زهرا ممتاز (قمشه ای) - جامعه شناس
چکیده :
با رویکرد مدرنیته گرایی سیستم سنتی استاد و شاگردی در بازار کار ایران حذف و کسب صلاحیت افراد برای ورود به بازارکار تنها به مدارس و دانشگاهها سپردهشد واما شیوهی توصیه در بازار کار همچنان به قوت خود باقی است. نظام اعتبار سنجی بین سطوح تحصیلی وجود ندارد و این موارد موجب افزایش بیکاری تحصیلکردهگان فاقد مهارت شده. صاحبنظران ، بنابر مطالعات تطبیقی سایر کشورها، بر این عقیده اند که نظام صلاحیت حرفه ای راهکار مسئله ی شایستگی های نیروی کا ر و نظام احراز شغل در ایران است . این سیستم منجر به ایجاد اعتماد اجتماعی و اعتباری تحصیلکردگان می‌شود. متناسب کردن آموزشهای رسمی و غیر رسمی بلند مدت و کوتاه مدت کشور بر اساس نظام صلاحیت حرفه ای از اهم اقدامات دراین راستا می‌باشد . صلاحیت حرفه‌ای دارای سه شاخص دانش ، بینش و مهارت است و افراد در نظامهای آموزشی از این سه شاخص بر مبنای استعداد خود بهره برداری و سپس به صورت نظاممند و با گواهینامه های معتبر وارد بازار کار شده و تحت آموزش مادام العمر قرار میگیرند. از نتایج صلاحیت حرفه‌ای اینست که اعتماد اجتماعی، رضایت از شغل و بهره وری و تخصص گرایی نیروی کار ارتقاء یافت و سرعت کشور به سمت کشور بیشترمی شود. در این راستا زمینه سازی های رسانه ای و فرهنگی و قانونی نیز لازم است .
مقدمه (طرح مسئله )
همیشه میگویند هر کاری را به اهلش واگذارید، اخیراً در نظام ما کاری را به اهلش واگذارکردند و جواب داد. دولت تدبیر و امید مذاکرات هسته ای را در حالی که تمام دنیا بر روی ما شمشیر کشیده اند و دایره ی تحریمها هر روز تنگ تر میشد و غرب از گزینه های روی میز دم میزد ، به یک تیم با صلاحیت و در رأس آنها آقای ظریف سپرد و با توانمندی ایشان در امر مذاکره و چانه زنی اندک آرامشی به جامعه تزریق شد که امیدواریم به نتیجه نهایی برسد .با این مثال ملموس وارد بحث این مقاله می شویم که در گذشته های نه چندان دور، تقریبا تا همین سه چهار دههی پیش، اکثر فرزندان برای شغل خود مسیر پدران خود را ادامه می‌دادند یا بعضا ً خانواده ها برای تعیین مسیر آینده ی شغلی فرزندان (بیشتر فرزند ذکور) خویش به آشنایان و فامیلهای خود مراجعه نموده و یا چنانچه در بازار کار آشنایی از قبیل مسگر ، آهنگر، رنگرز، نانوا، عطار، یا دبیر درباری و.... داشتند، فرزند خود را از دوران نوجوانی برای آموزش کار و شاگردی کردن به او میسپردند. حتی اگر آن شاگرد لیاقتی از خود نشان می داد و اعتماد استاد خویش را جلب می نمود حتی داماد آن خانواده میگردید و ارثی از آن کار و کاسبی هم کسبه دست میآورد.انسانهای مشهوری درتاریخ ایران چون بیهقی، امیرکبیر و...از همین استاد و شاگردی به جایی رسیدند. به هر حال در گذشته مباحثی مانند بیکاری به شکل امروز معنا و مفهومی نداشت . اما با رشد و توسعه ی کشور و حرکت به سمت مدرنیته، تنوع مشاغل مختلف، بارویکرد آموزش اجباری دبستان که از سال ۱۳۲۴ در مجلس شورای ملی وقت تصویب شد و تمام کودکان بایستی به مدرسه بروند، نابسامانیهای اقتصادی دوران جنگ و پس از آن، گرایش جامعه به مشاغل دیوانی و دولتی به جای مشاغل پیشه وری و فنی و به تبع آن گسترش تب مدرک گرایی (که از دهه ۷۰ آغاز گردید) و عوامل فرهنگی و اجتماعی دیگر باعث شد تمام خانواده ها در شهر و روستا فرزندان خود را حداقل تا اخذ دیپلم از بازار کار دور نگه دارند، به طوری که سنّت استاد و شاگردی کم کم از جامعه رخت بر بست. آخرین سوسوی این سنت با عنوان «طرح کاد» در آموزش و پرورش دههی شصت در دوران دبیرستان اجرا میگردید. آن طرح نیز پس از به اجرا گذاشته شدن قانون کار جمهوری اسلامی که کار کودک را زیر ۱۸ سال منع نموده و برای استاد و شاگردی جایی را ندیده بود، مُلغی شد و به کلی از بازار کار ایران رفت.
