کارشناس آب و انرژی در گفتگو با جهان اقتصاد مطرح کرد:

مهناز اسماعیلی-با آغاز جنگ جهانی دوم و نیاز ماشین جنگی قدرت های بزرگ به این ماده حیاتی، اهمیت نفت خام بیشتر از گذشته شده و بعد از پایان جنگ و با آغاز رقابت های اقتصادی بین کشورها، استفاده از این ماده به عنوان موتور محرکه رقابت اقتصادی، جایگاه ویژه ای پیدا کرد.

در آن برهه از زمان، تقریبا تنها دلیل استفاده از نفت خام به عنوان یکی از حامل های انرژی بود که این امر تاکنون هم تقریبا ادامه دارد. از نفت تا دهه قبل به عنوان یک کالای استراتژیک استفاده می شد و تسلط بر منابع نفتی یکی از اهرم های تسلط بر کشورهای مختلف به حساب می آمد اما کم کم اهمیت نفت خام به عنوان یک کالای استراتژیک تبدیل به یک کالای مصرفی شده و پیش بینی می شود در دو دهه آینده جایگاه ویژه این ماده، به خاطر جایگزینی انرژی های نو، فقط جنبه خاص غیرانرژی و لوکس پیدا کرده و عملا در مقیاس های کمتر برای تولید برخی محصولات استفاده شود. در گذشته، اصطلاح طلای سیاه از رسانه های مختلف زیاد شنیده می شد اما به نظر می رسد این اصطلاح در ادبیات اقتصادی– سیاسی  کم کم به فراموشی سپرده می شود.

در همین رابطه، علی قنادی اسلامی با مقایسه ای میان مصرف بخش های مختلف منابع انرژی (نفت- گاز طبیعی-زغال سنگ- انرژی هسته ای- انرژی برق آبی و انرژی های تجدیدپذیر) به خبرنگار جهان اقتصاد گفت: طبق آمارهای موجود میزان مصرف نفت خام در سال 94 میلادی حدود 150 اگزاژول بوده است که این رقم در سال 2019 به 193 اگزاژول (معادل روزانه نود و نه میلیون بشکه در روز) رسیده است که نشان از رشد 29 درصدی را می دهد و این در حالی است که میزان مصرف گاز طبیعی افزایش قابل ملاحظه ای پیدا کرده است (در سال 2019 حدود 141 اگزاژول) و مصرف زغال سنگ نیز افزایش پیدا کرده و به 158 اگزاژول در 2019 رسیده است.(علیرغم اینکه از دو سال گذشته رشد مصرف آن با شیب ملایمی در حال کاهش است).

این کارشناس آب و انرژی ادامه داد: میزان مصرف انرژی هسته ای تقریبا ثابت بوده (حدود 25 اگزاژول در 2019) است. همچنین میزان مصرف انرژی برق آبی به حدود 38 اگزاژول در 2019 رسیده و از رشدی بالغ بر چهل درصدی برخوردار بوده است. جالب ترین بخش این مقایسه، مربوط به انرژی های تجدیدپذیر است که از رقم بسیار پایین در سال  94 میلادی، به حدود 29 اگزاژول در 2019 رسیده است و این رقم مرتبا در حال افزایش است.(مطابق تصویر الف)

نمودار الف (منبع bp2019-مصرف منابع مختلف انرژی بر حسب اگزاژول)

وی با اشاره به اینکه میزان مصرف کل انرژی در جهان از حدود 350 اگزاژول در 1994 به حدود 600 اگزاژول در 2019 رسیده است (در حال حاضرحدود 32 درصد انرژی مصرفی جهان از نفت خام تامین می شود) تصریح کرد: یعنی با اینکه مصرف انرژی در طی این سال ها از رشدی حدود 70 درصد بهره برده است ولی سهم آن از نفت خام کمتر از سی درصد بوده است و این نقطه آغازی بر یک پایان است. در حال حاضر مصرف نفت خام در دنیا در سال 2019(قبل از ویروس کرونا) حدود نود و نه میلیون بشکه در روز بوده است.

قنادی اسلامی با بیان اینکه همانگونه که در نمودار الف دیده می شود در چند سال گذشته، شیب رشد مصرف نفت خام نسبت به گذشته کاهش محسوسی پیدا کرده است، اظهار کرد: این روند مطابق برخی پیش بینی ها، در دو دهه پیش رو و با ورود ماشین های الکتریکی به بازارهای جهانی و قوانین سختگیرانه زیست محیطی در خصوص حذف سوخت های فسیلی در کشورهای توسعه یافته حتی در انتهای دهه کنونی، مصرف نفت خام کاهش پیدا می کند.

وی افزود: این در حالی است که میزان مصرف انرژی در جهان در حال افزایش است. به طور مثال در حال حاضر در آمریکا تقریبا نزدیک به نصف مصرف نفت خام به تولید بنزین اختصاص می یابد.

