کارشناس حوزه آب و انرژی در گفت و گو با جهان اقتصاد مطرح کرد

فریده خدادادی- در سال های اخیر با افزایش جمعیت و تغییر الگوی زندگی میزان مصرف آب درجهان به طورچشمگیر افزایش یافته است و ایران نیز از این موضوع مستثنی نبوده است بنابراین مدیریت منابع آب مهم یکی از مسایل مهم محسوب می شود.

به گزارش جهان اقتصاد؛ مدیریت منابع آب یکی از مسایل مهم در کشور است که از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست به طوری که مشکلات و نارسایی هایی در این زمینه وجود دارد. مدیریت منابع آب به برنامه ریزی و توسعه، توزیع و مدیریت مصرف بهینه منابع آب گفته می شود و باید توجه داشت که برنامه ریزی برای مدیریت منابع آب، به دنبال تخصیص آب بصورت عادلانه برای برآورده کردن نیاز ها است.  حال باید توجه کرد به این مساله در ایران تا چه اندازه در طی این سال ها توجه شده است. در این زمینه با علی قنادی اسلامی، کارشناس حوزه  آب و انرژی به گفتگو پرداخته ایم که در ادامه می خوانید.

**مقایسه مدیریت یکپارچه منابع آب در ایران و کشورهای توسعه یافته

این کارشناس حوزه آب و انرژی گفت: آب یک عنصر حیاتی برای سلامت بشر، توسعه اقتصادی و نیز حفظ محیط زیست است .

قنادی اسلامی افزود: با توجه به این که بیش از 70 درصد از مساحت کره زمین از آب پوشیده شده است اما فقط کمتر از 3درصد از کل این آبها شیرین بوده و همچنین میزان آب شیرین در دسترس، بسیار کم بوده و بیشتر منابع آب شیرین غیرقابل دسترس و در قطب و یا به صورت یخچال های طبیعی است.

وی بیان کرد: از اهرم آب درحال حاضر به عنوان یک ابزار قدرتمند سیاسی بین کشوها برای گرفتن امتیاز از یکدیگر استفاده می‌شود، برای مثال احداث سد در ترکیه بر روی رودخانه هایی است که سرچشمه آن از ترکیه بوده و به عراق وارد می شود.

این کارشناس حوزه آب و انرژی با طرح پرسشی مبنی براین که چرا وضعیت آبی کشور به این روز افتاده و گرفتار تنش های آبی در بخشهای بزرگی از کشور شده است، گفت: درست است که در منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته ایم اما در چند دهه گذشته حتی وضعیت آب های زیرزمینی هم در برخی مناطق کشور درحالت بحرانی قرار گرفته است و دارای بیلان شدیدا منفی بوده است. آیا این مساله فقط به دلیل راندمان پایین آبیاری در کشاورزی است؟

قنادی اسلامی افزود: چرا در قرنهای گذشته که راندمان آبیاری بسیار پایین تر (به صورت غرق آبی) بود تا این حد در تنش آبی گرفتار نشده بودیم. تغییرات اقلیمی چقدر در این تنش ها، نقش داشته و در آینده می تواند تاثیر داشته باشد؟

وی در ادامه عنوان کرد: هدف از طرح جامع منابع آب در هر کشوری، حفظ توسعه پایدار و ایحاد امنیت آبی برای آن جامعه است.

به گفته این کارشناس، توسعه پایدارجهت جلوگیری از ایجاد عواقب و پیامدهای منفی توسعه یک جانبه اقتصادی، یا اشتغال با بهره‌وری پایین بدون درنظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و اجتماعی آن است.

قنادی اسلامی افزود: به عبارت دیگر توسعه اقتصادی باید با درنظرگرفتن توسعه اجتماعی همزمان با ضرورت توجه به محیط زیست انجام شود. با توجه به اینکه امنیت آبی در مرکز این سه ضلع قرار دارد به نظر می رسد مدیریت جامع آب در کشور ما به عنوان یک کشور کم آب ، نیاز به توجه ویژه ای داشته و از اهمیت خاصی برخوردار است.

وی تاکید کرد: مدیریت جامع منابع آب یکی از  زیرمجموعه های توسعه پایدار همراه با رفاه اجتماعی و نیز شادی جامعه است. بالا رفتن رفاه جامعه از بالا رفتن درآمدهای اقتصادی در کشور، همراه با کاهش مصرف منابع،از جمله آب و انرژی که آب منبع غیرقابل جایگزین است ایجاد می شود.

این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار کرد: پایه و اساس مدیریت جامع منابع آب در هر کشوری، باید بر مبنای اقتصادی-اجتماعی - زیست محیطی یا به عبارت دیگر همان توسعه پایدار که اساس آمایش سرزمینی است، پایه گذاری شود و اگر بر مبنای سیاسی- اجتماعی - قومی صورت گیرد می تواند به تخصیص نادرست و غیراقتصادی منابع آبی، اتلاف سرمایه های مالی- انسانی، آسیب های غیرقابل جبران به محیط زیست و در نهایت تشدید تنش های آبی منجر شود.

