مرتضی ابراهیمی

در ادامه چند سال اخیر نوسانات در ساختار اقتصادی کشور و دل بستن به آن سوی مرزها آسیب‌های مختلفی به بازارهای داخلی کشور وارد شد و بسیاری از سرمایه و دارایی مردم مانند یخ در گرمای تابستان آب شد و از بین رفت، از اوایل سال گذشته و به دلیل منفی شدن فراوان نرخ بهره اکثر بازارها شروع به شکل گیری حباب ارزشی در ساختار خود شدند البته این ارزش اسمی تا اواخر سال گذشته در بورس و مسکن و خودرو تا حدودی هم وزن بود. اما حباب معروف در اقتصاد کشور در بازار سرمایه تقریبا از اسفند ۹۸ به اینطرف بیشتر از سایر بازارهای موازی شد.

عباس ضیایی نیری، کارشناس بازار سرمایه در گفتگو با جهان اقتصاد با اشاره به مطلب فوق گفت: سرمایه‌گذاران باید بدانند که بورس بازاری است که حبابش کل اقتصاد را تحت تاثیر خود قرار می دهد و نوسانات اسمی و یا حقیقی آن اهمیت بیشتری نسبت به سایر بازارها دارد، علی الخصوص به دلیل تاثیر زیادی که بر سایر متغیرهای کلان در کشور دارد، اما مشکل اینجاست‌ که فعالان این عرصه و یا کارشناسان و اقتصاددانان کشور، صرفا از بازار سهام صحبت می کنند، بی‌آنکه برای آحاد مردم که غالبا آشنایی با این بازار ندارند و طبق عادت به سپرده گذاری در بانک و یا خرید و فروش ملک و دلار و سکه عادت دارند. ورود به این بازار بدون آگاهی و صرفا به خاطر شکل کریستالی و هیجان انگیز بودن این بازار کاری اشتباه و در بلند مدت مشکلات عدیده‌ای را شکل می دهد، که اثرات منفی و معکوس آن در شاخص کل بورس این روزها مشهود است.

نیری گفت: طبق بررسی‌های اجمالی و با توجه به نزولی شدن بورس در یکی دو روز گذشته که با افت نسبتا قابل توجهی مواجه بود تمام وعده‌ها و اقدامات دولت برای بازگرداندن بازار به ریل عادی ثمر نداد و اعتماد گروهی از مردم‌ را به این بازار کمرنگ کرد، به طوری که با حسابی سرانگشتی می توان محاسبه کرد که این‌ افت حدود یک و نیم تریلیون تومان یعنی معادل درصد کل ارزش بورس را بر باد داد و این موضوع به معنای واقعی میتوان ان را از دست رفته دانست.

این کارشناس بازار سرمایه بیان داشت: برای من سوال اینجاست ایا واقعا دولت مقابل آب شدن سرمایه مردم احساس مسئولیت می کند و یا باز می خواهد در این عمر کوتاهی که در قوه مجریه از آنان باقیست کشور را دچار معزلاتی کنند، که دولت بعد را به زحمت انداخته و قشر ضعیف و معمولی جامعه را هم در تنگناهای بیشتر قرار دهد. اشتباه دولت در بورس برعکس سایر بازارها فقط نرخ بهره حقیقی منفی نبود و ارسال سیگنال غلط حمایتی از این بازار هم در بر داشت، که فضای تصمیم گیری فعالان اقتصادی را منحرف کرد و موجب واکنش‌های بعضا غلط فعالان با تجربه در این عرصه نیز شد که بنده بسیار پیشتر از این اتفاقات اعلام‌ خطر چنین وضعیتی را در بورس کشور داده بودم.

وی افزود: تصمیمات غیر کارشناسی دولت موجب گردید تا حدود دو ماه گذشته نیز عده‌ای از اقتصاددانان نامه‌ای را منتشر کنند و نسبت به آن‌ شرایط اعلام خطر کنند و توصیه‌های مشخصی را نیز برای دولت داشتند که بیشتر توصیه‌ها در جهت تخلیه آرام بازار بود اما دولت با تاخیر در اجرای برخی پیشنهادات سبب شد، حال و روز این‌ ایام بورس ناراحت کننده باشد .

