پس از گذشت حدود 100 سال از کشف اولین چاه نفت ایران در مسجد سلیمان، اکنون آمارهای میدانی و جهانی نشان می‌دهد دوره استخراج نفت در ایران تقریباً در میانه راه قرار دارد. بانک جهانی اخیرا گزارشی به‌نام «ثروت در حال تغییر ملت‌ها» منتشر کرده‌است که در آن زمان به پایان رسیدن ذخایر نفت کشورهای مختلف بررسی شده‌ است. در این گزارش پیش‌بینی شده‌ که ذخایر نفتی ایران تا ۱۵۵سال دیگر دوام می آورد؛ اما طی 100سال گذشته ایران عمده نفت خود را به صورت خام صادر کرده‌است و از عواید و ارزش افزوده تولید فرآوده‌های با ارزش نفتی بی‌بهره مانده‌است. اکنون و پس گذشت سال‌ها صنعت نفت کشور نیازمند تحولی جدید است تا بتواند از این ماده با ارزش برای کشور ثروت‌آفرینی و متناسب با بازارهای آینده حرکت کند.

عمادرفیعی، کارشناس حوزه انرژی، در گفتگو با خبرنگار جهان اقتصاد ضمن بیان اینکه، احداث پتروپالایشگاه‌ها در ایران زمینه هدایت نقدینگی به سمت تولید، تکمیل زنجیره ارزش و تولید مواد شیمیایی با ارزش و همچنین اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم نزدیک به یک میلیون نفری را ایجاد می‌کند اظهار کرد: وضعیت تقاضای آینده فرآورده‌های نفتی موجب شده‌است تا صنعت پالایشی جهان در حال تغییر مسیر از پالایشگاه به سمت پتروپالایشگاه باشد. جایگزینی سوخت‌های پاک، تلاش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و همچنین افزایش سرانه مصرف مواد شیمیایی درجوامع بشر موجب شده‌است تا پالایشگاه‌های جدید به جای تولید سوخت‌هایی مانند بنزین و گازمایع، فراورده‌های پایه پتروشیمی مثل اولفین‌ها و آروماتیک‌ها را تولید کنند.

وی ادامه داد: طبق مطالعاتی که موسسه معتبر IHS انجام داده‌است، پیش‌بینی رشد تقاضای فرآورده‌های پالایشی و پتروشیمیایی مقایسه شده‌ که در شکل نشان داده شده‌است. با توجه به این شکل از سال 2030 رشد تقاضای محصولات پالایشی ثابت و از سال 2040 به بعد با روند کاهشی مواجه خواهدشد. درحالیکه رشد تقاضای محصولات پتروشیمیایی همواره روند صعودی دارد.

رفیعی بیان کرد: مشکل توجیه اقتصادی واحدهای پالایشی قدیمی، تامین مالی آنها، عدم مدیریت واحد پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها، دستوری بودن اقتصاد پالایشگاه‌ها و رابطه غلط محاسبه بودجه شرکت ملی نفت در صادرات نفت یا فروش آن به پالایشگاه‌های داخلی مسائلی بود که تاکنون مانع از توسعه ظرفیت پالایشی در ایران شده بود. این موارد را البته باید در کنار نبود یک برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری جامع و آینده‌بینانه از سوی وزارت نفت برای تسهیل و ترسیم نقشه توسعه پتروپالایشگاه‌ها در ایران نگاه کرد.

 وی با بیان اینکه تیرماه 98 قانونی در مجلس شورای اسلامی تصویب شد که اجرای آن راه را برای توسعه ظرفیت پالایشی و پتروپالایشی در ایران هموار می‌کند گفت:  قانون یاد شده که به نام «قانون حمایت از صنایع پایین‌دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» و موسوم به قانون تنفس خوراک پتروپالایشگاه‌ها شناخته می شود پس از تایید شورای نگهبان و تدوین آیین نامه اجرایی، از دی‌ماه 1398 در مرحله عملیاتی شدن قرار گرفت و وزارت نفت فراخوان حضور شرکت ها برای استفاده از مزایای این قانون را اعلام کرد که نهایتا 800 شرکت خصوصی و عمومی غیردولتی برای این کار داوطلب شدند.

وی افزود: نهایتا 8 طرح از 800 طرح توسط وزارت نفت به عنوان طرح‌های برگزیده انتخاب شد و از تابستان 1399 این طرح ها به مجموع ظرفیت یک و نیم میلیون بشکه در روز طراحی شده است و مجوز خوراک وزارت نفت را نیز دریافت کرده اند اما در مرحله اجرا و اعطای امتیاز رسمی تنفس خوراک معطل یک مجوز از هیات امنای صندوق توسعه ملی برای شروع به کار رسمی و مجوز تامین مالی طرح‌ها هستند.

وی خاطرنشان کرد: رویکرد احداث پتروپالایشگاه‌ها اگر با برنامه‌ریزی درست در ایران دنبال شود اقدامی کاملاً استراتژیک در جهت سهیم‌شدن در بازارهای پتروشیمیایی روبه رشد آینده آسیا، خنثی کردن تحریم نفت و کمک به تراز تجاری کشور است.

** فرصت احداث پارک‌های شیمیایی و تکمیل زنجیره ارزش فرآورده‌های پایین‌دست نفتی

وی اظهار کرد: در پتروپالایشگاه‌ها به‌جای تولید بعضی فرآورده‌های سوختی، اولفین‌ها و آروماتیک‌ها که مواد بالادست پتروشیمی هستند تولید می‌شود و احداث پارک‌های شیمیایی در پایین‌دست طرح‌‌های پتروپالایشی برای تبدیل اولفین‌ها و آروماتیک‌ها به محصولات تمام‌شده شیمیایی با ارزش علاوه براینکه از مزیت خوراک پایدار و دردسترس برخوردار است، بیشترین ارزش افزوده فرایند پالایش را ایجاد می‌کند و موجب تولید محصولات پرکاربرد و متنوع می‌شود.

رفیعی تصریح کرد: تکمیل زنجیره ارزش در ایران صرفاً در حد شعار و در اسناد بالادستی بیان شده‌است اما در واقعیت نه تنها به حجم تولید قابل قبولی نرسیده‌ایم بلکه در تولید مواد پتروشیمیایی به همان مواد بالادست بسنده شده‌است. درصورتیکه با تولید مواد باارزش شیمیایی پایین‌دستی می‌توان هم از واردات این مواد در کشور جلوگیری کرد و هم می‌توان ظرفیت صادرات این مواد به بازارهای منطقه را ایجاد کرد که ارزآوری‌های قابل توجهی نیز دارد.

وی در پایان تاکید کرد: طرح الحاقیه قانون پتروپالایشگاه‌ها که اخیراً در کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی تصویب شده‌است، در صورت تصویب در صحن علنی مجلس و تایید شورای نگهبان زمینه اعطای تنفس خوراک به واحدهای شمیایی پایین‌دست پتروپالایشگاه را نیز فراهم می آورد که اگر اجرایی شود باعث جذابیت مشارکت بخش خصوصی برای توسعه زنجیره ارزش مواد پایین‌دست می‌شود.