واکاوی آثار اقتصادی ریسک‌ ژئوپلیتیک انرژی آلمان در گفت‌وگوی جهان اقتصاد با فرشید فرحناکیان

آلمان بــه کانونی بــرای کل اتحادیــه اروپــا تبدیل‌شده اســت. آلمــان بزرگ‌ترین جمعیــت اروپــا، بزرگ‌ترین اقتصــاد، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز و البته بزرگ‌ترین واردکننــده گاز روســیه اسـت و 9 مـرز زمینـی دارد؛ بنابرایـن، هر آنچه در آلمـان اتفـاق می‌افتـد بـه بقیـۀ اروپـا سـرایت می‌کند.

با چنین اوصافی به ساکنان برلین گفته شده است که احتمالا در زمستان هزینه گرمایش خانه‌های آن‌ها دوبرابر خواهد شد و با آنکه آلمان تنها کشوری نیست که از کاهش صادرات گاز روسیه به اروپا لطمه می‌بیند؛ اما یکی از دلایل آسیب‌پذیری بالای این کشور، این است که آلمان منابع گازی ندارد و نتوانسته است منابع جایگزینی برای کاهش عرضه گاز روسیه بیابد و آلمان در سال‌های اخیر برای کاستن از مصرف سوخت‌های فسیلی و افزایش سهم سوخت‌های پاک، از مصرف زغال‌سنگ کاسته است و برلین همچنین قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ مصرف این حامل انرژی را به صفر برساند و در پایان سال جاری نیروگاه‌های هسته‌‌‌ای خود را تعطیل خواهد کرد.

فرشید فرحناکیان، دکترای حقوق نفت و گاز، در گفت‌وگو با خبرنگار جهان اقتصاد ضمن بیان مطلب فوق اظهار داشت: تغییر شرایط سبب شده است تا رهبران آلمان تصمیم‌های جدید اتخاذ کنند، برای مثال، آن‌ها مجوز بازگشایی نیروگاه‌های با سوخت زغال‌سنگ از ماه اکتبر را صادر کرده‌‌‌اند و برخی مقامات آلمان معتقدند، نیروگاه‌های اتمی باید سال آینده نیز به فعالیت خود ادامه دهند.

وی در ادامه افزود: از سوی دیگر، برنامه جدید دولت آلمان این است که ذخایر استراتژیک گاز این کشور تا اول سپتامبر 2022 تا ۷۵‌ درصد ظرفیت پر شود و در اول اکتبر و اول نوامبر میزان پر شدن این ذخایر به ترتیب ۸۵‌ درصد و ۹۵‌ درصد خواهد بود.

وی تصریح کرد: در حال حاضر، این ذخایر ۶۷‌ درصد پر است؛ اما واقعیت نگران‌کننده این است که حتی اگر ذخایر یادشده 100درصد پر شود، برای عبور آلمان از زمستان امسال کافی نیست و طبق تخمین دولت آلمان، اگر مصرف تغییر نکند، گاز ذخیره‌شده برای دو تا سه‌ ماه مصرف انرژی کشور کافی است.

وی عنوان کرد: بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا با کناره‌گیری از تولید زغال‌سنگ در سال ۲۰۱۸، بیش‌ازپیش به واردات گاز و نفت به‌خصوص از روسیه وابسته شد و حالا که غرب درصدد تنبیه کرملین به دلیل تهاجم نظامی به اوکراین است، «ریسک‌ ژئوپلیتیک انرژی آلمان» بالا رفته است و نشان می‌دهد این کشور تا سال‌ها باید به دلیل کمبود انرژی ارزان با این ریسک دست‌و‌پنجه نرم کند.

وی خاطرنشان کرد: بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا با کناره‌گیری از تولید زغال‌سنگ در سال 2018، بیش‌ازپیش به واردات گاز و نفت به‌خصوص از روسیه وابسته شد و حالا که غرب درصدد تنبیه کرملین به دلیل تهاجم نظامی به اوکراین است، ریسک‌ ژئوپلیتیک انرژی آلمان بالا رفته و این کشور تا سال‌ها باید به دلیل کمبود انرژی ارزان با این ریسک دست‌و‌پنجه نرم کند؛ اما روسیه هم از سوی دیگر با ریسک اقتصادی رو‌به‌روست چراکه قطع صادرات گاز به آلمان منجر به کاهش شدید درآمدهای این کشور خواهد شد.