این کارشناس آب و انرژی با پیش بینی آینده انرژی گفت: در دو تا سه دهه آینده به دلیل حذف سوختهای فسیلی از خودروها، مشکلات آلودگی هوای کلان شهرهای کشورهای جهان سوم و در حال توسعه، نه به خاطر اعمال تدابیر لازم در زمینه مدیریت شهری، بلکه به دلیل تغییرات تکنولوژی در خودروها نیز، کاهش چشمگیری پیدا می کند. همچنین طبق پیش بینی های خوشبینانه، به دلیل قوانین زیست محیطی در دنیا، میزان مصرف زغال سنگ نیز از اواسط یا اواخر دهه کنونی شروع به کاهش می کند.

وی ادامه داد: در قرن بیستم، به دلیل ملاحظات استراتژیکی موجود در دنیا، کشورهای پرمصرف در زمینه انرژی، سعی در تشکیل سبد انرژی مصرفی خود از منابع مختلف داشتند که تا همین دهه نیز ادامه داشته است تا فقط متکی و وابسته به یک منبع انرژی نباشند ولی به خاطر مسائل زیست محیطی، در چند دهه آینده، سوختهای فسیلی (عمدتا نفت و زغال سنگ)، از این سبد به مرور حذف شده و انرژی های تجدیدپذیر و نیز گاز طبیعی جایگزین آن خواهد شد.

قنادی اسلامی با تاکید بر اینکه اگر به نمودار ب دقت شود مشخص می شود که میزان رشد مصرف نفت خام برای کشورهای آسیایی و آفریقایی (خصوصا هند و چین) محسوس بوده و در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی میزان رشد نفت خام محسوس نیست، خاطرنشان کرد: طبق پیش بینی ها از اواخر دهه جاری میزان مصرف، کاهش پیدا می کند که این کاهش مصرف علاوه بر مزایای زیست محیطی آن عواقب اقتصادی بزرگی روی کشورهای تولید کننده نفت و متکی به درآمدهای نفتی دارد. این امر می تواند زمینه ساز تغییرات گسترده در خصوص تعاملات اقتصادی جدید بین کشورها، در بازارهای بین المللی باشد.

این کارشناس آب و انرژی با بیان اینکه انرژی شکافت هسته ای مطابق نمودار الف از سال 94 میلادی تا 2019 تغییرات محسوسی نداشته که این امر به دلیل مخاطرات آلودگی های احتمالی آن است که پس از حادثه فوکوشیما نیز، زنگ خطری برای کشورهای صاحب تکنولوژی شد، تاکید کرد: به طور حتم در آینده دور، بشر توانایی کنترل و تسلط بر استفاده از انرژی جوش هسته ای را پیدا کرده و به همراه سایر انرژی های تجدیدپذیر(از جمله خورشید و باد) به عنوان منابع انرژی بدون آلودگی و بی پایان جایگزین منابع انرژی های فسیلی فعلی خواهند شد.

نمودار ب(منبع bp2019)- درصد مصرف نفت خام در مناطق مختلف جهان

قنادی اسلامی دو دلیل اصلی می توان برای کاهش مصرف انرژی های سوخت های فسیلی در دو دهه آینده ذکر کرد و گفت: نخست اینکه به لطف رشد و پیشرفت تکنولوژی، راندمان و بهره وری از تجهیزات مصرف کننده انرژی بالاتر رفته است، به طوری که ساده ترین آن را در منازل خودمان که همان استفاده از لامپ های کم مصرف و یا تجهیزات با برچسب انرژی پایین همچون یخچال و لباسشویی به کرات دیده ایم. همچنین نسبت به گذشته مصرف خودروهای بنزینی کاهش زیادی پیدا کرده است. دوم اینکه انرژی نو و تجدیدپذیر همچون انرژی خورشیدی که  باز به لطف تکنولوژی وارد عرصه رقابت شده اند که نسبت به گذشته هم بسیار ارزانتر و هم دارای راندمان بالاتری هستند. سایر موارد انرژی های تجدیدپذیر همچون باد و زمین گرمایی نیز نسبت به گذشته داری تحولات زیادی بوده اند. به طوری که در یک پیش بینی خوشبینانه در سال 2040 بیشتر از 60 درصد کل مصرف برق دنیا از انرژی های خورشیدی و بادی تامین می شوند.

وی در پایان گفت: در نمودار ج سهم درصد منابع انرژی های مختلف در تولید برق را از سال 1987-2019نشان می دهد. همانگونه که به روشنی مشخص است، سهم برق تولیدی فقط از منابع انرژی های تجدیدپذیر و نیز گاز طبیعی بالاتر رفته است و در سایر منابع انرژی خصوصا نفت خام شدیدا کاهش پیدا کرده است که این نشان می دهد تکیه بشر برای تامین برق در دنیا از نفت خام به سایر منابع انرژی های تجدیدپذیر و پاک تغییر پیدا کرده است. البته متاسفانه هنوز مطابق شکل درصد زیادی از تولید برق دنیا از ذغال سنگ تامین می شود که امید است در دو دهه آینده به کمترین مقدار برسد.

نمودار ج (منبع bp2019) سهم درصد منابع انرژی های مختلف در تولید برق از سال1987-2019