مینا یوسفی - ایران برای حضور در صحنه رقابت بین المللی نیازمند حضور قوی در فضای کسب و کار است. همانطور که مشخص است سیاستگذاران کشور بر روی سه صنعت مادر تمرکز دارند و در تلاشند با این صنایع بتوانند به بازارهای جهانی راه یابند.

این صنایع را می توان به نوعی موتورهای توسعه اقتصادی نیز دانست.صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ؛ صنعت خودروسازی و صنعت تولید فولاد و محصولات فولادی.

در مورد صنعت فولاد باید بدانیم که بدون پیشرفت کیفی محصولات فولادی عملاً توسعه همه جانبه اقتصاد جهانی و رفاه نسبی بشر امکان پذیر نمی باشد. صنعت فولاد یکی از مهمترین و تاثیر گذارترین صنایع در رشد و توسعه صنعتی هر کشوری محسوب می‌شود. صنایع پایه از قبیل حمل و نقل، ساختمان، ساخت ماشین آلات، معدن و دیگر صنایع مرتبط با تولید و انتقال انرژی به فولاد وابسته می باشند. بر این اساس، تقاضای جهانی فولاد بالا بوده و در آینده هم، اگر افزایش نیابد ثابت می ماند.

*صنعت فولاد در جهان و چالش های آن:

در حال حاضر چین، ژاپن و آمریکا بزرگ ترین تولید کنندگان فولاد جهان هستند. آمار عملکرد سال 2014 ایران نسبت به سال 2013 موجب صعود یک پله ای در میان فولاد سازان جهان شد و بر جایگاه چهاردهم جهانی تکیه زد. برپایه این گزارش در منطقه خاورمیانه کشورهای عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی در سال 2014 به ترتیب 6میلیون و 291 هزار تن، سه میلیون و 47 هزار تن و دو میلیون و 390 هزار تن تولید داشتند.

انجمن جهانی فولاد با بررسی عملکرد 65 کشور جهان در سال 2014، گزارش داد: میزان تولید فولاد جهانی با رشد 1.1درصدی نسبت به سال 2013 به رقم یک میلیارد و 636 میلیون و 960 هزار تن رسید. بر پایه این گزارش، بزرگترین تولیدکننده فولاد جهان در این مدت چین با 822 میلیون و 700 هزار تن نسبت به میزان تولید سال 2013 میلادی، 0.9 درصد رشد داشت. در سال 1393 شاهد افزایش حدود 7درصدی تولید محصولات فولادی درکشور و در مرز 16میلیون تن بودیم اما تداوم واردات با تعرفه غیررقابتی و با ارز مبادله ای خصوصاً از روسیه و چین صنعت فولاد کشور را به ورطه تعطیلی خواهد کشاند .

در حال حاضر ظرفیت بیش از حد تولید، مهم‌ترین چالش فولادسازان است. سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی اظهار داشته که انتظار می رود مازاد عرضه همچنان چالش اصلی پیش روی صنعت فولاد جهان باشد. درصد رشد تولید فولاد خام جهان پس از بهبود 5.8 درصدی سال 2013، در سال 2014 آرام تر شده و در سه ماه سوم سال تولید فولاد دنیا با 1.6 درصد رشد به معادل یک میلیارد و 620 میلیون تن در سال رسید. از دیگر چال شهای موجود در این صنعت، می توان به موارد ذیل اشاره نمود : افزایش اختلاف ظرفیت تولید فولاد در سطح جهان و میزان تقاضا موجب شده فولاسازان با مشکلات مالی بیشتری روبرو شوند و نگرانی ها نسبت به کارآمدی اقتصادی صنعت فولاد در دراز مدت را زیر سوال برده است. پروژه های سرمایه گذاری در برخی کشور ها رو به افزایش است ولی مصرف فولاد رشد متوسطی خواهد داشت.

دخالت های دولت ها در بخش فولاد ، مازاد تولید و عرضه در کنار اختلال در داد و ستد فولاد، سوددهی پایین صنعت فولاد، حرکت به سمت بازارهای نوظهور ،رشد بی ثباتی بازار و کاهش حاشیه سود، فقدان سرعت در عملیات و نیاز به متحول سازی مدلهای کسب و کار؛ همگی چالش هایی جدی برای شرکت های فولادی ایجاد نموده و در بسیاری از نقاط دنیا به دنبال راهکارهایی برای محدود سازی داد و ستد فولاد هستند و همانطور که پیشتر مطرح شد، نبود سرعت در عملیات، این صنعت را متاثر ساخته و منجر به ایجاد ظرفیت مازاد در سطوح فعلی شده است.

