«دانشنامه موجز حقوق هواپیمایی الگار:
یک نگاه و چند انتقاد»
به تازگی در مغرب زمین، کتابی به سعی دو تن از اندیشمندان شناخته شده حقوق هوایی، «اِنا مَسوتی، پروفسور حقوق هوا و فضای دانشگاه بولونیا، ایتالیا» و «پابلو مندز دولیون، پروفسور حقوق هوا و فضا در لاهه، هلند» به انتشار رسیده است که «دانشنامه موجز حقوق هواپیمایی الگار» نام دارد. «ادوارد الگار»، ناشر این اثر ارزشمند است و در نگارشِ مداخل آن (یکصد و پنجاه و چهار مدخل)، جمع کثیری از نویسندگان از دهها کشور در نظامهای حقوقی مختلف، مشارکت داشتهاند. اشارات مقدماتی «دانشنامه موجز حقوق هواپیمایی الگار» گویای چنین مطلب روشنی است که دانشنامه خواسته است به تحلیلهایی اصیل و البته عمیق از موضوعات حقوق هوایی، این رشته پویا یا پر جنبوجوش حقوق بینالملل بپردازد.
میلاد صادقی، پژوهشگر حقوق هوافضا
چنین مطلب یا ادعایی البته میتواند سخنی درست و مطابق با حقیقت باشد، دست کم بدین سبب که ملاحظات و بررسیهای ابتدایی حاکی از این است که نگارش برخی از مداخل دانشنامه به نویسندگانی سپرده شده است که در مدخل مربوط، صاحب نظر و آراء به شمار میروند یا از موقعیت شغلی و عملی مرتبط برخوردار هستند. چنانکه در باب «زمان اشتغال/ موظف به پرواز» (Flight Duty Time)، دانشنامه از اندیشه «آندرهآ تریمارکی»، نویسنده کتاب «حقوق بینالملل کار هواپیمایی» بهره برده است یا در باب «مسئولیت مدنی ناشی از خدمات ناوبری هوایی»، خواننده را با آموزههای «فرانسیس شوبرت»، مشاور حقوقی «سازمان خدمات ناوبری هوایی کشوری» (CANSO) آشنا میکند. گلایه اما آن است که چرا پارهای از نویسندگان و مترجمان ایرانی بدون توجه به این قبیل آثار و نوشتههای ارزشمند، دست به کار میشوند و بی محابا نوشتهها و ترجمههایی را در سطح مفاهیم ابتدایی و کلی حقوق هوایی روانه بازار میکنند. درحالی که آنها میتوانند سهم مشخّصی را در هدایت متعلمین به سمت طرح تحلیلهایی اصیل و عمیق، از خود به جای و یادگار گذارند. باری، از این ضرورت و نکته اساسی عبور میکنم اما در پایان میخواهم به ذکر این مطلب بپردازم که «دانشنامه موجز حقوق هواپیمایی الگار» البته نارساییها و نواقص بنیادینی هم دارد که نباید از آنها غافل شد. برای نمونه، در این دانشنامه، هیچ مدخلی به موضوع «معافیت از اجرای مقررات هوایی» (Exemption)، این پدیده حائز اهمیت در صنعت هوانوردی، اختصاص داده نشده است. یا درست برخلاف تصریح مقدماتی دانشنامه، پوششها و گزارشهای دانشنامه از سرچشمهها و مبادی این رشته پویای حقوق بینالملل، در جامعترین قواره خود به نظر نمیرسد؛ چندان که از «کنفرانس هوانوردی پان آمریکن سال 1916 سانتیاگو، شیلی» و اصول پیشنهادی
این کنفرانس غیر رسمی همچون «تبعیت تابعیت کشتیهای هوایی از تابعیت مالکان آن» هیچ ذکری به میان نیامده است که بیتردید شایسته بود تا خود موضوع مدخل مستقلی قرار میگرفت یا در ضمن سایر مداخل همچون «کنوانسیون پاریس 1919» به آن توجه میشد؛ کنفرانسی که قدیمیترین تحلیلهای حقوقی، آن را رویدادی اثرگذار در توسعه و پیشرفت حقوق بینالملل هوایی، دانستهاند و از نوشتههای مربوط به تاریخ هواپیمایی بازرگانی نیز دور و جدا نمانده است.