بنابر این سیستم سنتی و استاد و شاگردی بازار کار ایران حذف و به جایش تربیت نیروی کار و کسب صلاحیت برای انجام مشاغل مختلف و مورد نیاز جامعه، تنها به مدارس و دانشگاهها سپردهشد. دانشگاههایی که بیشترآموزه های خود را به صورت تئوریهای نظری به نسلهای آینده ساز انتقال داده و در این بین تنها سازمانی در وزارت کار و امور اجتماعی سابق با برگزاری دوره های کوتاه مدت آموزشهای فنی و حرفه ای نقش کوچکی در تربیت نیروی ماهر داشت که آنهم همیشه دستخوش سیاست بازیها و سلایق مختلف و متضاد مدیران وقتش بود. در پی هجوم جوانان به خصوص جوانان دههی شصت به دانشگاهها، انواع و اقسام دانشگاه ها به وجود آمد و شعبه های متعددی از دانشگاه های دولتی(روزانه و شبانه )، آزاد اسلامی، پیام نور، غیر انتفاعی و علمی و کاربردی در هر شهر و شهرستان تأسیس گردید و رشته های مختلفی یکی پس از دیگری تصویب میشد و دانشجو میگرفت . اما با یک بررسی اجمالی می توان فهمید بزرگترین چالش مدیران و کارفرمایان پس از فراز و نشیبهای زیادی که در راه اندازی کسب و کارشان دارند، جذب نیروی کار با مهارت و بی مدعاست . جذب نیروی کارآمد با بهرهوری بالا از میان خیل بیکاران بدون هیچ ضابطه و چارچوب و شاخصی بسیار سخت و پیچیده است. گاهی برگزاری مصاحبه ها ،گزینش ها و آزمونهای استخدامی نیز راه حل کافی به نظر نمیرسد.
نتیجه ی اینکه؛ شیوهی توصیه در بازار کار همچنان به قوت خود باقی است و علی رغم توسعه ظاهری در فنون و مشاغل، همچنان بحث داشتن «آشنا» یا به اصطلاح عوام «پارتی» برای کسب مشاغل و پستها حرف اول را در بازارکار ایران میزند . در واقع بازارکار ایران دچار نوعی واپس ماندگی فرهنگی شده است . یعنی بخش اول که مهارتآموزی در کنار یک فرد با تجربه بود حذف شده اما بخش دوم که توصیه و سفارش می‌باشد، برقرار است و سیستم جدیدی که مبنای اعتماد اجتماعی باشد جایگزین آن نشده. از طرف دیگر این فرآیند به بیکاری ۴۰ درصدی جوانان نیروی تحصیلکرده ی دانشگاهی انجامیده است که نه مهارت و صلاحیت کارهای تخصصی و فنی را دارند و نه دیگر با داشتن مدرک تحصیلی بالا حاضرند کارهای یدی و ساده را با حداقل دستمزد ها انجام دهند.این معظل با اعلام رسمی وزیر فعلی تعاون کا رو رفاه در رسانه ها نیز همراه بود.
پس چه راه حلی پیش روی جامعه است تا بتواند بر مشکلات پیش روی کشور در رابطه با نیروی انسانی فائق آید ؟
نظام صلاحیت حرفه ای راهکار مسئله ی شایستگی های نیروی کا ر و نظام احراز شغل
علیرغم قدمت نزدیک به ۴۰ ساله در دنیا، اخیرا در کشورمان به عنوان جدیدترین روش اعتباربخشی به سرمایه های انسانی بر اساس صلاحیت های فنی و حرفه ای شناخته شده است. بحث صلاحیت حرفه ای مبحثی گسترده و پیچیده و در عین حال سهل و ممتنع است و به عنوان نظریهای جدید مطرح در این زمینه مجموعه نوشته هایی به صورت جسته و گریخته موجود و هر کس به زعم خود به این مبحث پرداخته است . اما تنها مرجعی که تاکنون با محتوایی مرتبط با چارچوب ملی صلاحیت فنی و حرفه ای منتشر شده و در آن با استفاده از عناصر مهارت آموزی و آموزش رسمی به تعریف جدید و درستی از معیارهای حرفه ای پرداخته است کتاب "چارچوب صلاحیت های فنی و حرفه ای ایران" نوشته حمید علوی ایلخچی و همکارانشان خانم بیتا بهمنیار باروق، یعقوب نماینده و حمید ارواحی" است که در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور چاپ و توزیع شده است.
