نماهایی از موزه بابل/مهدیه عسلی/جهان اقتصاد

میلاد متمیر- موزه ها نمایانگر تاریخ و فرهنگ یک دیار هستند. نشان دهنده  آداب و رسوم رایج در سرزمین هایی که روزگاری در در مسیر پر پیچ و خم تاریخ سرشار از زندگی بوده اند. آن ها سرگذشت مردمانی را نمایش می دهند که شاید سال ها از مرگ شان گذشته باشد اما در میان صفحات تاریخ زنده اند و نفس می کشند. موزه ها یادآور رنج ها، مشقت ها، شادی ها، غم ها، مرگ ها، تولد ها، اوج و سقوط های مردمانی هستند که روزی در جایی از یک سرزمین زیسته اند و حالا هیچ اثری از جسم شان نیست هر چند در فرهنگ و آداب و رسوم هر جامعه ای زنده‌اند.

موزه بابل و به خصوص خانه ای قدیمی موسوم به خانه آقاجان نسب که یادآور گذشته هایی دور و نزدیک است این روزها مورد بی لطفی ها و نامهربانی های میراث فرهنگی قرار گرفته است.

موزه بابل که به خاطر بعضی ویژگی های منحصر به فردش نماد فرهنگی و هنری استان مازندران است و تمدن کهن طبری را به نمایش گذاشته است، مدتی است به خاطر ناهماهنگی ها و بی مسئولیتی های بعضی از مسئولین ذی ربط میراث فرهنگی نادیده گرفته شده است و ممکن است کم کم از خاطره مردم حذف شود و اگر سیاست های درستی در این رابطه در پیش گرفته نشود، همچون خانه آقاجان نسب دچار خسارت های شدیدی خواهد شد و این موضوع صدمات جبران ناپذیری را بر پیکر جامعه فرهنگی مازندران و فرهنگ کشور عزیزمان وارد خواهد کرد.

ذکر این نکته ضروری  است که تمام این مشکلات پیش آمده برخاسته از سیاست های میراث فرهنگی نیست .ریشه های بخشی از این مشکلات را هم باید در عدم ابراز علاقه مردم به فرهنگ و تاریخ جست و جو کرد و باید این مسئله را در تحلیل افت فعالیت موزه بابل و دیگر موزه ها مد نظر قرار داد.

موقعیت و تاریخچه گنجینه بابل

موزه بابل در یکی از خیابان های اصلی شهر بابل (مدرس) و نزدیک به یکی از میدان های اصلی(هلال احمر) واقع شده است. ساختمان اصلی موزه در سال ۱۳۰۸ توسط رضا پهلوی احداث و از آن به عنوان بلدیه (شهرداری) استفاده می شده است. در ضلع شرقی این بنا عبارتی با این عنوان (اولین سنگ بنای  بلدیه بار فروش از طرف والا حضرت اقدس ولایت عهد شاهپور، پهلوی رضاشاه نهاده شده فروردین ۱۳۰۸) درج شده است.

پس از انقلاب اسلامی این بنا در اختیار شهرداری قرار گرفت و در سال ۱۳۷۴ به علت نوع معماری خاص آن دراسفند ۱۳۷۴ زیر نظر میراث فرهنگی به عنوان موزه بازگشایی شد.

جعفری از مسئولان موزه بابل در این باره می گوید: «موزه در سال ۱۳۷۹ به علت مرمت و بازسازی تعطیل شد و پس از تقریبا چهار سال موزه دوباره به فعالیت خود ادامه داد. بار دیگر در سال ۱۳۸۶ موزه بابل فعالیت اش را متوقف کرد و از سال ۱۳۸۷ با تمرکز تخصصی بر آثاری که در استان های شمالی کشور (گلستان و مازندران) وجود داشتند، فعالیت خود را از سر گرفت. پیش از این آثاری از سیلک، دامغان و شوش و...  در موزه قرار داشتند که پس از سال ۱۳۸۷ این آثار به موزه های دیگری منتقل شدند و  در حال حاضر تنها آثار استان مازندران و گلستان در این موزه نگهداری می شوند.

بخش های مختلف گنجینه بابل

موزه بابل شامل دو طبقه و یک طبقه زیرزمین است. ضلع غربی موزه دری مجزا برای ورود به طبقه زیرزمین دارد. این موزه شامل آثار باستان شناسی، مردم شناسی و موزه چوب است.

در بخش باستان شناسی موزه ، آثاری از هزاره سوم پیش از میلاد تا دوران پهلوی موجود است.

ظروف سفالی سرخ رنگ شامل کاسه، کوزه، تنگ و ... که قدمت آن ها به بیش از سه هزار سال می رسد در این بخش قرار دارند که از شهر های مختلف استان مازندران جمع آوری شده است.

بر اساس کشفیات باستان شناسی در غار هوتو وکمربند بهشهر، قدمت هنر سفالگری در این منطقه به هزاره هشتم پیش از میلاد می رسد.

ظروف سفالی در ابتدا برای رفع نیاز های زندگی استفاده می شدند و همچنین بر اساس اعتقادات مذهبی در مراسم های مختلف مثل ترحیم کاربرد داشتند.نقش های روی ظروف سفالی بعد از رواج هنر لعاب دهی، تغییر پیدا کردند و نقوش حیوانی و انسانی جایگزین نقوش هندسی شدند.

از دیگر آثاری که در این موزه دیده می شود ظروف هایی با آبریز ناودانی شکل است که بیشتر به عنوان ساغر مورد استفاده قرار می گرفتند.