نیری با اشاره به این که نمی توان تمام تقصیرها را بر گردن برخی ناکارآمدی‌های دولت انداخت، گفت: بنده گلایه ای از مردم نیز دارم که با اقدامات هیجایی برخی رسیک‌های این بازار را درک نکردند و صرفا به دنبال کسب سود و منفعت بیشتر و بدون داشتن آگاهی و آموزش‌های لازم موجب ایجاد حباب‌ در بازار سرمایه شدند و با کوچکترین نوسان منفی صف‌های طویل فروش را رقم زدند که این کار آسیب بسیاری هم به داشته‌های آنان و هم به ساختار بورس کشور میزند.

این کارشناس بازار سرمایه بیان داشت: شاخص کل بورس تهران که از حدود بیست روز اخیر وارد مسیر نزولی شده و در هفته پایانی مرداد ماه نیز با سرعت فزاینده‌ای در سراشیبی اصلاح قرار گرفته و به رکوردشکنی‌های جدیدی در افت شاخص بورس دست پیدا کرده که در نهایت با افت بیش از ۱۱ درصدی به معاملات هفته گذشته پایان داد و این بین عده‌ای را نا امید از ماندن در این بازار و یا ورود جدید به این عرصه کرده است. در یک الفبای ساده سرمایه‌داران چه سرمایه با وزن زیاد داشته باشند و یا کم باید در نظر داشته باشند که سرمایه‌گذاری و سپرده ‌گذاری کاملا متفاوت از هم‌ هستند و روش‌های سنتی که سالهای قبل با آن سرمایه‌های خود را افزایش می دادند در بازار سهام معنایی ندارد و بورس دارای مکانیزمی خاص و علمی است که باید با تفکر و اعتماد توام با صبر و دانش به آن‌ ورود کرد، البته در این بین نباید از نقش منفی برخی کارگزاراری‌ها عبور کنیم که به جای راهنمایی‌های صحیح، روی به برخی تبلیغات غیر شفاف آوردند که برخی از انها مسلما در گذر زمان‌ باید پاسخگوی عملکرد خود باشند، لذا از دلایل جدی افت اخیر شاخص بورس را در کنار برخی از اخبار منفی و گاها کذب منتشر شده، می توان حضور تعداد زیادی از سهام داران تازه‌ وارد اعلام کرد که با کوچکترین اصلاحی تصمیم‌های هیجانی و غیر عقلانی و احساسی را در این بازار اتخاذ می کنند و به منظور خروج سرمایه‌های خود از بازار و با قرار گرفتن در صف‌های فروش اقدام به عرضه سهام در بازار می کنند، غافل از اینکه درک‌ نمی کنند که این موضوع در هر شرایطی نمی تواند واکنش خوبی را در معاملات داشته باشد و با چنین رفتارهای هیجانی، معاملات این بازار را تحت شعاع تصمیم ‌گیری‌های خود قرار می ‌دهند و در نهایت قمار تلخی با سرمایه خود و بعد ارزش بازار سرمایه می کنند.

وی افزود: از بنده از سوی سهامداران سوال می شود که اکثر آنها نگران آینده بازار هستند و با تصور اینکه بازار باز هم به مسیر صعودی خود باز می‌گردد یا خیر، بر سر دو راهی تصمیم‌گیری برای ماندن یا خروج از این بازار مانده‌اند، این درحالیست که نشانه‌های بازار حکایت از وجود روزهای روشن در بازار دارد و نباید سهامداران اصلاح چند روزه و یا چند هفته‌ای را که به دنبال چند ماه صعود بی وقفه شاخص بورس رخ داد را ملاک تصمیم‌گیری نهایی خود برای خروج سرمایه‌های خود در این بازار قرار دهند، چرا که ممکن است همین تصمیمات احساسی و ناشی از ترس، ضربه مهلکی را به دارایی آنها و ساختار بورس کشور وارد نماید.