پس تنها مسیر پیش رو استقرار" نظام صلاحیت حرفه ای" و متناسب کردن آموزشهای رسمی و غیر رسمی بلند مدت و کوتاه مدت کشور بر اساس این نظام است . نظامی که با در نظر گرفتن شاخص های کافی در سه اصل دانش، بینش و مهارت ، قرار گرفتن نیروی انسانی را در بازار کار و اشتغال نظاممند نماید به نحوی که هر شهروند بر اساس استعدادها و شایستگی های خود در مسیر شغلی مورد علاقهی خود قرارگیرد .
مدیریت استعداد وجه دیگری از مباحث مهم نیروی انسانی است .اما پایه ی اصلی اجرای مدیریت استعداد در کشور، مستلزم استقرار نظام صلاحیت حرفه‌ای است .چرا که فرضاً هر کس برابر استعدادش پرورش و آموزش داده شود،لیکن با چه استنادی می خواهد شایستگی خود را بر مبنای استعدادش و دانش و مهارتی که دارد در بازار کار اثبات نموده و شغل مورد علاقه و دلخواهش را پیدا کند؟
صلاحیت حرفه ای چیست ؟
چارچوب صلاحیت حرفه ای ایران
(IRANIAN TECHNICAL AND VOCATIONAL
در اینجا به منظور آشنایی بیشتر با
NQF "چارچوب صلاحیت حرفه ای ایران چند تعریف از کتاب فوق الذکر را می آوریم.
چارچوب صلاحیت ها:
(Qualification's Framework) ابزار رسمی اعتباربخشی به مجموعه کیفیت های کسب شده توسط فرد است. این ابزار بر اساس معیارها و شاخص های قابل درک برای ذیربطان (ذینفعان) و مخاطبان آن، به اعتباربخشی کیفیت سرمایه های انسانی می پردازد. اعتبار ارائه شده می تواند «بیانگر قابلیت پاسخگویی فرد به انتظار محیط کار» و نیز بیانگر انتظار محیط کار از فرد به لحاظ «کیفیت حضور» باشد. کاربرد آن معمولا در نظام ملی صلاحیت کشورها یا نظام های بین المللی صلاحیت هاست.
چارچوب صلاحیت مطابق
سند ILO : به معنای ابزاری برای طبقه بندی و توسعه صلاحیت ها، طبق یک سری از معیارها برای سطوح خاص یادگیری به دست آمده، می باشد.
چارچوب صلاحیت را می توان راه های رسمی و قانونی منظم کردن صلاحیت های در دسترس کشور در نظر گرفت. همچنین چگونگی رابطه صلاحیت ها را به یکدیگر توضیح می دهد.
صلاحیت
(QUALIFICATION): اعتبارات اعطا شده به فرد بر مبنای فرآیندهای توسعه ای طی شده توسط اوست. این فرآیند های توسعه ای عبارتنداز فرآیندهای آموزشی و فرآیندهای تجربی که فرد از آنها در محیط های آموزشی و کاری و جامعه برخوردار گشته است(حمید علوی ایلخچی، چارچوب صلاحیت های فنی و حرفه ای ایران)
طبق سند
ILO (سازمان بین المللی کار ) صلاحیت، تمام احکام رسمی است که بر این موضوع دلالت می کند که دارنده آن دانش یا شایستگی هایی دارد و یا به طور موفقیت آمیزی برنامه یادگیری را به اتمام رسانده است.
زمانی که یک هیات مجزا تعیین کند که یک شخص دانش، مهارت و یا شایستگی ها را بر طبق یک استاندارد مشخص گرفته است، صلاحیت به دست می آید.
صلاحیت ملی
(NATIONAL QUALIFICATION): اعتبارات رسمی اعطا شده به فرد بر مبنای فرآیندهای توسعه ای طی شده توسط او (اعم از فرآیندهای آموزشی و یا تجربی) که برد ملی داشته و در سطح ملی مورد شناسایی و پذیرش قرار گرفته و معتبر باشد.
