملگرا در دولت بود. از این منظر اگرچه دولت یازدهم در طول ۴ سال صدارت خود ، عملکرد شاخص و ایجابی مهمی در حوزه اقتصادی نداشت(به دلیل شرایط سیاسی و بین المللی ) اما به بدترشدن شرایط اقتصادی و تشدید مشکلات در این حوزه نیز کمک نکرد . گرایش کمتر به بی انضباطی مالی ، تلاش برای ایجاد زمینه های ثبات اقتصادی ، کاهش تنش های سیاسی در مناسبات خارجی و تلاش برای گسترده شدن چالش های سیاست خارجی ، جدای از اقدام بزرگ و تاریخی بازکردن فضای گفت وگو و تعامل با غرب به خصوص آمریکا از دستاوردهای مهم دولت یازدهم است .

بنابراین حتی اگر از زاوبه و رویکرد درجه بدبودن دولت ها هم ، عملکرد دولت یازدهم در مقایسه با دولت های دیگر بررسی گردد ( با لحاظ شرایط خاصی که کشور در آن قرار داشت از جمله تحریم های اقتصادی و میراث دولت های نهم و دهم ) ، دولت یازدهم نمره بهتری خواهد گرفت .

علیرضا سلطانی - استاد دانشگاه و کارشناس اقتصاد سیاسی