نیری با اشاره به این که در وضعیت فعلی خطر خاصی معاملات بازار سهام را تهدید نمی کند، گفت: مسایل بنیادی که همیشه رشد شاخص بورس بر مبنای آن شکل گرفته است، تغییر چندانی نداشته، که این موضوع از جمله مسایلی است که باعث شده آینده سرمایه‌گذاری در این بازار را همچون گذشته روشن باشد و حتی با وجود برخی تصمیمات‌ اشتباه دولتی در راستای جذب سرمایه در بازار سهام بدون شک‌ مسیر این بازار به زودی شکل مثبت خود را مجددا به خود خواهد گرفت و برد با آنهایی است که با منطق و صبوری هم به خود و داشته خود کمک کرده‌اند و هم به نظام‌ اقتصادی کشور در بازار سرمایه.

این کارشناس بازار سرمایه با اشاره به تصمیمات جدیدی سازمان بورس و شورای عالی بورس و تاثیر آن بر شاخص کل گفت: این تصمیمات برای بهبود وضعیت معاملات بازار سرمایه و کشیدن ترمز افت چند روز اخیر بازار اتخاذ شده، که این موضوع هم در کنار دیگر مسایل و البته تداوم حمایت دولت از تمامی شرکت‌ها در بورس، می‌تواند روزهای پر رونق معاملات را به این بازار بازگرداند و به زودی شاهد بازگشت رشد به معاملات بورس خواهیم بود.

این تحلیل گر بازار سرمایه افزود: روند معاملات در وضع حاکم، نشان دهنده این‌ حقیقت‌ است که نمی توان از این به بعد در بازار، انتظار رشدهای غافلگیرکننده‌ای را داشت که تا چند وقت گذشته در بازار شاهد بودیم، که این موضوع حتی موجب تعجب فعالان مالی آن سوی مرزها نیز شده بود. در حدود بیست روز اخیر یک سری از عوامل در کلیت بازار، در کنار یکدیگر قرار گرفتند و باعث ورود شاخص بورس به فاز اصلاحی عمیق شدند و این اصلاح اکثرا از جنس اصلاح قیمتی بود و شکل گیر آن در بازه زمان بسیار کم موجب وحشت عمومی و درگیر شدن اذهان سرمایه‌ گذاران در بازار شد، و طبق عادت اشتباه مردم، این مسئله منجر به فشار فروش غیر قابل تصوری شد که حتی تدابیر مقطعی هم موفق به مهار فشار فروش در بازار نشد و صحبت‌های مسئولان دولتی هم‌ با وجود سوابق عملی نشدن وعده‌های پیشین بر  افزایش فروش دامن زد.