[۱]
لذا با عبارتی ساده تر ؛ صلاحیت حرفه‌ای را مجموعه‌ای از شایستگی‌ها شامل دانش، مهارت و نگرش می دانند که به تناسب هر شغل یا حرفه تعیین و توسط فرد در فرآیندهای آموزشی و تجربی در محیط‌های آموزشی، کاری و جامعه کسب شده و تبدیل به رفتار حرفه‌ای می‌شود.
[۲]
و صلاحیت حرفه‌ای نیز مجموعه‌ای از عناصر و فرآیندها که زمینه‌های لازم را برای تحقق سیاست‌ها، خط‌مشی‌ها و استانداردهای صلاحیت به منظور اعتبار بخشی به صلاحیت حرفه‌ای نیروی انسانی فراهم میکند.
[۳]
استاندارد سطوح صلاحیت حرفه‌ای: شامل روش‌ها و معیارهای احراز سطوح صلاحیت حرفه‌ای نیروی انسانی در بخش‌های مختلف صنعت، خدمات، کشاورزی، فرهنگ و هنر می‌باشد.
[۴]
تطبیق آموزش ها با رویکرد نظام صلاحیت حرفه ای
اجرای نظام صلاحیت حرفه ای در کشور مستلزم تغییر رویکرد اموزشهای رسمی و غیر رسمی و حرفه ای و شغلی به سمتی است که بتوان با آن سطوح شغلی را مشخص نمود .
نظام صلاحیت حرفه‌ای به دلیل آنکه ارزیابی کیفیت سرمایه‌های انسانی صرفا با مدارک دانشگاهی و تحصیلی امکانپذیر نبود، به وجود آمد.صلاحیت حرفه‌ای از منظر تعریف در واقع صلاحیتهای شغلی و حرفه‌ای است که از چند منظر گستردگی دارد؛ از یک سو حقوق کارفرمایان که بتوانند نیروی انسانی مناسب خود را پیدا کنند و دارای شایستگی باشند از سوی دیگر موجب کاهش هزینه‌های سربار اقتصادی می‌شود تا کسانی که شایسته هستند کارها را برعهده بگیرند.
صلاحیت حرفه ای اولین بار در انگلستان مطرح شد . اوایل کار طیف کارفرمایان نتوانستند صلاحیت حرفه‌ای را ساختارمند کنند و تا مدتها در بحث اجرا متوقف بود تا آنکه چند سال بعد مجددا با شعار آموزشهای مستمر و مادام العمر در سازمان یونسکو احیا و مطرح شد.
در بحث نحوه ارائه آموزشها این بحث مطرح بود که ابتدا آموزش را بر اساس برنامه ارائه می‌دادند و بعد نتیجه محورش کردند و نگاه جدیدی ایجاد شد که می گفت دیگر نباید تنها به کتاب و آموزش صرف توجه شود بلکه باید به بیرون و بازخوردی که از جامعه بیرون می آید هم توجه شود طوری که بعد از ۱۲ سال آموزش، با دیپلمه یا مهندس بیکار مواجه نباشیم.
نظام صلاحیت حرفه‌ای به این دلیل به وجود آمد که کیفیت سرمایه انسانی صرفاً با مدرک دانشگاهی و درجات تحصیلی قابل ارزیابی نبود. دانشگاهها قبل از جنگ جهانی تئوری محور بودند ولی بعد از آن صنعتی شدند و اکنون به دانشگاههای کارآفرین تبدیل شده و دغدغه بازار کار را دارند ما هم کمی دیرتر به سمت این مسیر حرکت کرده ایم .
درسال ۹۱ هیئت وزیران در جلسه مورخ ۲۳/۷/۱۳۹۱ بنا به پیشنهاد وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و در اجرای ماده (۲۱) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران ـ مصوب ۱۳۸۹ ـ آیین‌نامه نظام صلاحیت حرفه‌ای را تصویب نمود: در این آیین نامه ؛ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ـ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت صنعت، معدن و تجارت ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت آموزش و پرورش ـ وزارت جهاد کشاورزی ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به همراه معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور،معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رییس جمهور مسئول اجرای این نظام معرفی شده اند. اما بسترهای فرهنگی ، اجتماعی این بحث در کشور هنوز فراهم نشده . این مبحث بایستی خوب موشکافی شده و ابعاد گستردهی آن در مطالعات تطبیقی کشورهایی که این نظام را در سیستم کار و شغل خود پیاده سازی کرده اند کاملا مشخص و روشن شده و سپس مدلی بومی، متناسب با زیر ساختهای اجتماعی و شرایط بازار کار برای کشورمان طراحی شود.
