میلاد صادقی، پژوهشگر حقوق هوافضا

عمل‎گرائی حقوقی، حقایق را ناتمام و حقوق را علمی غیر آرمانی می‎داند. در این روش فکری، این تجربه‎ها هستند که به قواعد حقوقی رنگ می‎دهند و لباس مناسب بر تن قواعد می‎کنند، نه ایده‎آل‎ها.

با شیوع ویروس کرونا گمان می‎کردیم که حمایت از مسافران هوایی نه فقط باید مثل ایام سابق تداوم داشته باشد، بلکه حتی می‎توان سپرهای حمایتی را به نفع مسافران تشدید و تقویت کرد، اما به واقع قضیه برعکس از آب درآمده است. فرضیه‎ای که هم اکنون ثابت به نظر می‎رسد به ما می‎گوید که با همه‎گیری ویروس، افزون بر اینکه حمایت‎های جدیدی از مسافران به عمل نیامده، حمایت‎های مرسوم و متعارف هم  شکسته شده یا تقلیل یافته‎اند. بر این مدعا، مدارک و دلایلی به شرح زیر در دست داریم، از جمله: 

1-در مالزی، شرکت‎های هواپیمایی بر بنیاد کد حمایت از مصرف‎کننده هوایی (2016) موظف هستند که اطلاعات مربوط به هر گونه تغییر در وضعیت پرواز را به مسافران و عموم ارائه دهند. با وجود این بر اساس اعلان کمیسیون هوانوردی مالزی، خطوط هوایی به طور موقت از تاریخ (1) فوریه 2020 تا (30) سپتامبر 2020، از عمل به این الزام معاف شده‎اند. همچنین در حالی که مطابق با همان مقررات شرکت‎های هواپیمایی باید ظرف (30) روز از تاریخ دریافت شکایات، نسبت به حل و فصل اعتراضات اقدام کنند، کمیسیون هوانوردی مهلت مذکور را در مورد کلیه شکایات واصله در فاصله (1) فوریه 2020 تا (30) سپتامبر 2020، به یک مهلت (60) روزه افزایش داده است. به نظر عده‎ای، تغییرات موقت پدید آمده_ که محدود به دو مورد فوق نیستند_ معنایی جز اولویت دادن به بقای خطوط هواپیمایی بر منافع مسافران در هنگامه همه‎گیری جهانی کووید-19 ندارند.

2-در اروپا دسته‎ای از کشورها از قبیل آلمان و فرانسه به دنبال ایجاد تغییراتی در مقررات مربوط به حقوق مسافران هوایی هستند. اعطای اختیار به خطوط هوایی مبنی بر ارائه کوپن به جای استرداد وجه بلیت، سیاستی است که برخی کشورها در پی آنند. در حقیقت این دسته بیم آن دارند که مبادا خطوط هوایی‎شان با اجبار به استرداد وجوه مربوط به سفرهای لغو شده، لاجرم به اضمحلال و فروپاشی بروند. 

آری چنین اقدامات و برنامه‎هایی را باید از نتایج عمل‎گرائی حقوقی دانست که هدف آن تامین منافع بیشتر جامعه است. با این همه برای آنکه فرضیه حمایت از شرکت‎های هواپیمایی به هزینه مسافران هوایی حالت جزمیت پیدا نکند و راه برای تحقیقات و نتایج مخالف باقی بماند، باید گفت:

البته تحرکاتی نیز در راستای حمایت بیشتر از مسافران هوایی دیده می‎شود که هرچند احتمال به سرانجام رسیدن یا بسط و توسعه آنها اندک است، ولی ممکن است که مجموعاً به مثابه یک آنتی تز بزرگ در برابر فرضیه موجود ظاهر گردد؛ چنانچه در ایالت نیویورک طرحی معرفی شده است که به موجب آن تمامی شرکت‎های هواپیمایی و کمپانی‎های بیمه مسافرتی می‎بایست به هر فرد مقیم آن ایالت که سفر خود را به دلیل بیماری ویروس کرونا 2019 (کووید-19) لغو می‎کند، وجه بلیت را تماماً و بدون هیچ جریمه‎ای به شکل کسر هزینه و صرف‎نظر از هر مهلت فسخ (کنسلی) قراردادی، مسترد نمایند. این طرح که پیش‎نویس دیگری هم دارد، تاکنون به تصویب نرسیده است. 

به هر روی باید در نظر داشت که حمایت از شرکت‎های هواپیمایی در زمان همه‎گیری جهانی ویروس کرونا تنها با عرضه مساعدت‎های نقدی محقق نمی‎شود. حمایت‎ها در یک بازه و دامنه جای می‎گیرند و به انحای مختلف می‎توانند به عمل بیایند، امری که خود احتمالاً به نوعی از یک عدالت توزیعی منتهی خواهد شد. پس در این دوران شناخت اقسام و نحوه حمایت، نخستین قدم برای کمک به شرکت‎های هواپیمایی است. هر آینه باید از این واقعه برای رویدادهای آتی درس‎ها گرفت.