*چالش های پیش روی صنعت فولاد در ایران:

در کنار این مشکلات مشترک جهانی، صنعت فولاد در ایران با چالش های زیر هم مواجه هستیم:

خشکسالی: یکی از بزرگ ترین چالش های کنونی و پیش روی صنایع فولادی کشور مشکل خشکسالی های اخیر، کاهش ذخایر آب کشور و البته خشک شدن رودخانه هایی است که از نزدیکی صنایع فولاد عبور می کنند مانند خشک شدن زاینده رود.

گرانی هزینه برق و گاز : در پی اجرای قانون هدفمندی یارانه ها و آزاد سازی قیمت انرژی: هزینه تولید فولاد را در کشور بالا برده است به طوری که بخشهای خصوصی تولید فولاد با هزینه های سربار مواجه شده است .

کمبود مواد اولیه تولید : ایران باوجود اینکه یکی از بزرگ ترین تولید کنندگان سنگ آهن خام در جهان است اما به اندازه کافی کارخانه های تولید فرآورده های سنگ آهن مانند گنداله را در اختیار ندارد . فعلا ظرفیت تولید کنندگان فعلی فقط جوابگوی فولاد خوزستان و فولاد مبارکه هستند.

تداوم واردات با تعرفه غیررقابتی و با ارز مبادله ای خصوصاً از روسیه و چین این صنعت را به ورطه نابودی کشانده است.

کاهش قیمت نفت: کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی نیز بر روی قیمت کالاها و مواد اولیه بی تاثیر نبوده و موجب کاهشی شدن آنها شده است و در بازار داخلی ایران نیز تبعات ناشی از کاهش قیمت نفت بر روی بودجه سال آینده بویژه بودجه بخش های عمرانی مشهود است .

ادامه واردات فولاد از چین : به دلیل شرایط تحریم در ایران و روابط تجاری با چین، حدود 90درصد واردات فولادی آن از چین بوده و چنانچه حمایتی صورت نگیرد فولادسازان ما با مشکل جدی تری مواجه خواهند شد.

عدم امکان مقایسه قیمت‌های داخلی با قیمت جهانی محصولات تولیدی: چرا که مواد اولیه کارخانه‌های فولادسازی بخش خصوصی عمدتا توسط کارخانه‌های اغلب دولتی یا نیمه دولتی تامین می‌شود و قیمت‌گذاری در این دست از کارخانه‌ها به دلیل انحصاری بودن و عرضه کمتر از تقاضا تنها به خواست و اراده آنها بستگی پیدا می‌کند و دولت به‌عنوان عرضه‌کننده اصلی این مواد هیچ‌گاه قیمت جهانی را در قیمتی که برای آن در نظر می‌گیرد، لحاظ نمی‌کند.

کاهش تقاضای داخل : طبق آخرین آمار استخراجی از پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فولاد ایران، در 9 ماه نخست سال 93 بالغ بر 803 هزار تن فولاد خام صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه سال 92 و رقم 152 هزار تن صادرات این محصول رشد 427 درصدی را نشان می‌دهد.

*بررسی میانگین قیمت‌های انواع فولاد در سال 93 و مقایسه با سال های قبل:

بررسی میانگین قیمت‌های انواع فولاد در سال 93 نشان می‌دهد، حتی با وجود افزایش هزینه‌های تولید از قبیل هزینه‌های جاری و ثابت، افزایش قیمت سوخت متاثر از فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها و افزایش مالیات بر ارزش افزوده از 6 به 8 درصد، روند ریزشی قیمت‌ها متاثر از رکود تقاضا تا به آن حد ادامه‌دار بوده که متوسط بهای انواع فولاد را در این سال به متوسط سال 91 نزدیک ساخته است. در پایان سال93 بهای میلگرد با افتی در حدود 18 درصد به رقم 1550 تومان رسید. همین روند کاهشی درخصوص قیمت تیرآهن اعم از شاخه‌های سبک و سنگین نیز قابل پیگیری است. متوسط قیمت شاخه‌های 14، 16 و 18 تیرهای ذوبی اوایل سال حدود 340 هزار تومان بود، اما این رقم در پایان سال به 306 هزار تومان تنزل یافت. بررسی‌ها نشان می‌دهند بخشی از این ریزش متاثر از افت قیمت‌های جهانی و بخش دیگر آن ناشی از رکود بازار داخل و کاهش ظرفیت تولید واحدهای نوردی و نیاز کمتر آنها به شمش مربوط می‌شود.