مدلهای نظام صلاحیت حرفه ای در کشورهای مختلف
با مطالعه مدلهای کشورهایی که تجربه ی اجرای صلاحیت حرفه ای را دارند دو نوع نظام یافت می شود
- نظام B.T )competency besd trining ) شایستگی مبتنی بر آموزش . یعنی بر اساس تمام آموزشهای رسمی و غیر رسمی که فرد می بیند سطح صلاحیت وی اعتبار سنجی می شود. گواهینامه ای برای انجام کار مشخصی با تعیین درجه صلاحیت به وی داده می شود. پس از آن اموزشها مبتنی بر نیاز شغلی به فرد داده می شود و در نظام امتحانان برآورد می شود و سطوح صلاحیت افراد بیدن ترتیب ارتقاء پیدا میکند .
- نظام B.A )competency besd achevment ) شایستگی مبتنی بر دستاوردهای افراد.
در نظام صلاحیت حرفه ای مبتنی بر آنچه که فرد به دست اورده از قبیل تجربه و سابقه کار ، گواهی های اموزشی و نوع کار و نحوه انجام کار طبقه بندی شده و مدرک معتب اعتبار سنجی صلاحیت به وی اعطاء می شود .
کشور ما که بنا دارد تازه در این مسیر گام بردارد؛ باید ابتدا از نظام
C.B.A استفاده نماید و پس از مهیا شده ساختارهای قانونی و اداری لازم نظام بازار کار یک
stop شده و در هر سه نظام قانون کار و اصناف ، قانون لشگری و قانون استخدام کشوری این مباحث پیاده سازی بشود.
ایجاد تحول در نظام آموزشی مبتنی بر نظام صلاحیت حرفه ای
نظام فعلی آموزش و پرورش کشورمان، شاخصه ها و ویژگیهای لازم برای تربیت نیروی انسانی را نداشته و نسل آینده را متناسب با بازار کار و برای کسب صلاحیتهای لازم شامل بینش به کار و داشتن مهارتهای کافی برای به دست آوردن مشاغل تربیت نمی کند.
رهبر انقلاب بارها در سخنرانیهای خود که در دیدار با معلمان داشته اند به بحث تحول در آموزش و پرورش اشاره داشته به طور مثال گفته اند: ما در آموزش و پرورش احتیاج به تحول داریم »...«بهترین و برجسته ترین فکرها باید بنشینند برای آموزش و پرورش طراحی کنند .باید فلسفه آموزش و پرورش واضح باشد و بر اساس این فلسفه افق آینده آموزش و پرورش کشور روشن باشد،معلوم باشد ما دنبال چه هستیم و کجا میخواهیم برویم و بر اساس آن خط کشی بشود،برنامه ریزی بشود و راهبردها مشخص بشود. ..»
در سالهای ۸۸ و ۸۹ بحث تدوین بنیانهای نظی تحول درآموزش و پرورش مطرح بود و در سال ۱۳۹۰ سند تحول راهبردی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در جمهوری اسلامی توسط شورای عالی آموزش و پرورش تصویب و با تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز رسید . اما با مطالعه فصول این سند متوجه می شویم هیچ اشاره ای به چگونه تربیت کردن نیروی کاری که دارای فرهنگ کار و بینش کار و خدمت بایسته باشد و با مباحث بینشی مورد لزوم برای کار و شغل و حرفه اشارهای نشده است و اصلی ترین مبحث توسعه ای کشور که پرداختن به این مباحث می باشد در این سند مغفول و مهجور مانده است . در صورتی که آموزش و پرورش در تعلیمات رسمی خود بایستی ابتدا به ایجاد بینش کار و حرفه پرداخته و کودکان را با مبانی وجدان کاری، اخلاق در حرفه و خدمت کردن برای کسب روزی حلال، پذیرفتن کار و پست بر اساس توانمندی ها و قابلیت ها ، سپردن کار هابه کاردان، عدم دخالت در اموری که در آن مهارت و سررشته نداریم، اهمیت دادن به خدمت به خلق و باز کردن گره کار دیگران، عدم استفاده از غشّ و تقلّب در معاملات و تولید کالا و .... مباحثی از این قبیل را فرهنگ سازی و سپس در مقاطع بعدی برنامه ریزی نماید تا نسلهای آینده علوم، مهارت و بینش های پیچیده تر را تعلیم دیده و کم کم وارد بازار کار شوند.
