بررسی چرایی کاهش خانوارهای گسترده در برابر افزایش خانواده های هسته ای در گفتگو با کارشناسان

ساغر کوهستانی:

مرکز آمار ایران اعلام کرد که درصد خانوارهای گسترده در سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۰ به یک سوم کاهش یافته است.

مرکز آمار ایران اعلام کرد بر اساس آمارهای سرشماری عمومی نفوس و مسکن، درصد خانوارهای گسترده طی سال های ۱۳۵۵تا ۱۳۹۰به یک سوم کاهش یافته است. این سهم از ۱/۱۱درصد در سال ۱۳۵۵به ۸/۳درصد در سال ۱۳۹۰رسیده است.

سهم خانوارهای زوجی از ۴/۸درصد در سال ۱۳۵۵به ۶/۱۴درصد در سال ۱۳۹۰افزایش یافته است که با توجه به ساختار سنی جوان کشور دور از انتظار نیست.

سهم خانوارهای تک نفره افزایش یافته است به طوری که ۶/۵درصد در سال ۱۳۵۵به ۱۶/۷درصد در سال ۱۳۹۰افزایش یافته است. سهم خانوارهای تک والد که در معرض آسیب های اجتماعی قرار دارند طی سال ۱۳۵۵تا ۱۳۹۰افزایش یافته است و از ۴درصد در سال ۱۳۵۵به ۹/۶درصد در سال ۱۳۹۰رسیده است.

سهم خانوارهای هسته ای از ۵۸درصد در سال ۱۳۵۵به ۶/۶۰درصد در سال ۱۳۹۰رسیده است.

در این گزراش همچنین آمده است در شمال شرق کشور خانوارهای با بعد کم تر مانند خانوارهای تک نفره بیشتر از سایر نقاط کشور است و در شمال غربی و غرب کشور سهم خانوارهای گسترده بیش تر از سایر نقاط است که نشان می دهد در این مناطق بیش تر از سایر نقاط کشور شکل سنتی خانوار حفظ شده است. همچنین درصد خانوارهای تک والد در مرکز کشور که شهرهای بزرگ در آن واقع است، بیشتر است.

درهمین زمینه با دو تن از کارشناسان حوزه جامعه شناسی به گفتگو نشستیم، دکتر گیتی اعتماد از این منظر به موضوع می نگرد که، هنگامیکه شکل خانواده گسترده از بین می رود، نیاز خانواده ها با اشکال جدید ( هسته ای ، تک والدین و یا تجردگرا) نیز دچار دگرگونی می شود و این تغییر، فضاهای زندگی شهری را نیز با خود همراه می کند.

این جامعه شناس معماری شهری در ادامه افزود: خانواده هسته ای که هم اکنون شکل متداول خانواده های ایرانی است، روابط اجتماعی دیگری را چه در سطح خانواده و چه در محیط اجتماعی پدید آورده است. همچنین نوع نیاز تفریحات و گذارندن اوقات فراغت این خانواده ها از فضاهای شهری تفسیر جدید ارائه می دهد و باعث تغییر در آنها می شود.

وی همچنین در رابطه با تغییر الگوهای اقتصادی و معیشتی همزمان با این پدیده می گوید: کاهش جمعیت خانواده گسترده، فضاهای معیشتی متفاوتی را طلب می کند. این تفاوت را می توان در اشکال جدید تقاضای مسکن هم در فرم و هم تعداد مشاهده کرد.

خانواده بی پناه در برابر خانواده گسترده

از سوی دیگر دکتر امان قرائی مقدم در گفتگو با خبرنگار جهان اقتصاد به روی دیگر سکه اشاره می کند.

این استاد دانشگاه صحبت خود را با تعریف خانواده گستره آغاز می کند: خانواده گسترده و یا سنتی خانواده ای را شامل می شود که درآن پدر بزرگ و مادر بزرگ به همراه پسر و پسرانشان و خانواده های آنان در یک خانه زندگی می کنند. در این خانواده، تولید، خرج و مصرف مشترک است. این شرایط امینت اقتصادی و به دنبال آن امنیت فکری خانواده را ارمغان می آورد. و از نظر من اعضای این خانواده به سبب آرامش فکری اقتصادی شخصیت متعادل دارند و در این خانواده ارزشها و سنتهای فکری حفظ می شود. اگرچه در شرایط خانواده های گسترده، اتکا به نفس در اعضا کمتر است.

این جامعه شناس ادامه می دهد: اما وقتی به شرایط اقتصادی خانواده هسته ای نگاه می کنیم در می یابیم، امنیت اقتصادی خانواده به سبب آنکه تامین معاش خانواده به تنهایی بر دوش زن و مرد ( عمدتا مرد) است، بسیار ضعیف و شکننده است. می توان گفت خانواده هسته ای خانواده ای بی پناه است و همواره نوعی نا امنی اقتصادی را تجربه می کند. بنابراین امکان ورود آسیب های اجتماعی در این خانواده ها بسیار بیشتر از خانواده گسترده است.

وی افزود: جامعه ایران به سرعت به سمت خانواده هسته ای پیش می رود.

موج سوم در راه است

این مدرس دانشگاه در انتها، افزایش تجددگرایی را تهدیدی برای جامعه قلمداد می کند و پیش بینی می کند: هم اکنون۱۹ درصد از زوج ها تنها یک فرزند دارند و ۱۴ درصد از آنان هیچ فرزندی ندارند، این درحالی است که ۳۳ درصد افراد در سن ازدواج تجرد گرایی را پیشه کردند. اگر جامعه فکری به حال شرایط کنونی خود نکند تجردگرایی جایگزین خانواده هسته ای خواهد شد و دیر یا زود خانواده هسته ای به سرنوشت خانواده گسترده دچار خواهد شد.