سفالگری و شیشه گری در مسیر تاریخ

از قرن سوم هجری سفالگری دچار تغییراتی شد و از منظر لعاب دهی، نقوش و نیز استفاده از کتیبه های تزئینی به پیشرفت های قابل توجهی رسید. آبگینه ها و ظروف شیشه ای که در موزه بابل نگهداری می شود نشان از این دارد که هنر شیشه گری نیز از گذشته مورد توجه ایرانیان قرار داشته است.

با توجه به اینکه قدمت هنر شیشه گری به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می رسد، این احتمال وجود دارد که اولین سازندگان شیشه مصریان باشند.

از دوران باستان تا دوره معاصر

اشیایی که در موزه بابل نگهداری می شوند شامل جنگ افزار های مفرغی، وسایل پزشکی، ظروف فلزی، زیور آلات و ... هستند، علاوه بر این ها تعدادی عکس هم در موزه دیده می شوند که بعضی از آن ها مربوط به اتفاقات روزمره شهر های شمالی کشور هستند. از تاسیس مدرسه، سربازگیری، فارغ التحصیلان مدارس عکس هایی دیده می شوند که مربوط به دوره پهلوی است. همچنین ابلاغیه ها، مصالحه نامه ها و اخبار یومیه و گزارشاتی هم از همین دوره در موزه نگهداری می شودکه روایتگر حال و روز آن دوران از تاریخ ایران هستند.

موزه چوب شامل اشیاء چوبی مانند در هایی است که با ظرافت تراشیده شده اند و بر روی آن ها نوشته هایی با خطوط کهن دیده می شود. همچنین سر در های زیبایی با تلق های رنگی دیده می شوند که نشان از آن دارند که هنرمندان شهر های حاشیه دریای خزر، با آگاهی از موقعیت جغرافیایی و استعداد استفاده از انواع چوب که در جنگل های شمالی وجود دارد، دست به خلق این آثار زیبا زده اند. هنر هایی از قبیل خطاطی ، گره سازی و کنده کاری در این آثار استفاده شده اند.

موزه مردم شناسی گنجینه بابل

بخش مردم شناسی موزه بابل که یکی از بهترین و جامع ترین موزه های مردم شناسی شمال کشور است، متاسفانه به علت بعضی مشکلات در حال حاضر فعالیت ندارد.

جعفری یکی از مسئولین موزه در این باره به خبرنگار جهان اقتصاد گفت: «موزه مردم شناسی به علت بازسازی و مرمت طبقه زیرین، فعالیتی ندارد و به علت کمبود بودجه، در ادامه سال هم قادر به فعالیت نمی باشد.» جعفری تاکید کرد : به علت عدم توانایی برای آماده کردن فضای مناسبی برای آثاری که در موزه مردم شناسی قرار دارند، نمی توانند این آثار را در محیط دیگری به نمایش بگذارند.»

موزه مردم شناسی میزبان خانه های اصیل طبری ها و وسایل قدیمی که در آن ها قرار داشتند است. تجهیزات بافندگی و بافته هایی محلی مثل جاجیم، گلیم نمایانگر فرهنگ غنی خطه شمال ایران است از دیگر وسایلی است که در موزه مردم شناسی نگهداری می شود.

ابزار آلات کشاورزی، داروخانه های سنتی، زیورآلات مازنی ها، ابزار های مثل ابزار نجاری از دیگر آثاری است که در موزه مردم شناسی به نمایش گذاشته شده است.

خانه  آقاجان نسب

خانه ای قدیمی موسوم به خانه آقا جان نسب در نزدیکی موزه بابل قرار دارد یکی از قدیمی ترین و تاریخی ترین بنا های این شهر است.

مجموعه تاریخی خانه‌های آقاجان نسب در محله برج بن - یکی از محلات قدیمی و اعیان نشین شهر بابل- قرار گرفته است، پیشتر این محله میزبان خانه‌های تاریخی و اعیانی بسیاری بوده است که بیشتر آنها امروزه تخریب شده و جای خود را به آپارتمان ها داده‌اند.

گفتنی است خانه آقاجان نسب سال ۱۳۷۸ توسط میراث فرهنگی خریداری شد و سال ۱۳۷۹ به عنوان یکی از آثار تاریخی استان مازندران به ثبت رسیده است.

موقعیت خانه آقاجان نسب که در کنار بلدیه قدیمی شهر بابل قرار دارد به گونه ای است که می توان دو سبک معماری قاجاری و پهلوی را در کنار یکدیگر مشاهده کرد و همین موضوع خانه آقا جان نسب را نسبت به دیگر خانه های تاریخی شهر بابل متمایز کرده است.

این خانه همچنین در سال ۹۴ برای مرمت به مزایده گذاشته شد اماتا الان پیشرفت قابل توجهی در این مورد صورت نگرفته است.

موزه بابل، خانه یادگارهای ارزشمندی از پیشینه و تاریخ مازندران و سایر نواحی شمالی ایران است. با توجه به اهمیت این آثار و یادگارها  امید آن می رود که مسئولین مربوطه به حفظ و مراقبت بیشتر از چنین گنجینه هایی همت گمارند و در جهت حفظ و مراقبت دقیق تر از این بنا های تاریخی تلاش بیشتری کنند. بازگرداندان موزه ها به متن زندگی مردم ایران البته نه فقط نیازمند توجه مسئولان که نیازمند تلاش و تمرکز بیشتر همه علاقمندان فرهنگ دیرپای این آب و خاک است.