این کارشناس بازار سرمایه چند عامل را به عنوان علت اصلی ورود شاخص بورس به فاز اصلاحی برشمرد و گفت: ابتدا روند صعودی پرقدرت اخیر شاخص بورس در بازار بود که در این میان حقوقی‌های بازار، قدری نسبت به عرضه در بازار کوتاهی کردند، در صورتی که آنها می توانستند با برخی از اقدامات خود از شدت عرضه‌ها و هیجان موجود در بازار بکاهند، اما به هر دلیل از این‌ امر خودداری کردند، حقوقی‌ها به عنوان وزنه سنگین و تعادلی در بازار تلقی می شوند که بهتر است گاهی در بازار با فروش‌های به موقع، عقلانیت و منطق و نظم را به بازار بازگردانند، اما این اتفاق رخ نداد و این موضوع باعث شد تا شاهد یک روند نزولی پرقدرت بر بدنه بازار سهام باشیم که البته دود آن بر چشم خود انها نیز خواهد رفت، در این میان و همزمان با افزایش قیمت سهام در بازار شاهد افزایش حساسیت‌ها در معاملات بازار بودیم. در این زمان قیمت‌ها در بازار با کوچکترین خبر، شایعه و نوسانات خبری وارد فاز اصلاحی شدند و اصلاح قیمتی عمیقی را در بازار به وجود آورد، با آنکه اصلاح رخ داده در بازار از جنس اصلاح زمانی نبود، اشتباه دیگر که بر تشکیک اصالت امنیت سرمایه در بازار سهام دامن زد، نوسانات خبری اخیر به خصوص در حوزه صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارا دوم بود، برخی از گروه‌ها مانند پالایشی‌ها به دلیل نقش آنها در صندوق دارا دوم به عنوان لیدر بازار شناخته شده بودند که خبر منتفی شدن عرضه این صندوق‌ها باعث ایجاد فشار فروش سنگین در بازار شد و موجب ایجاد شایعات فراوان پیرامون این بازار گردید، تایید خبر عرضه صندوق دارا دوم در بازار از سوی وزیر اقتصاد و دارایی زمینه حرکت شاخص بورس از روند نزولی به سمت مثبت را فراهم کرد، اما در نهایت باز هم برخی از نوسانات خبری زمینه ترس در بازار را فراهم و شروع خروج نقدینگی از بازار را رقم زد و همزمان با چنین مسایلی، اتفاقات دیگری در بازار رخ داد که باعث شتاب در افت شاخص بورس شد و یکی از این موضوعات بحث مربوط به تعدیل نرخ ارز بود که بارها از طرف بانک مرکزی مطرح شد و با توجه به تاثیر مهم نرخ ارز بر بدنه بازار، انتظار برای تعدیل نرخ ارز بازار را دستخوش تغییر کرد. در این میان با ریسک هسته معاملات و کاهش اعتبار کارگزاری‌ها همراه بودیم که هر دو فشار مضاعفی را بر بدنه بورس ایجاد و منجر به فشار فروش در بازار شد و صف‌های فروش روز به روز طولانی‌تر شد. نکته دیگر که نباید از آن براحتی گذشت، انجام معاملات بورس در دو زمان مختلف بود، همین موضوع تغییری را در سرعت گردش معاملات، نقدشوندگی سهام، کارایی بازار و تاثیرگذاری ان بر فشار فروش ایجاد کرد که باعث شتاب در روند نزولی معاملات بورس شد و حال و روز فروش را گرم و بورس را در پشت چراغ قرمز رها نمود. تغییر مصوبات بورس در کوتاهترین زمان ممکن از سوی سازمان بورس و شورای عالی بورس می تواند در کنار اقبال عمومی بازار سرمایه و سرمایه‌های خردی که وارد بازار می شوند.

نیری گفت: در این روزهای حساس نقش بازار سرمایه بر اقتصاد کشور افزایش بیابد و به نوعی بتوان بورس را سپری در برابر تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه‌ای بدانیم که علیه اقتصاد کشور اتفاق افتاده است، که لازم‌است پرانتزی باز کنم که مشکلات و رفع مشکلات اقتصاد را در داخل باید جستجو کرد و تحریم‌ها صرفا جنبه روانی و محرکی دارند که اگر سیاست‌های صحیح دولتی اعمال شود، تاثیر آن‌ بسیار محدود خواهد بود. همچنین ورود سرمایه‌های بیکار به بدنه مولد کشور یکی از مهمترین اقداماتی است که می تواند شعار جهش تولید را تحقق بخشد، در قسمتی از کشور پول به فراوانی وجود دارد و در قسمتی دیگر از اقتصاد کشور نیاز شدید به پول احساس می‌شود که درگاه ارتباطی این دو، بازار پول بوده است، نقش بورس اخیرا در این موضوع روز به روز در حال پررنگ شدن است و بازار سرمایه برای اینکه در ابتدا بتواند سرمایه‌ها را جذب کند، باید بازار ثانویه فعالی وجود داشته باشد تا از این مجرا سرمایه‌ها وارد بازار سرمایه شوند، لذا با اشاره به اینکه بازار ثانویه که معاملات سهام در آن رخ می دهد بازار بسیار مهمی برای اقتصاد کشور تلقی می شود،

این تحلیل گر بازار سرمایه در پایان گفت: انجام معاملات بورس طبق رویه گذشته، مشکل هسته معاملات را برطرف نخواهد کرد، اما منجر به افزایش گردش پول، اوراق و افزایش کارایی بازار خواهد شد و حلقه باطله انجام معاملات در دو زمان متفاوت را در هم‌ می شکند، افزایش ضریب تعدیل حساب تضمین مشتریان و افزایش سقف سرمایه‌گذاری در سهام برای صندوق با درآمد ثابت به بالاتر از ۱۵ درصد می تواند قدرت خرید طرف خریدار را افزایش دهد، لذا باید دست خریدار را بازتر بگذاریم و نهایتا منجر به تزریق ورود پول جدید به بدنه بازار شویم.