در واقع آموزش و پرورش نه در محتوی و نه در هدف، به این مباحث مهم و پایهای توجه کافی و وافی ندارد و نه بر مبنای آموزش و پرورش اسلامی این مباحث مهم را در ذهن آینده سازان کشور نهادینه سازی میکند و نه بر اساس اصول موازین توسعه بین المللی. در صورتی که یکی از پایه های اصلی رشد و توسعه کشور آموزش انواع صلاحیتهای حرفه ای به نیروی انسانی است. تربیت نیروی کاردان ، با صلاحیت که به مباحث برکت در زندگی که بر اساس کار صحیح ، اصولی ، درست و با موازین به دست آید اعتقاد داشته باشد؛ از وظایف و فلسفه وجودی آموزش و پرورش است .
از آموزش و پرورشی که صرفاً علوم تئوری محض را به دانش آموزان منتقل کرده و به مهارت آموزی، اخلاق حرفه ای و مدیر و مدبّر و کاردان شدن یا نشدن نسلهای آینده و با کارمند ، کارگر ، پزشک ، مدیر، کارفرمای با صلاحیت شدن یا نشدن آینده سازان توسعه و پیشرفت و استقلال کشور کاری ندارد، نمی توان انتظار داشت که کشور رو به توسعه و پیشرفت دلخواه برود و به شاخصه های ترسیم شده در چشم انداز دست پیدا کند.
در گذشته ها موضوع انشایی بود که از کودکان می پرسیدند: در آینده می خواهید چه کاره شوید ؟در صورتی که نه در گذشته و نه در حال هیچ آموزگار و معلمی نمی پرسید و یا آموزش نمیدهد که که اگر در آینده شغلی داشتید چگونه باید کار کنید؟ با چه اخلاق و مَنشی باید در هر کار با مردم برخورد کرد؟ چگونه از زندگی راضی باشید و با هر شغل حلال و آبرومندی به دیگران خدمت کنید و در توسعه کشور سهم داشته باشید. متأسفانه صحبتی از این مباحث برای دانش آموزان به صورت منسجم و ساختارمند نمی شود، مگر اندک معلمان دلسوزی که به این موارد اعتقاد راسخ دارند و در لابه لای درس دادن به این نکات اشاره نمایند.
نه تنها در آموزش و پرورش که اصلی ترین وظیفه را را در نهادینه سازی فرهنگ و اخلاق در نسلهای آینده دارد ، بلکه در آموزش عالی نیز جای این مباحث خالی است .
فارغ از آموزش مسائل بینشی و اخلاقی که یکی از ارکان صلاحیت حرفه ای است .در جامعهی ایران به مباحث استعداد یابی ، استعداد سنجی ، مدیریت آن و از طرفی به توسعهی آموزشهای مهارتی در امر آموزش نیز
بی توجهی شده است . اینکه سنجیده شود هر کس را بهر چه کاری ساخته اند؟ از لحاظ زمینه تربیتی ، ویژگی های شخصیتی به درد چه شغلی می خورد؟ چه کار و شغلی ی برای او مناسب ترین است؟ و سپس به آموزش او برنامه ریزی گردد. این موضوع مهم مغفول مانده است.
جامعهی ایران در حال حاضر با سیل عظیم دانش آموختگان بیکار دانشگاهها مواجه شده که مهارت لازم برای ورود به بازار کار و حتی مهارت در نوشتن نامه درخواست کار خود را نیز ندارند ، چه رسد به داشتن مهارت و فن و حرفه ی رشته ی تحصیلی مورد نظر. کنکاشی ساده در جامعه گواه این ادعای ماست . توجه بیش از حد خانواده ها به مدرک گرایی در انواع و اقسام دانشگاهها و عدم توجه به آموزشهای رسمی و غیر رسمی فنی و حرفه ای باعث این پدیده ی اجتماعی گردیدهاست. حتی دانشگاه علمی- کاربردی که با هدف ایجاد صلاحیتهای شغلی که داشگاهها ناتوان از تربیت نیروی مناسب است نیز راه خود را کج نمده است به سمت دادن مدارک تئوری به دانشجویان خود . تعداد زیادی از دانشگاههای علمی و کاربردی در سراسر کشور بدون داشتن استانداردهای لازم برای آموزش های مهارتی و حرفه ای ایجاد و در هر کوی و برزن به اعطاء مدارک فوق دیپلم و کارشناسی و کارشناسی ارشد پرداخته و از قضا راه ارائه مدرک تحصیلات( اسماً عالی) را برای افرادی که از آموزش عالی در دانشگاههای معتبر جا مانده اند فراهم نموده است. تا جایی که دولت هم در مقابل خیل ارائه مدارک مجبور شد کارمندان خود را بر اساس این مدارک ارتقاء بدهد و اوضاع ادارات بدتر از قبل شد.
