معاون اول رئیس‌جمهور در سی‌ویکمین جلسه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری: تهیه سند ملی نظام نوآوری در اولویت قرار گیرد/جهش علمی یک مأموریت ملی است/می‌توان ایران را به مرجعیت علمی دنیا تبدیل کرد/با نگاه امنیتی مانع بازگشت نخبگان به کشور شده‌ایم/ هیچ دخا
معاون اول رئیس‌جمهور با بیان اینکه جهش علمی کشور یک مأموریت ملی است، گفت: تهیه سند ملی نظام نوآوری باید در اولویت شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری باشد تا مسیر تجاری سازی علم و خلق ثروت از دانش را فراهم کند.
دکتر محمدرضا عارف در جلسه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری با بیان اینکه انقلاب اسلامی یک انقلاب فرهنگی و مبتنی بر علم و دانش است، خاطرنشان کرد: در فرمایشات امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، از علم و فناوری به عنوان ابزاری برای خدمت به انسان تعبیر شده است.
وی ادامه داد: ما شورای عالی عتف را یکی از شوراهای بالادستی و مهم نه تنها برای نهادهای علمی و فناورانه بلکه همه نهادهای اجرایی، مدیریتی و صنفی و پیشتاز تحقق اهداف عالی نظام و مطالبات مردم می‌شناسیم و انتظار داریم این شورا هر دو ماه یکبار تشکیل شود.
معاون اول رئیس‌جمهور با بیان اینکه جنگ ۱۲ روزه تحمیلی توسط شنیع‌ترین انسان‌ها که هیچ معیاری نمی‌شناسند، به ما تحمیل شد، گفت: دستاوردهای ما در این جنگ مرهون توجه به علم و فناوری بود و اگر جدی‌تر و مصمم‌تر در زمینه علم و فناوری فعالیت داشتیم، در این جنگ می‌توانستیم قوی‌تر ظاهر شویم. یکی از دستاوردهای این دفاع مقدس ۱۲ روزه این بود که به این نتیجه رسیدیم هیچ راهی جز اولویت دادن به علم و فناوری نداریم.
دکتر عارف خاطرنشان کرد: اگر دنبال کسب دستاورد از دانشگاه هستیم باید در چنین جمع‌هایی برای تصمیم‌سازی و اجرا به نتیجه برسیم چون افراد حاضر در این جلسه بزرگان آموزش عالی، علم و فناوری کشور هستند.
وی افزود: ما بیش از هر زمانی نیاز به جهش علم و فناوری داریم. در سند چشم‌انداز توسعه و فرمایشات رهبر معظم انقلاب این جهت‌گیری وجود دارد. سند چشم‌انداز ۲۰ ساله مبتنی به علم و فناوری بود و اگر می توانستیم به اهداف این سند در زمینه علم و فناوری برسیم، به سایر اهداف خود هم می‌رسیدیم چون علم و فناوری نه تنها با سایر بخش‌ها رقابت نمی‌کند بلکه به آنها هم کمک می‌کند.
معاون اول رئیس‌جمهور با بیان اینکه در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله، فناوری‌های نوظهور در اولویت کشور قرار گرفت، گفت: با این حال با این هدف هنوز فاصله داریم و هیچ راهی جز بررسی و آسیب‌شناسی گذشته نداریم تا در سقف زمانی ۳ سال آینده به آن جایگاه برسیم و اگر به این هدف نرسیدیم همه ما مسئولیت داریم.
دکتر عارف خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری تأکید زیادی بر مرجعیت علمی کشور و هدایت جریان علمی جهانی با هویت ایرانی – اسلامی دارند و دستیابی به این مرجعیت علمی میثاقی برای همه ماست. با یک انسجام مدیریتی می‌توانیم به این مرجعیت علمی دست یابیم.
وی در ادامه یادآور شد: شورای عالی عتف یک مرجع قانون‌گذاری خوب در دهه ۸۰ بود که نخبگان کشور را دور هم جمع و در چارچوب اسناد بالادستی، موضوع علم و فناوری را مدیریت می‌کرد.
دکتر عارف تأکید کرد: شورای عتف باید مرکز هماهنگی و تصمیم‌سازی ملی در زمینه علم و فناوری باشد و نظام تصمیم‌گیری و اجرای برنامه علمی کشور را یکپارچه کند. در این زمینه تهیه سند ملی نظام نوآوری باید در اولویت شورای عتف باشد تا مسیر تجاری سازی علم و خلق ثروت از دانش را فراهم کند.
معاون اول رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه اکنون شرایط دانشگاه‌های کشور با اوایل انقلاب متفاوت است و شاید جوانان امروز باور نکنند که شرایط ما در آن مقطع چگونه بوده است، خاطرنشان کرد: تا سال ۶۰ ما ۱۷۵ هزار دانشجو در داخل کشور و بیش از آن در خارج از کشور داشتیم اما اکنون شرایط متفاوت شده است.