وی بیان داشت: آلمان که با صادرات 800 میلیارد دلاری خود به قهرمان صادرات اروپا مشهور است، برای حذف کامل ریسک ژئوپلیتیک انرژی از سر اقتصادش نیازمند پیشبرد طرح انرژی‌ خود و سرمایه‌گذاری گسترده در کنار یافتن منابع جایگزین امن و ارزان است.

فرحناکیان بیان داشت: جمهوری فدرال آلمان با 83 میلیون نفر جمعیت و تولید ناخالص داخلی اسمی 4250 میلیارد دلار جایگاه پرجمعیت‌ترین و قدرتمندترین اقتصاد اتحادیه اروپا و رتبه چهارم اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داده است. این کشور با سرانه اسمی 54653 دلار و سرانه قدرت خرید 62403 دلار به ترتیب در رتبه‌های 22 و 26 مرفه‌ترین کشورهای جهان قرارگرفته است.

به گفته وی، از مجموعه کل انرژی مصرف‌شده در کشور آلمان، 75 درصد انرژی از طریق واردات نفت، گاز و زغال‌سنگ از کشورهای دیگر تأمین می‌شود و در این میان روسیه در مقایسه با سایر کشورهای جهان بزرگ‌ترین سهم را در بازار انرژی آلمان به خود اختصاص داده است.

وی مطرح کرد: در حوزه نفت روسیه به‌تنهایی 1/ 34 درصد از کل نیاز نفت آلمان را تأمین می‌کند، د‌رحالی‌که سه صادر‌کننده عمده دیگر، یعنی ایالات‌متحده آمریکا، قزاقستان و نروژ روی‌هم‌رفته تنها 9/ 31 درصد از نفت موردنیاز آلمان را تأمین می‌کنند و در حوزه گاز طبیعی نیز آلمان ازنظر وابستگی به منابع فسیلی روسیه با مشکل مشابهی رو‌به‌روست.

وی با اشاره به اینکه در سال 2021 میلادی آلمان تنها تولید‌کننده 2 درصد از گاز مورد نیاز خود بوده است و روسیه به‌تنهایی 55 درصد از گاز مورد‌نیاز آلمان را به این کشور صادر کرده است عنوان کرد: در این سال، دو کشور نروژ و هلند به ترتیب 30 و 13 درصد گاز مصرف‌شده در آلمان را به این کشور صادر کرده‌اند. آلمان هفتمین کشور مصرف‌کننده زغال‌سنگ در جهان است و باوجود برخورداری از ذخایر عظیم زغال‌سنگ، از سال 2018 میلادی استخراج این ماده استراتژیک را متوقف کرده است و به‌این‌ترتیب به یکی بازارهای بزرگ و مصرف‌کنندگان عمده زغال‌سنگ جهان تبدیل‌شده است.

وی با بیان اینکه در میان خطوط لوله گاز بالا خط نورد استریم 1 از اهمیت استراتژیکی برای هر دو کشور روسیه و آلمان برخوردار است اظهار داشت: این خط لوله بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی به اروپا و بزرگ‌ترین مصرف‌کننده گاز طبیعی جهان را به یکدیگر متصل می‌کند و زمینه‌ساز ایجاد درآمد ارزی قابل‌توجه برای اقتصاد هر دو کشور روسیه و آلمان شده است.

فرحناکیان بیان داشت: با وقوع جنگ اوکراین، ایالات‌متحده آمریکا و اتحادیه اروپا به دنبال آن بودند که با تحریم واردات گاز از روسیه، رژیم روسیه را از درآمد حاصل از فروش روزانه گاز به اروپا که به بیش از 100 میلیون دلار در روز می‌رسد، محروم کنند و تقریباً بخش عمده این درآمد از طریق فروش گاز طبیعی روسیه به آلمان تأمین می‌شود و همین گاز سهم حدوداً 50 درصدی در تأمین انرژی آلمان را بر عهده دارد.