در صورتی که در کشورهای پیشرفته درصد کمی از افراد به ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر می پردازند و بقیه با طی کردن دوره های مهارتی در کالج ها و مراکز آموزش حرفه ای هم دانش هم بینش و مهارت لازم برای انواع و اقسام شغلهای مورد نظر را یاد گرفته و بعضا پس از طی کردن مراحل و مدارج مختلف شغل مورد نظر به مقام و منزلت مدیریتی در آن کار رسیده و مجموعه خود را به درستی و نیکویی مدیریت می کنند.
در بیشتر این کشورها نظام اعتبار سنجی آموزشها و مهارت ها رواج دارد و هر کس با هر مدرکی که در دست دارد در مشاغل وارد نمی شود. فرد در طول دروهی کاری اش رصد شده و مدام آموزش می بیند و فلسفه ی آموزش مادام العمر از این مقوله هویدا می شود. افراد برای ساده ترین کارها نیز باید صلاحیت لازم را کسب نمایند. به طور مثال حتی برای راننده تاکسی شدن نیز، علاوه بر داشتن مهارت رانندگی ، نیاز به گرفتن گواهینامه هایی چون دانستن مکان بیمارستانها، موزه ها و تفریحگاه ها و مکان های توریستی شهر، نحوه برخورد با توریست ها، نحوه برخورد با مسافر مریض و عصبانی و ... را دارند. لذا فرد با داشتن عالی ترین تحصیلات نیز به مشاغل ساده می پردازد چون هر کس در شغل بسته به آنچه کسب کرده و زحمت کشیده باشد، درجه ی صلاحیت حرفه ای دریافت نموده و از شغل خود رضایت خاطر خواهد داشت.
با طرح نظام صلاحیت حرفه ای و اجرای آن در کشور و بیان اصول و ادبیات آن بایستی این مبحث به عنوان خواسته و گفتمان نخبگان و ملت ایران تبدیل شده و کم کم ساز و کارها و ساختارهای مورد نظر آن فراهم شود . اما گام اول را در تحول در نوع آموزش در وزارت آموزش و پرورش و سپس وزارت علوم و سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور باید جستجو کرد. در این راستا لازم است پس از فرهنگ سازی مناسب طی یک دوره ده ساله ، قانون آموزشهای فنی و حرفه ای و صلاحیت حرفه ای در مجلس شورای اسلامی تصویب شده و متولی مشخصی برای اعطاء مدارک صلاحیت حرفه ای مشخص نمایند. افرادی که متولی صدور گواهی های صلاحیت می شوند باید از بهترین و سالمترین افراد انتخاب شده و مانند مشاغل حساس چون «حسابرساندادگستری » مشمول قسمنامه های شغلی باشند ؛ تا تبعات بعدی ناشی از سفارش و توصیه و تقلب و .. پیش نیاید.
نتایج نظام صلاحیت حرفه ای
شناسنامه دار کردن دارندگان مهارت، افزایش بهره وری و کیفیت کار و ایجاد رضایتمندی از شغل از نتایج بلافصل ایجاد نظام صلاحیت حرفه ای است .
کلیه افرادی که مهارت تجربی در کارهایی را به دست آورده اند در این نظام ارزیابی و باز ارزیابی کامل خواهند شد و همهی دارندگان مهارت دارای شناسنامه می شوند . شبیه این بحث را وزرات ارشاد در مبحث خوشنویسی و با مشخص کردن درجهی هنرمند شامل خوشنویس مبتدی و ممتاز و استاد و ... اعتبار بخشی نموده است .
ایجاد رضایت انجام کارهای ساده توسط تحصیلکردگان چون با اعطاء مدارک صلاحیت اعتبار سنجی و درجه بندی می شوند و دیگر کسر شءن از انجام کارهای غیر پشت میز نشینی در فرد ایجاد نخواهد شد .
بالا رفتن بهره وری در کار و نیروی کار ، چون هر کس بنابر نیاز بازار کار برای به دست آوردن شغل و حرفه ای تربیت شده و نسبت به زوایای مختلف کار آگاهیی های شغلی لازم را کسب نموده و از منابع خود بهره کافی و وافی برای انجام صحیح کار را دارد.
