به گزارش جهان اقتصاد به نقل از فارس، بر اساس گزارش تفریغ بودجه سال 1399، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این سال، تعداد 23.033.505 نفر یارانه­ بگیر سه دهک بالای درآمدی را شناسایی کرد؛ در حالی که در سال یاد شده، اقدامی مبنی بر معرفی خانوارهای شناسایی شده به سازمان هدفمندسازی برای حذف از لیست یارانه­ بگیران صورت نپذیرفت.

مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری در گزارشی به منابع و مصارف قانون هدفمندسازی یارانه‌ها در بودجه‌های سنواتی پرداخت و در بخشی از این گزارش آورد: قانون هدفمندسازی یارانه­ ها در دی‌­ماه سال 1388 در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و از آذرماه سال 1389، عملیاتی شد. پیش از تصویب برنامه ششم توسعه، منابع و مصارف قانون یاد شده در قوانین بودجه سنواتی به شیوه کلی ارائه شد.

از سال 1396 و به استناد بند (ب) ماده 39 قانون برنامه ششم توسعه، دولت به­‌منظور ایجاد شفافیت در اجرای قانون، مکلف به ارائه دریافت­‌ها و پرداخت­‌های مرتبط با قانون هدفمند کردن یارانه­‌ها در جدول جداگانه همراه با بودجه‌­های سنواتی شد. از این‌رو، از سال 1395 به این­‌سو، منابع و مصارف هدفمندی یارانه­ ها ذیل تبصره (14) قوانین بودجه سنواتی لحاظ شده است.

منابع قانون هدفمند کردن یارانه­‌ها در لایحه بودجه سال 1401 کل کشور نسبت به قانون بودجه سال 1400، قریب به 41 درصد رشد داشته و از حدود 3345 هزار میلیارد ریال به 4707 هزار میلیارد ریال رسیده است.

مصارف هدفمندی یارانه‌­ها در لایحه بودجه سال 1401، از سه بخش اصلی «مصارف غیرهدفمندی»، «هدفمندی یارانه­‌ها» و «حمایت از تولید و اشتغال» تشکیل شده است.

نقطه قوت لایحه بودجه سال 1401، در کاهش سهم مصارف غیرهدفمندی از کل مصارف موضوع جدول تبصره (14) است؛ به­‌ طوری که سهم مصارف غیرهدفمندی از کل مصارف، از 55.5 درصد در قانون بودجه 1397 به 28.5 درصد در لایحه بودجه سال 1401، تقلیل یافته است. از سوی دیگر در لایحه مزبور، سهم مصارف هدفمندی، 55.6 درصد و 48.2 درصد نیز نسبت به قانون بودجه سال 1400 افزایش یافته است.

سهم پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی و طرح حمایت معیشتی خانوار از کل پرداختی هدفمندی یارانه­‌ها در قوانین بودجه سنواتی روند کاهشی داشته و از 68.2 درصد در قانون بودجه سال 1397 به 28.2 درصد در لایحه بودجه سال 1401 رسیده است.

پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی و اجرای طرح معیشت

به استناد قانون هدفمندی یارانه­‌ها، دولت موظف است تا 50 درصد از خالص وجوه حاصل از اجرای این قانون را به پرداخت نقدی و غیرنقدی به خانوارها اختصاص دهد. اجرای طرح حمایت معیشتی خانوارها از سال 1399، به مصارف هدفمندی جدول تبصره 14 اضافه شد. هدف دولت از ارائه­ این طرح، کمک به خانوارهای متوسط و کم‌درآمد بوده است.

سهم پرداخت یارانه نقدی، غیرنقدی و طرح حمایت معیشتی خانوار از کل پرداختی هدفمندی یارانه‌­ها در قوانین بودجه سنواتی روند کاهشی داشته و از 68.2 درصد در قانون بودجه سال 1397 به 28.2 درصد در لایحه بودجه سال 1401 رسیده است.

از آنجایی‌ که سهم مصارف هدفمندی از کل مصارف، از 44.5 درصد در قانون بودجه سال 1397 به 55.6 درصد در لایحه بودجه سال 1401 رسیده است؛ و همچنین تعداد ردیف­‌های مربوط به مصارف هدفمندی از 4 در قانون بودجه سال 1397 به 14 در لایحه بودجه سال 1401 افزایش داشته است، از این­رو، به ­نظر می­‌رسد رویکرد دولت، تغییر رویه از پرداخت نقدی به سایر سیاست­‌های حمایتی موضوع ردیف­‌های مصارف هدفمندی جدول تبصره 14 است.

تخصیص منابع ثابت به مصارف پرداخت یارانه نقدی، غیرنقدی و طرح حمایت معیشتی در کنار حذف سه دهک بالای درآمدی صورت می‌­پذیرد. در این راستا، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نسبت به شناسایی سه دهک بالای درآمدی یارانه‌ ­بگیران از طریق پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان اقدام کرده است.

* دولت روحانی یک میلیون نفر یارانه بگیر ثروتمند را شناسایی کرد اما حذف نکرد

در سال 1398، وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی با استفاده از تمامی بانک‌­های اطلاعاتی در اختیار، طی دو مرحله در ماه­‌های شهریور و مهر آن سال، نسبت به ارسال مشخصات تعداد 262.979 خانوار شامل 1.005.124 نفر به سازمان هدفمندسازی جهت حذف یارانه ایشان اقدام کرده است.

