با توسعه حمل و نقل و پیشرفت فن اوری اطلاعات و ارتباطات و سایر حوزه ها، اکنون به مرحله ای رسیده ایم که به وضوح دیگر نه روستائیان و مناطق کم برخوردار از جهان اطراف خود بی‌خبرند و نه دیگر محرومیت‌های گذشته را در حوزه اقتصادی و دریافت خدمات عمومی برمی‌تابند. این عامل به خودی خود از نگاهی استراتژیک دارای بار منفی نیست و کاملا به نوع نگاه مردم ساکنان این مناطق، برنامه‌ریزی مسئولان بستگی دارد.
در نهایت تصویری که در اذهان عموم ساخته می‌شود به مردم جهت‌دهی برنامه یزی و تصمیم گیری می‌دهد. بدیهی است که در یک قضاوت کلی برای این مناطق به خصوص در محدوده شهرهای بزرگی مانند تهران و کرج نتیجه و برآیند تصویر سازی بر ترجیح زندگی شهری دارد ومی رود تا مهاجرت‌ها با ویژگی ها و مختصات امروزی اقتصاد به یک بحران بدل شود.
اما آیا می‌توان با امکانات و توسعه‌های زیربنایی و تکنولوژی‌های موجود اصلاحا تصویر ذهنی را تغییر داد ؟ آیا می توان تهدید کنونی را به فرصت بدل کرد ؟ تا دیگر افراد با نگاهی ارمانگرایانه مهاجرت نکنند و خود را اسیر حقوق‌های حداقلی و معیشت حداقلی در شهرهای بزرگ اسیر نکنند؟
باتوجه به ظرفیت‌های موجود در مناطق مختلف که در علم اقتصاد از آن به عنوان "مزیت‌های نسبی" و "خلق مزیت" یاد می‌کنند، می‌توان به این سئوالات پاسخی قطعی و مثبت داد. که در این یادداشت سعی داریم تا به این مزیت ها اشاره کنیم.
نخستین و اصلی‌ترین موضوعی که باید امروزه به آن توجه داشت این است که اقتصاد روستاها دیگر تنها معطوف به دو ماموریت کشاورزی و دامداری نیست و با وجود جوانان تحصیل کرده در این مناطق و امکاناتی که در بالا به آنها اشاره شد انتظار می‌رود از دو مسیر "خلاقیت" و"بهره‌وری" اقتصاد روستاها قوت بیشتری بگیرد و جوانان روستاها به کارآفرینانی بدل شوند که با شناخت مزیت‌ها نه تنها آتی خود را تضمین کنند بلکه اقتصاد مناطق کم برخوردار را متحول کنند.
نخستین پیشنهاد عملی و الزامی در این باره می‌تواند افزایش بهروه وری از طریق جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی صورت گیرد.
برای ورود به بحث ابتدا به یکی از تعاریف بهره‌وری اشاره می‌کنیم و سپس به دنبال نقاطی می‌گردیم که به استنا د آمارها قابلیت افزایش بهره وری بالایی دارند: بهره وری بدست آوردن حداکثر سود ممکن، با بهره‌گیری و استفاده بهینه از نیروی کار، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی، زمین، ماشین، پول، تجهیزات، زمان، مکان و...به منظور ارتقای رفاه جامعه.
براساس آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) رتبه نخست هدر رفت ضایعات محصولات میوه و تره‌بار به ایران اختصاص دارد. که گفته می‌شود ۳۰ درصد محصولات کشاورزی در ایران ضایعات دارد و برآورد وزارت جهادکشاورزی نشان می‌دهد ضایعات بخش کشاورزی و موادغذایی سالانه به طور تقریبی می‌تواند بین ۱۶ تا ۱۸ میلیون نفر را سیرکند.
با این اوصاف کافی است که در هر روستا ابتدا به فکر جلوگیری از ضایعات از روش های مختلف اهم از بسته بندی و یا صنایع کوچک تبدیلی اقدام کرد تا با یک اقدام به شکل فردی و یا حتی سرمایه گذاری با سرمایه های خرد جمعی در یک روستا حداقل ۱۰ تا ۱۵ درصد درآمد افراد روستایی شاغل در بخش کشاورزی بالا برود. بدیهی است بالارفتن دانش در حوزه کشاورزی با وجود دانش رایگان در فضای مجازی نیز می تواند جدی تر از گذشته پیگیری شود.
اما این تمام ماجرا نیست. زیرا هم اکنون به غیر از ضایعات که به نحوه جمع اوری و حمل و نقل باز می گردد یکی از مهمترین مسایل کشاورزان اختلاف قیمت محصولات کشاورزی از تولیدکنند با مصرف کننده نهایی است. به اذعان کارشناسان و مسئولان در ایران حداقل ۵ تا ۶ واسطه برای عرضه محصولات کشاورزی از مزرعه تا مصرف کننده وجود دارد در حالی که در کشورهای توسعه یافته در بسیاری از اوقات با عرضه مستقیم یک شرکت که تولید و توزیع را بر عهده دارد، انجام می‌شود ویا حداکثر یک تا دو واسطه با قیمت‌های حق واسطه معقول و شفاف دسترنج کشاورزان را به مصرف کننده (حتی در کشورهای مختلف) می‌رسانند.
مدل‌های موفق برندهای بزرگ جهان که کار زنجیره تامین محصولات کشاورزی را از مرحله تولید تا مرحله مصرف طراحی کرده‌اند می‌تواند با یک مدل ساده سرمایه‌گذاری در این مناطق دنبال شود.
در ابعاد کوچکتر مدل‌های تعاونی‌های کشاورزان و روستائیان در آمریکای جنوبی که به خوبی در کتاب " کار کردن با جمع" به ان اشاره شده می‌تواند بسیار راه گشا باشد. به طوری که تلاش برای حذف واسطه‌های مکرر از طریق ایجاد تعاونی‌های حمل و نقل کشاورزی و ایجاد شبکه های توزیع به خصوص در روستاهای اطراف شهرهای بزرگ به سرعت می‌تواند تحولی بزرگ در مناطق کم برخوردار ایجاد کرد که منافع ان را هم تولیدکنندگان و هم مصرف کنندگان ببرند. در این شیوه نیز می‌توان از جذب سرمایه های خرد چندین روستا در محدوده یک منطقه بهره برد. بدیهی است این امکان با وجود توسعه زیرساخت‌های فن اوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT) می تواند نه فقط برای محصولات کشاورزی که برای صنایع دستی، صنایع تبدیلی، دام‌های سبک و سنگین و فراوردهای گوشتی و لبنیاتی و... نیز فراهم شود. کافی است که کمر همت را ببندیم و با نگاهی کار افرین گونه به مسایل بنگریم.
محمد رضا رضوانی - رییس کارگروه اقتصاد اندیشکده سیاستگذاری های عمومی