وی ادامه داد: جهش علمی یک مأموریت ملی همه ماست زیرا عبور از چالش‌های کشور بدون جهش علمی ممکن نیست، بنابراین باید بین دولت، صنعت و دانشگاه ارتباط بیشتری برقرار باشد و شورای عتف نیز باید اولویت‌های پژوهشی برای مسیر جهش علمی را مشخص کند. صندوق‌های نوآوری نیز باید تقویت کننده نهادهایی باشند که در مسیر جهش علمی کشور حرکت می‌کنند.
معاون اول رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه می‌توان ایران را به مرجعیت علمی دنیا تبدیل کرد اما باید در این زمینه انسجام مدیریتی وجود داشته باشد، افزود: توسعه فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی همچنان باید دنبال شود ما در زمینه توسعه فناوری‌های نوین موفق بودیم وقتی اولین حمله شیمیایی در زمان ۸ سال جنگ تحمیلی به ایران انجام شد ما از دانشمندان شیمی کشور خواستیم که کمک کنند که ۴، ۵ متخصص در دانشگاه‌ها داشتیم که گازها را می‌شناختند اما امروز افتخار می‌کنیم که به درجه‌ای از پیشرفت علمی رسیدیم که در این زمینه مصونیت داریم. ما در زمینه بیوتکنولوژیک پیشتاز هستیم. زمانی فقط چند متخصص در زمینه نانو داشتیم اما اکنون رتبه ما در دنیا زیر ۵ است.
دکتر عارف همچنین بیان کرد: کسب رتبه تک رقمی در علم و فناوری تکلیفی است که مقام معظم رهبری مشخص کردند و ما هم می‌توانیم به این هدف برسیم. اقدامات خوبی هم آغاز شده است ولی هم‌افزایی و تقسیم کار ملی جدی نیاز داریم، اگر این اتفاق بیافتد در آینده‌ای نزدیک دستور مقام معظم رهبری در زمینه هوش مصنوعی محقق خواهد شد. هوش مصنوعی یک ضرورت انکارناپذیر است و اگر آن را انتخاب نکنیم، با هزینه‌ای زیاد به ما تحمیل می‌شود.
وی تصریح کرد: انتقال فناوری فقط به ما هزینه تحمیل می‌کند باید بپذیریم که واردات صنعتی با آلودگی همراه است و این آلودگی با ۲۰ سال قبل فرق می‌کند و می‌تواند سر بزنگاه، آثار مخرب غیرقابل جبرانی تحمیل کند بنابراین نمی‌توانیم در این زمینه سهل انگاری یا غفلت داشته و صرفا نگاه علمی داشته باشیم. شورای عالی عتف نیز به این مسائل بپردازد.
معاون اول رئیس‌جمهور با اشاره به اهمیت سواد دیجیتال و توجه مناسب به آن در برنامه هفتم پیشرفت گفت: آموزش مستمر مدیران باید دنبال شده و آنها بروز شوند. تهدیدات کشور به سمت کاملا نرم رفته است و ما ابزاری جز علم و فناوری برای مقابله با این تهدیدات نداریم.
دکتر عارف همچنین با اشاره به اهمیت دیپلماسی علمی بیان کرد: به دلایل مختلف از جمله محدودیت‌ها در منابع ارتباط ما با دنیای علمی قطع شده است این در حالی است که ما هیچ راهی جز تعامل جدی با دنیای علم و دانشمندان بزرگ دنیا که علاقمند به همکاری با ما هستند، نداریم. در حال حاضر رفت و آمدهای علمی قطع شده و در کنفرانس‌های علمی و فرصت‌های علمی شرکت نمی‌کنیم که این فقط صورت مسأله پاک کردن است. استادی که به فرصت مطالعاتی نرفته و در جریان پیشرفت‌های علمی دنیا نیست، می‌خواهد چه کند؟ معلوم است که همان اقدامات ۱۵ سال قبل خود را مطرح می‌کند در حالی که ما دانشمندان خود را نه‌بروز بلکه باید به لحظه نگه داریم.
وی با بیان اینکه باید بپذیریم که وارد مرحله دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم شده‌ایم، افزود: این دانشگاه‌ها مسئولیت اجتماعی دارند و باید مشکلات جامعه را حل کنند، اما یکی از رؤسای دانشگاه گفته است که دانشگاهی که نمی‌گذارید مسائلش را خودش حل کند چه انتظاری دارید که مسائل کشور را حل کند؟ که این حرف درستی است. ما بر این باوریم که دانشگاه‌ها باید به صورت نهاد علمی عمومی باشند و هیچ دخالت اداری و دستوری از بیرون نباید انجام شود. از چنین دانشگاهی می‌توان انتظار حل مشکلات کشور را داشت.
معاون اول رئیس‌جمهور در ادامه با اشاره به ناترازی‌های مختلف در کشور از جمله وجود بحران آب، تصریح کرد: چه کسی باید این مسائل را حل کند؟ اگر بتوانیم از ظرفیت علمی کشور استفاده کنیم ناترازی‌ها قابل حل است. ما هیچ نیازی به متخصصان خارج از کشور نداشته و این ادعا را داریم متخصصان ما می‌توانند نه تنها مشکلات کشور بلکه مشکلات دنیای اسلام را حل کنند و این تکلیف ماست که اندوخته‌های علمی خود را در اختیار کشورهای همسایه و مسلمان قرار دهیم.