با این­ حال، طبق گزارش تفریغ بودجه 1398، دولت همچنان موفق به حذف سه دهک بالای درآمدی از فهرست یارانه‌بگیران در آن سال نشد.

* دهک دهم درآمدی 3 برابر دهک اول انرژی مصرف می‌کند

با در نظر گرفتن چهار گروه از حامل‌‌‌های انرژی شامل گاز طبیعی در بخش خانگی، ‌‌‌فرآورده‌‌‌های نفتی در بخش خانگی و بنزین و گاز طبیعی در بخش حمل‌‌‌و‌‌‌نقل، دهک دهم درآمدی حدود 3 برابر دهک اول درآمدی، بیشتر از یارانه‌‌‌های درآمدی بهره‌‌‌مند شده است.

همچنین دهک‌های کم‌درآمدتر، در هزینه‌‌‌های زندگی وابستگی بیشتری به یارانه‌‌‌های انرژی دارند. به زبان ساده‌‌‌تر این گروه‌‌‌ها با افزایش قیمت حامل‌‌‌های انرژی فشار بیشتری را متحمل خواهند شد. از این­رو، نظر به اینکه میزان پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی در قوانین بودجه سال­های 1399 و 1400 و همچنین لایحه بودجه سال 1401، ثابت مانده است؛ بنابراین، طرح و اجرای سیاست‌های حمایتی از دهک‌­های درآمدی پایین­تر از سوی دولت ضروری است.

در میان سهمی که دهک‌های درآمدی از یارانه انرژی به خود اختصاص داده‌‌‌اند، در دهک‌های کم‌درآمدتر درآمدی سهم گاز و فرآورده‌‌‌های نفتی بیشتر است و در عوض، در دهک‌‌‌های پردرآمد، سهم گاز طبیعی و بنزین در بخش حمل‌‌‌ونقل سهم بیشتری از یارانه‌‌‌های انرژی را داراست.

* مبلغ یارانه معیشتی و نقدی 

در قانون بودجه سال 1399، اعتبار جداگانه­‌ای بابت اجرای طرح حمایت معیشتی خانوارها در ردیف بودجه تعریف شده بود، اما در قانون بودجه سال 1400 و لایحه بودجه سال 1401، پرداخت نقدی، غیرنقدی یارانه­ ها و طرح حمایت معیشتی خانوار، یک ردیف بودجه را به خود اختصاص داده‌­اند. در لایحه بودجه سال 1401، مبلغ 310.000 میلیارد ریال بابت اجرای طرح معیشت و 428.000 میلیارد ریال بابت پرداخت نقدی و غیرنقدی یارانه‌ها (مجموعاً 738.000 میلیارد ریال) در نظر گرفته شده است. مبالغ مذکور از قانون بودجه سال 1398 تا لایحه بودجه سال 1401، ثابت و بدون تغییر مانده‌اند.

بر اساس بند (ب) تبصره (14) لایحه بودجه سال 1401، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با همکاری سازمان هدفمندسازی یارانه­‌ها و با استفاده از پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان موظف است حداکثر ظرف سه ماه پس از ابلاغ قانون بودجه سال 1401، ضمن دهک ­بندی درآمدی تمامی خانوارهای یارانه ­بگیر نسبت به حذف یارانه نقدی و طرح معیشتی خانوارهای پردرآمد اقدام نماید تا منابع حاصل، صرف پرداخت یارانه برای حمایت از اقشار آسیب­ پذیر با اولویت خانوارهای تحت پوشش و پشت نوبتی نهادهای حمایتی شود.

*23 میلیون نفر از سه دهک بالا از یارانه حذف نشدند

 بر اساس گزارش تفریغ بودجه سال 1399، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این سال، تعداد 23.033.505 نفر یارانه­ بگیر سه دهک بالای درآمدی را شناسایی کرد؛ در حالی که در سال یاد شده، اقدامی مبنی بر معرفی خانوارهای شناسایی شده به سازمان هدفمندسازی برای حذف از لیست یارانه­ بگیران صورت نپذیرفت.

* اعتبار حمایت از تولید و اشتغال در لایحه بودجه

در لایحه بودجه سال 1401 از مجموع 742.900 میلیارد ریال اعتبار در نظر گرفته شده برای حمایت از تولید و اشتغال در لایحه بودجه سال 1401، 663.900 میلیارد ریال (89 درصد) به صندوق پیشرفت و عدالت ایران تخصیص یافته است. در واقع، یکی از رویکردهای اساسی در اصلاحات ساختاری بودجه­، تغییر از ردیف­ محوری به برنامه­محوری است. مجموع تعداد منابع و مصارف جدول تبصره (14) موضوع هدفمندی یارانه­‌ها از 54 ردیف در قانون بودجه سال 1400، به 31 ردیف در لایحه بودجه سال 1401 کاهش یافته است. همچنین، ایجاد ردیف بودجه مربوط به صندوق پیشرفت و عدالت ایران (توزیع ملی و استانی) و تشکیل 31 صندوق برای تحقق رشد اقتصادی استان‌ها، مجموعاً به مبلغ 663.900 میلیارد ریال، حاکی از نگاه برنامه­ محوری در لایحه بودجه سال 1401 است.