قنادی اسلامی بیان کرد: تغییرات اقلیمی و افزایش جمعیت حتی در کشورهای جنوب اروپا باعث کاهش سرانه منابع آب تجدید پذیر شده است. تغییرات اقلیمی حتما باید در تدوین و ارائه طرح جامع آب لحاظ شود چراکه می تواند کاهش امنیت آبی در کشور را به دنبال داشته باشد.

وی عنوان کرد: امنیت آبی درهر کشوری تابع دو فاکتور مهم از جمله میزان تقاضای آب و شرایط آب و هوایی کشور است.

 به گفته این کارشناس، میزان تقاضای آب خود تابع جمعیت و توسعه اقتصاد اجتماعی است و شرایط آب و هوایی کشور نیزعملا باعث تغییرات منابع آب تجدید پذیر در هر کشوری می شود.

قنادی اسلامی تاکید کرد: هنوز در کشور، مشخص نشده است که  دقیقا هدف از طرح جامع و یکپارچه منابع آب چیست. آیا هدف توزیع عادلانه آب در استان های مختلف برای بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب است تا هر سه گروه راضی باشند.؟! اگر هدف این باشد باید این پرسش را مطرح کرد آیا با راضی کردن هر سه گروه مصرف کننده، می توان از بحرانهای آبی و تنش های آبی پیش رو رهایی پیدا کرد؟! به اعتقاد بنده، ما با اینکار به هدف اصلی که همان حفظ منابع آبی، رفع تنش های آبی، ایجاد محیط زیستی سالم  و جامعه ای شاد است، نخواهیم رسید.

وی گفت: برای رسیدن به این اهداف، ما نیازمند طرح های حاکمیتی در اشل کلان اقتصادی کشور هستیم که طرح جامع آب نیز یکی از بخش های کوچک آن است و بدون آن هر طرحی تحت هر عنوانی نمی تواند حافظ منابع آبی کشور باشد؛ کافیست نگاهی به میزان اشتغال در بخش کشاورزی و بهره وری اقتصادی آن داشته باشیم که نزدیک به 90 درصد منابع آبی را مصرف می کند و بدون تغییرات ساختاری در اقتصاد، امکان کاهش این مصارف به صورت متوازن و اصولی ممکن نیست.

بدون این کارشناس حوزه آب و انرژی عنوان کرد: هر طرحی که به عنوان طرح جامع مدیریتی آب در کشور ارائه شود، اگر بدون در نظر گرفتن آمایش سرزمینی باشد، نمی تواند ضامن حفظ پایداری در منابع آبی، طی سالیان آینده باشد. مطابق این دیدگاه چند جانبه نگر، ما نباید برای توسعه اقتصادی کشور، صرفا  از کریدور کشاورزی گذر کنیم.

** اصول لازم طرح جامع مدیریت منابع آب

قنادی اسلامی افزود: هر طرح جامع مدیریت منابع آب باید بر سه پایه اساسی عدالت اجتماعی ، دوم راندمان یا بازدهی اقتصادی و سوم پایداری زیست محیطی استوار باشد.

وی افزود: این سه عامل فقط به صورت متوازن می توانند منجر به پایداری در سلامتی و رفاه جامعه در کنار محیط زیستی کاملا  مطلوب، ایجاد کند؛ مرکز ثقل دو مورد اول و دوم، محیط زیستی سالم و شاد است هر طرحی که تحت این عنوان باشد باید با مشارکت تمامی گروه ها، افراد حقیقی و حقوقی، دولتی و غیر دولتی و تمامی جوامع و سازمان های دولتی و مردم نهاد مرتبط و درگیر با مقوله آب، به ویژه گروه های مدافع محیط زیست باید ارائه و تدوین شود.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: در دهه های گذشته، کشورهای پیشرفته، استراتژی توسعه خود را بر مبنای توسعه اقتصادی منفرد (یک وجهی)، در پیش گرفته بودند اما درحال حاضر اکثر این کشورها، با نگاهی متفاوت از گذشته خود و با دیدگاهی براساس حفظ جامعه ای شاد ، توسعه و محیط زیستی پایدار، عمل می کنند.

** لزوم توجه به مدیریت مصرف

وی تاکید کرد: البته در کنار مدیریت جامع منابع آبی، به عنوان بخش حاکمیتی، باید به مدیریت مصرف هم توجه داشت. ولی این دو، تفاوت بسیار زیادی با هم دارند، اساس مدیریت مصرف بر مبنای توزیع عادلانه است.

در شکل زیر، مراحلی که باید برای یک طرح جامع مدیریتی منابع آبی، در نظر گرفته شود بصورت شماتیک آمده است.