دکتر عارف همچنین با اشاره به اینکه پژوهش‌ها باید به سمت نیازهای راهبردی کشور هدایت شود، خاطرنشان کرد: امروز می‌دانیم که اولویت‌های علمی کشور برای ۳ ساله آینده چیست بنابراین باید با یک تقسیم کار ملی این پژوهش‌ها را دنبال کنیم و فقط نباید دلخوش به چاپ مقاله باشیم، بلکه بررسی کنیم که رتبه ما در زمینه علم و فناوری چقدر است؟ جایگاه فعلی ما در این زمینه در شأن کشور نیست.
وی با اشاره به اهمیت استفاده از نخبگان ایرانی خارج از کشور، گفت: یک ایرانی هر جا باشد، ایرانی محسوب می‌شود. دل نخبگان ایرانی که به هر دلیلی در خارج از کشور مانده‌اند با ایران است. باید سازوکاری برای حفظ، نگهداشت و بازگشت نخبگان طراحی کنیم. طرح سربازی نخبگان خارج از کشور در دهه ۶۰ با موافقت مقام معظم رهبری اجرا شد که البته فقط برای پزشکان بود ولی الان برای همه نخبگان اجرا می‌شود. اینکه در این طرح می آیند، جوانان دانشمند ما دو ماه به ایران می‌آیند ، خیلی به ما کمک می‌کنند پس چرا نگاه منفی به آنها داریم؟ چرا می‌خواهیم رابطه جوان دانشمندی که به هر دلیلی نمی‌تواند در ایران بماند را قطع کنیم؟ این نخبگان باید به راحتی در کشور رفت و آمد داشته باشیم تا جوانان ما از این فرصت استفاده کنند.
معاون اول رئیس‌جمهور ادامه داد: باید برای مهاجرت معکوس هم برنامه‌ریزی کنیم. با وجود نگاه امنیتی مانع اجرای طرح بازگشت موقت نخبگان به کشور شده‌ایم. دانشمند ایرانی می‌خواهد دین خود را به کشور ادا کند ولی به هر دلیلی نمی‌خواهد در ایران بماند بنابراین باید با آنها همکاری کرد. برخی از افرادی که در دهه ۶۰ به صورت موقت به ایران می‌آمدند، در کشور ماندند. باید برای بازگشت دائم یا موقت نخبگان ایران خارج از کشور در قالب یک طرح ویژه کار کنیم.
دکتر عارف در ادامه گفت: در منطقه ذهنیت مثبتی نسبت به ایران وجود دارد و می‌توانیم با آنها در زمینه فناوری‌های نوظهور همکاری کنیم.
وی افزود: در زمینه داده‌های علمی مسأله داریم که باید آن را با طراحی سازوکاری برای نظام داده‌ها حل کنیم. هر بایت داده برای ما ارزش دارد.
معاون اول رئیس‌جمهور با تأکید بر لزوم تحقق عدالت علمی و تخصیص سهم مناسب از تولید ناخالص ملی برای تحقیق و پژوهش گفت: باید حرکت به سوی جهش علمی داشته باشیم تا بتوانیم ۳ سال آینده به اهداف سند چشم‌انداز ۲۰ ساله علم و فناوری دست یابیم.
دکتر عارف همچنین گفت: شورای عالی عتف در زمینه ارتقاء اثربخشی تصمیمات خود و نظارت بر اجرای آنها، تدوین سند نظام ملی نوآوری، ساماندهی نظام اولویت‌گذاری برای پژوهش، تقویت زنجیره تبدیل علم به ثروت، توجه به عدالت آموزشی و طراحی سازوکاری برای بازگشت نخبگان اقدام کنند.
گفتنی است در سی‌ویکمین جلسه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری؛ طرح کلان بررسی و طراحی دانشگاه نسل چهارم، تهیه و طراحی بسته آموزشی مدیران علم و فناوری، تدوین و پیاده سازی سند نظام ملی نوآوری کشور، تدوین بسته سیاستی جهش علمی و کسب مرجعیت علمی، طراحی سازوکار ملی برای تعاملات و دیپلماسی علم و فناوری، طراحی بسته سیاستی جذب و نگاهداشت نخبگان و برنامه‌ریزی برای مهاجرت معکوس، حمایت از پژوهش‌های مسئله محور و توجه به عدالت اجتماعی، طراحی بسته سیاستی توسعه هوش مصنوعی و ارتقاء سواد دیجیتال با همکاری سایر دستگاه‌ها و نهادها، تصویب سیاست‌های انتشار آمار و اطلاعات نظام علمی، فناوری و نوآوری در پایگاه‌های بین‌المللی و تعیین اعضای حقیقی هیأت امنای صندوق شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری به تصویب اعضاء رسید.