جابجایی نیروی کار کمتر می شود ، بسیاری از شغل عوض کردن ها که ناشی از نارضایتی از شغل است کاهش یافته و فرد رد شغل خود برای کسب عالیترین درجات تعیین شده از سوی مراجع ذیربط کوشش مینماید.
وقتی صلاحیت حرفه ای داشته باشیم و مزد را بر اساس آن تعریف کنیم افراد بر اساس دانش و تجربه خود رتبه بندی شده و به خدمت گرفته می شوند. در حال حاضر کشور ما برای دو نظام قانون کار و استخدام کشوری حداقل مزد در نظر می گیرد. به خصوص در نظام کار ما شورایی سه جانبه مینشیند و یک حداقل دستمزد را برای کل کشور تعیین نموده و با اعلام چندین و چند بارهی دولت و رسانه ها ومطبوعات در همه جا ساری و جاری می‌شود . در صورتی که این امر بسیار غیر منطقی و ضد اشتغال و از لحاظ اقتصادی نیز تورم زا می باشد( هر ساله پس از عید نوروز شاهد افزایش قیمت کالاها و خدمات به بهانه ی بالارفتن دستمزد و به تبع آن حق بیمه کارگران هستیم) این افزایش دستمزد به همان نسبتی که در یک استان توسعه یافته و متنوع از نظر شغلی مانند تهران ساری و جاری است در استان محروم و توسعه نیافته ای چون سیستان و بلوچستان هم ساری و جاری است. چنانچه نظام صلاحیت حرفه ای پیاده شود، نظام دستمزد را شایستگی های افراد بر اساس مدارک صلاحیت حرفه ای تعیین می نماید و اثر تورمی کمتری نیز خواهد داشت.
جمع بندی مباحث
سیستم صلاحیت حرفه‌ای لازمهی حرکت کشور به سمت توسعه است و بایستی به گفتمان نخبگان و آحاد ملت تبدیل و به یک خواستهی ملیّ تبدیل شود. در این راستا تبلیغات رسانه ای صدا و سیما و رسانه ها نیز بسیار تاثیر گذار است . برای داشتن نظام صلاحیت حرفه‌ای باید نظام آموزشی کشور بر مبنای تربیت نیروی ماهر مشاغل مختلف متحول گردد. پس از فراهم شدن بسترهای فرهنگی و اجتماعی باید بستر قانونی لازم فراهم و یک ارگان متولی بحث صلاحیت حرفه ای گردد.
به امید توسعهای پایدار و همه جانبه و رسیدن به چشم اندازهای ترسیم شده .
منابع :
- حمید علوی ایلخچی ، بیتا بهمنیار باروق، یعقوب نماینده وحمید ارواحی - چارچوب صلاحیت های فنی و حرفه ای ایران - سال ۱۳۹۰ - انتشارات سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور.
- تصویب نامه هیات دولت در خصوص نظام صلاحیت حرفه ای (مصوبه هیات دولت در تاریخ ۲۳/۷/۱۳۹۱)
- سند تحول راهبردی نظام تعلیم و تربیت رسمی جمهوری اسلامی ایران
- سخنان مقام معظم رهبری در جمع معلمان و مسئولین اموزش و پرورش در روز معلم
- سایت فنی و حرفه ای انگلستان
- جزوه آموزشی دوره آموزش ضمن خدمت کارکنان سازمان اموزش فنی و حرفه ای کشور ترجمه
سید حمید علوی ایلخچی، سال ۱۳۹۱
[۱] - کتاب چارچوب صلاحیت های فنی و حرفه ای ایران نوشته علوی و همکاران
[۲] - ـ آیین‌نامه نظام صلاحیت حرفه‌ای مصوب ۱۳۸۹ هیآت دولت
[۳] همان منبع
[۴] - همان منبع
[۵] - جزوه آموزشی دوره آموزش کارکنان سازمان آموزش فنی و حرفه ای ، نوشته مهندس سید حمید علوی ایلخچی
[۶] - همان منبع قبلی
[۷] - سخنرانی مورخ ۱۲/۲/۸۵ مقام رهبری در جمع معلمین سایت رهبری
[۸] - برداشت از سخنان نماینده ایران در یونسکو که درمراسم افتتاحیه المپیاد مهارت در سال ۹۱ سخنرانی میکرد.