در بورس کالا در تاریخ 19 فروردین ماه 93 فولاد خوزستان به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ عرضه‌کننده شمش کشور، این محصول را با قیمت 1515 تومان عرضه کرد، اما در تاریخ 25 اسفندماه 93 قیمت اعلامی آن متاثر از کاهش حجم تقاضا به 1325 تومان در هر کیلو کاهش یافت (5/ 12 درصد کمتر از قیمت ابتدای سال). شمش ذوب آهن اصفهان هم که 24 فروردین 93 با نرخ هر کیلو 1550 تومان به تابلو معاملات آمده بود، 26 اسفند ماه با قیمت 1370 تومان عرضه شد. در مجموع طی سال 93 در بورس کالای ایران بالغ بر 2 میلیون و 107 هزار و 100 تن شمش از سوی فولاد خوزستان و ذوب‌آهن اصفهان عرضه شد و در مقابل حجم معامله این محصول یک میلیون و 510 هزار و 550 تن به ثبت رسید. این در حالی است که سال 92، ارقام مربوط به حجم عرضه شمش و حجم معامله این محصول در بورس کالا به ترتیب حدود 2 میلیون و 521 هزار و 2 میلیون و 275 هزار تن بودند.

به این ترتیب با آنکه سال 92 نیز آمارها گواه رکود در صنعت فولاد کشور را می‌دهند، اما عمق و شدت آن در سال 93 بیشتر شده و حالت هشدارگونه‌ای به خود گرفته است؛ چرا که تقاضای مصرفی شمش به‌عنوان یک محصول میانی فرآیند تولید محصولات نهایی فولاد در بازار رسمی طی سال 93 به نسبت 92 حدود 33 درصد در بازار رسمی کاهش یافته و البته همین روند درخصوص حجم معاملات سایر محصولات فولادی مورد معامله در بازار آزاد یا بورس کالا نیز تکرار شده است. به هر طریق در شرایط رکود بازار فولاد، سال گذشته بالغ بر 8 میلیون و 300 هزار تن انواع فولاد در بورس کالای ایران مورد دادو ستد قرار گرفته که بیشترین سهم آن مربوط به شرکت فولاد مبارکه اصفهان با معامله حدود 3 میلیون و 719 هزار تن انواع ورق فولادی بوده است.

http://www.donya-e-eqtesad.com/upload/resize_cache/iblock/844/500_500_1/844672cbe792a61706bd1ee4339aec4b.jpg" height="281" width="624">

راهکار های پیشنهادی جهان اقتصاد :

دولت برای بهبود و توسعه صنعت فولاد باید زیر ساخت های لازم را فراهم کند این زیرساخت ها شامل ورود مواد اولیه و فراهم ساختن (ضایعات آهن) ، سرمایه گذاری در بخش تولید گندله ، ایجاد زیرساخت های لازم برای ورود ضایعات در بنادر و واگذاری به بخش خصوصی، پرداخت تسهیلات ویژه به تولیدکننده، و تسهیل صادرات است و جلو گیری از واردات بی اندازه فولاد به کشور با وضع تعرفه های وارداتی است البته تخصیص ارز مبادله‌ای هم چالش دیگری است که باید برایش تدبیری اندیشید.

در سند چشم‌انداز 1404 رسیدن به ظرفیت تولید 55 میلیون تن فولاد مشخص شده است و با رسیدن به این مهم با وجود شرایط فعلی دو ر از دسترس است و بی تردید رسيدن به توليد مدنظر تا پايان برنامه پنجم توسعه ، نیازمند ایجاد زيرساخت‌هاي مواصلاتي، بندري و ساير بخش‌هاست که بايد در کنار هم به توسعه برسند. بر اساس برآوردهاي اوليه صورت گرفته توليد حتی50 ميليون تن فولاد نيازمند حداقل 100 ميليون تن سنگ آهن است .

در مورد رونق مبادلات ورقه های فولاد در ایران در سال های پیش رو می توان گفت به دلیل مورد استفاده قرار گرفتن این محصول صنعتی به‌عنوان یک ماده اولیه در خطوط صنایع پایین‌دست از جمله خودروسازی، لوله و پروفیل‌سازی، ساخت لوازم خانگی و... تولیدکنندگان این محصول روزهای مبادلاتی به نسبت بهتری را پیش‌رو خواهندداشت.

در بازارهای جهانی هم به دلیل مواردی همچون کاهش شدید قیمت سنگ آهن و رسیدن بهای آن به کمترین حد در چند سال اخیر در بازار نقدی چین و پیش‌بینی ادامه روند نزولی قیمت این ماده خام تا اواخر سپتامبر 2015 (به دلیل اعلام ریوتینتو مبنی بر ادامه روند تولید)، کاهش قیمت زغال‌سنگ در بازارهای جهانی، تنزل شدید قیمت نفت و کاهش هزینه‌ها مخصوصا برای حمل‌و‌نقل مواد اولیه و محصولات نهایی، کاهش قیمت تمام شده فولاد در جهان و در نهایت رکود فراگیر در اغلب بازارهای جهانی فولاد، به نظر می‌رسد در سال 2015 شرایط بازارهای جهانی فولاد چندان متفاوت از سال 2014 نبوده و خطرات مربوط به مازاد عرضه فولاد و دامپینگ این محصول از سوی برخی کشورها با محوریت چین و روسیه کماکان ادامه‌دار باشد.