دکتر محمد کرمانی-کارشناس پتروشیمی
سرعت تغییرات فن آوری ها درجهان یکسان نیست، برخی تند است و برخی کند. شاید در ژنتیک و هوش مصنوعی در هرماه تغییرات گسترده ای صورت پذیرد و درصنایعی چون تولید فولاد پایه و صنعت سیمان رشد تکنولوژیک بسیار کند باشد. پتروشیمی کجای این گستره قرار دارد؟ سرعت تغییر درحجم تولید، بهبود کیفیت، هزینه تمام شده این صنعت تا چه حدی به فن آوری وابسته بوده و تا چه حد قابل اصلاح است؟
همواره بخش بزرگی از بهای تمام شده صنایع نفت و پتروشیمی تابع قیمت خوراک بوده است. بعنوان یک مثال بهای خوراک نفتا حدود دو سال قبل و با قیمتی بیش از ۹۰۰ دلار در تن بیش از ۹۰ درصد هزینه تولید یک واحد آروماتیک را تشکیل می داد ولی در حال حاضر با کاهش شدید قیمت نفت این نقش بسیار کمرنگتر گردیده است.واحدهای جدید و بزرگتر با تکیه بر هزینه کمتر با مقیاس تولید بالاتر و فن آوری های بالاتر می توانند قیمت های تمام شده پائینتر تولید کنند. رقبایی منطقه ای و جهانی که کاهش قیمت نفت و دسترسی به خوراک ارزان امکان رقابت را برایشان تسهیل نموده است وعدم توجه به این رقبا می تواند در دراز مدت شرکت های پتروشیمی را با ناکارمدی در تامین هزینه های تولید مواجه کند همانگونه که اکنون نیز معدودی از این شرکت ها زیان ده شده اند و در صورتیکه راهکاری برای این موارد اتخاذ نگردد ممکن توقف تولید و زیان دهی به شرکت های بسیاری تسری یابد.
اکنون سؤال این است که چه اقداماتی برای واحدهای موجود باید صورت گیرد؟ درمورد پروژه های دردست مطالعه و طرح آتی مطمئناَ با ورود سرمایه گذاران دارای دانش فنی شاهد احداث مجتمع هایی با تولید بالاتر، فن آوری به روز و قیمت تمام شده ای پائین تر خواهیم بود ولی با واحدهای کنونی چه باید کرد؟ یکی از روش های کم هزینه و موثر بازنگری سیستم کنترلی وفرایندی مجتمع ها است.
دراین روش معمولا یک تیم خبره از کارشناسان فرایند و ابزار دقیق و مکانیک و بازرگانی روندهای جایگزین را با توجه به متدها و تجهیزات جدید ارائه شده در جهان شناسایی و ارزیابی می کنند. تغییرات لازم در نوع تجهیزات و شرایط فرایندی دسته بندی و برنامه ریزی می شود . این مسیر دارای پیچیدگی های زیادی است. بسیاری از تجهیزات قدیمی برای هماهنگی با سیستم ابزار دقیق جدید بایستی جایگزین شوند. کاتالیست های جدید مرتباَ از سوی دارندگان دانش فنی (لیسانس) ارائه می گردد که خرید و دریافت آنها عموماَ نیازمند تلاش قراردادی و مکاتبات بازرگانی بسیاری است.
به روز شدن سیستم ابزار دقیق و سایر بخش های مجتمع نیازمندی طرح های مهندسی کامل و به روزی ست که می تواند با افزایش بهره وری فرایندی عمراقتصادی کارخانه را بالا ببرد.
برخی مدیران با هدف گذاری تک بعدی و تکیه برافزایش ظرفیت و یا شروع مجدد تولید درعمل مزایای بهسازی و اهداف آن را در زمینه های انرژی، سرمایه گذاری و همخوانی تجهیزات را تحت الشعاع قرارمی دهند و بویژه به ایمنی مجتمع در حوادث دقت کافی را نداشته و در پایان ممیزی برای پایدار سیستم ملحوظ نمی شود.
در دهه گذشته چندین مورد به روزسازی در صنعت نفت و پتروشیمی انجام شده که از جمله آنها می توان به بهسازی واحد اولفین پتروشیمی بندر امام اشاره نمود. هیچیک از برنامه های بهسازی مدون و طی یک طرح کلی و کلان نبوده و بیشتر حاصل احساس نیاز و پیش بینی مدیریت مجموعه صورت پذیرفته است.
سوابق قبلی و تجربیات عملی نشان می دهد که چنین فرایندی نیاز تشکیل تیمی با عملکردی ماتریسی است؛ این ماتریس از امور مهندسی-تعمییرات( و ابزاردقیق) – مکانیک و فرایند نفت و پتروشیمی تشکیل می گردد که ضروریست فرایند (طرح-اجرا-ارزیابی-تصحیح) بصورت مستمر صورت پذیرفته و در پایان هر بار اجرای این روش فاصله بین اهداف و نتایج اجرایی بررسی می شود.
به طور کلی شاید بتوان مهمترین وظیفه مدیریت بهسازی را حصول اطمینان از آن دانست که با پایان پروژه بهسازی به درصد مناسبی از اهداف (ترجیحاَ صد در صد) خواهیم رسید و این نکته موضوعی نیست که در پایان پروژه و شروع بکار مجدد واحد عملیاتی روشن شود بلکه فرایندی ممتد است که بایستی در هر لحظه احساء گردد.
قابل ذکر است که رویکرد مشابه در ابعاد جهانی برخی شرکت ها و مشاورین بصورت تخصصی بر روی این نوع پروژه ها کار کرده و بصورت مشاور و مجری آن فعالیت می کنند. متاسفانه علیرغم آنکه زمینه تشکیل چنین شرکت های دانش بنیانی فراهم است ولی اقدام عملی درتشکیل چنین شرکت هایی صورت نپذیرفته است. پراکندگی تیم هایی که در هرشرکت موقتاَ تشکیل و سپس با پایان پروژه منحل می شوند وضعف در ثبت دانش به دست آمده و روش های حل مسئله به گونه ای بوده است که مانع از همگرایی در تشکیل این گروه های کاری گردیده و دانش بدست آمده قابل باز تولید درسایر موارد نیست.
شاید تشکیل گروه های حاکمیتی و مدیریتی از شرکت مادر تخصصی و حتی انجمن های توسعه فن آوری صنایع پلیمر، پتروشیمی و..بتواند به حرکت نظام مند مجموعه ها کمک کند تا از این طریق عملاً پایان هر پروژه و موفقیت آن پایه ای برای دسترسی پروژه بعدی به سطح بالاتری از موفقیت جامع باشد و همه فاکتور ها از ظرفیت تا ایمنی و مصرف بهینه انرژی را شامل گردد