وی با تاکید بر اینکه همچنین برآورد می‌شود خط لوله گازی نورد استریم سالیانه بیش از 35 میلیارد دلار درآمد برای اقتصاد روسیه ایجاد می‌کند گفت: خـط لولـه نـورد اسـتریم1 بزرگ‌ترین زیرســاخت واردات گاز اروپــا اســت کــه سالانه حــدود 55 میلیــارد مترمکعــب گاز را از روســیه بــه آلمــان منتقــل می‌کند. در سال‌های اخیـر، کمبـود منابـع مربـوط بـه تعمیـر و نگهـداری از طریـق نـورد اسـتریم بـا افزایـش جریـان از طریـق اوکرایـن یـا لهسـتان جبـران شـد. ایـن امـکان اکنـون دیگر وجـود نـدارد.

وی عنوان کرد: از طرف دیگر، روسیه تقریباً همه گاز صادراتی خود به چین را از طریق میادین گازی سیبری شرقی تأمین می‌کند و هیچ ضرورت استراتژیکی برای انتقال گاز در این فاصله زیاد که ازنظر اقتصادی پرهزینه خواهد بود برای کشور وجود ندارد و علاوه بر این، درآمد گازی روسیه از فروش گاز به اروپا از طریق خط لوله نورد استریم تقریباً 7 درصد از مجموع صادرات 551 میلیارد دلاری روسیه پیش از تحریم‌های آمریکا را شامل می‌شود .

فرحناکیان معتقد است: بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا از سال ۱۹۹۰ بیشترین سود را از جهانی‌سازی برد؛ چراکه مدل اقتصاد آلمان بر پایه صادرات تولیداتش است و بااین‌حال، پاندمی کرونا و جنگ در شرق اروپا در کنار تضعیف جهانی‌سازی، صنایع وابسته به گاز روسی این کشور را بر لبه سقوط قرار داده است.

وی با بیان اینکه بحران گازی که درنتیجه جنگ اوکراین و جبهه‌بندی بین غرب و روسیه، گریبان اروپا را گرفته و به تهدیدی برای سیل کالاهای صادراتی «ساخت آلمان» در جهان تبدیل‌شده است گفت: آلمان یکی از غول‌های صادراتی بین‌المللی است و پس از چین و ایالات‌متحده، سومین صادرکننده بزرگ جهان محسوب می‌شود و بااین‌حال، نگرانی فزاینده‌ای درباره اثرات مجموعه رویدادهای جهانی سال‌های اخیر بر اقتصاد متکی به صادرات آلمان وجود دارد و جنگ‌های تجاری و تنش فزاینده میان غرب و چین، شوک‌های عرضه ناشی از همه‌گیری کووید و اخیراً نیز جنگ در اوکراین و پیامدهای آن، همگی به‌نوبه خود نظمی را که رونق اخیر اقتصاد آلمان بر آن بناشده تغییر داده‌اند.

وی در پایان اظهار داشت: انرژی ارزان روسی به مدت دهه‌ها موتور محرک بزرگ‌ترین اقتصاد آلمان بوده است و حالا رویکرد تخاصمی آلمان نسبت به روسیه و تحریم این کشور، مسکو را وارد جنگ گازی با آلمان کرده است که شاید روسیه نتواند برنده آن باشد؛ اما بی‌تردید اقتصاد، صنایع و مردم آلمان بازنده اصلی آن خواهند بود و در‌حالی‌که بیشتر تمرکز بر تأثیر بحران انرژی بر خانوارهاست، صنعت آلمان به‌طور بالقوه می‌تواند بزرگ‌ترین قربانی بحران انرژی باشد.

ایــن تغییــر ناگهانــی می‌تواند نشان‌دهنده چالش‌های جــدی در بخش‌هایی از اقتصــاد آلمــان باشــد، جایــی کــه از هــر چهــار شــغل، یـک شـغل بـه صـادرات متکـی اسـت. اتـکا بـه انـرژی وارداتـی؛ قبـل از شـروع جنـگ، روسـیه بیـش از نیمــی از گاز طبیعــی کشــور را تأمین می‌کرد، فشــار هزینه‌ها بــر شرکت‌های آلمانــی را افزایــش داده اسـت، درواقع می‌توان گفت بحران انرژی آلمان به هراندازه که شدید است، به‌طور هم‌زمان تهدید وجودی برای مدل اقتصادی مبتنی بر صادرات آلمان محسوب می‌شود.