امیر علی رمدانی، دکتری صنایع و تحلیلگر اقتصاد

همواره تغییر و تحول در تولید وجود داشته است؛ به نحوی که دنیا تاکنون سه انقلاب صنعتی را تجربه کرده است. بهره‌گیری از نیروی آب به‌ منظور مکانیزه کردن تولید در انقلاب صنعتی اول رخ داد. در انقلاب صنعتی دوم از الکتریسیته برای تولید انبوه استفاده شد و در انقلاب صنعتی سوم به‌ منظور تولید خودکار از فناوری اطلاعات بهره گرفته شد. نکته قابل ذکر در خصوص انقلاب‌های صنعتی این است که با وقوع هرکدام از آن‌ها، برخی از تولیدگنندگان به افزایش تولید دست یافتند و تغییرات و تحولات انقلاب صنعتی به عنوان فرصتی سبب رونق کسب و کار آن‌ها شد؛ اما تحولات ناشی از انقلاب‌های صنعتی برای برخی دیگر از تولیدکنندگان، دارای جنبه تهدید بود و آن‌ها نتوانستند خود را با اوضاع روز سازگار کنند و فعالیت خود را از دست دادند. لذا همواره مطرح می‌شود که تغییرات موجود در مسیر تولید، هم به‌‌عنوان فرصت و هم به‌عنوان تهدید است.

اکثر بنگاه‌های اقتصادی دارای رقبای داخلی و خارجی هستند که همواره سعی دارند گوی سبقت را از کسب‌و‌کارهای دیگر  بربایند و ضمن تصاحب بازارهای هدف بر دامنه مشتریان خود بیفزایند و با افزایش فروش محصولات سود بیشتری کسب کنند. رقبای هوشمند و قدرتمند همواره با برنامه‌ریزی‌ و رصد روندهای بازار سعی دارند تحرکات آینده را پیش‌بینی و با تحلیل رفتار مصرف‌کنندگان، بیش از گذشته، آنان را جذب و  با خود همراه کنند. تبلیغات منسجم و خلاقانه، ارائه طرح های تخفیفی در بازه‌های زمانی اثربخش، ارتقای سطح کیفیت، ارائه خدمات پس از فروش کارا و... از مواردی است که سبب ایجاد انگیزه خرید کالا از سوی مصرف‌کننده و در بلندمدت موجب افزایش تقاضا می‌شود که در نهایت افزایش تولید را به همراه دارد. با توجه به اینکه دنیای امروز را دنیای ابررقابتی می‌نامیم؛ لذا استفاده نابهینه از منابع زمانی، انسانی، مالی و به طور کلی منابع سازمانی، موجب از دست دادن مشتریان و ایجاد فرصت و فضای حرکت به رقبا خواهد شد که این امر آسیب‌های جبران‌ناپذیری را وارد خواهد کرد.

اعتقاد دارم که تولیدکنندگان با استفاده از تدوین برنامه استراتژیک و برنامه عملیاتی مناسب قادر خواهند بود خود را با مختصات مثلث جدید «سرعت _ نوآوری _کاربرد» همسو و تهدیدها را تبدیل به فرصت‌های ناب و استثنایی کنند. یکی از اقدامات مهم تولیدکنندگان در راستای جهش تولید، تدوین برنامه‌های منظم و کارشناسی‌شده در چارچوب مختصات مثلث فوق است؛ برنامه‌ای که با تحلیل‌های مختلف و سناریوسازی‌های متنوع، آینده مبهم را تا حد امکان شفاف‌تر کند و از امروز، بحران‌های احتمالی و تهدیدهای آینده را پیش‌بینی و راه‌حل‌ها و نظرات پیشنهادی برون‌رفت از بحران‌ها را مدنظر قرار دهد. به همین دلیل است که تدوین نقشه راه (Road Map) از ضرورت‌های مهم صنایع محسوب می‌شود. مدیران می‌توانند با توجه به توان و پتانسیل موجود، بررسی عملکرد و تحلیل روندهای گذشته، بنگاه اقتصادی خود را در موقعیت‌های متفاوتی با محوریت آینده‌پژوهی ترسیم کنند و در هر سناریو، آینده بنگاه خود را بسنجند و در راستای افزایش توان داخلی و رقابتی تلاش کنند.

بر همین اساس معتقدم که در دنیای ابررقابتی علاوه بر مولفه‌های کیفیت، قیمت و مولفه‌های رایج، باید به مولفه‌های جدید و به‌روز کنونی نیز دقت شود تا بتوان همچنان در عرصه رقابت باقی ماند. از مهمترین مولفه‌های جدیدی که باید تولیدکنندگان برنامه‌های ویژه‌ای برای آن‌ها تدوین کنند، به «بهداشت» و «سرعت تغییرات» اشاره می‌کنم که در ادامه این مقاله هر دو مولفه را توضیح خواهم داد.

اکنون که اکثر جوامع برای مهار ویروس کوئید-19 در جدال و مبارزه‌اند، توجه به مولفه‌های بهداشتی و رعایت دستورالعمل‌های مربوط در طول زنجیره تامین تولید (از تولید تا رسیدن به مصرف‌کننده) می‌تواند یکی از اصلی‌ترین مزیت‌های رقابتی در وضع فعلی محسوب شود. بر این نکته تاکید می‌کنم که برای برخی از تولیدات توجه به مولفه‌های جدید بهداشتی نه‌تنها مزیت رقابتی محسوب نمی‌شود، بلکه یک ضرورت در دنیای امروز است؛ زیرا که خواسته و نیاز مشتریان امروز تغییر یافته است و مصرف‌کنندگان، کالا و خدماتی را مدنظر دارند که به صورت سالم، ایمن‌ و با رعایت اصولی بهداشتی‌ در طول زنجیره تامین تولید و ارائه می‌شود. به همین دلیل تولیدکنندگان باید در راستای جهش تولید این مولفه را همراستای مولفه‌های پیشین خود مدنظر قرار دهند. بنابراین مولفه‌های بهداشتی شاید از اصلی‌ترین معیارهای انتخاب خرید از دید مصرف‌کنندگان باشد؛ در نتیجه تولیدکنندگان و صاحبان صنایع و کسب و کارها نیز باید به این نیاز پاسخ دهند و در جهت رفع احتیاج آن گام‌های موثری برای جامعه بردارند.

همان‌طور که ذکر شد مولفه اثرگذار دیگر در حوزه تولید، مولفه «سرعت» است. اگر جهش تولید را از منظر زمان بنگریم، به این صورت معنی خواهد ‌شد: «فعالیت بیشتر (یا موفقیت بیشتر) در مدت زمان کوتاه‌تر». بنابراین در جهش تولید موضوع استفاده بهنیه از زمان مشاهده می‌شود. زمان و سرعت فعالیت‌ها نیز از موضوعات بسیار مهم تولید در وضع فعلی است، به همین دلیل است که مولفه جدید را به اسم «سرعت» (که بیانگر سرعت تغییرات است) نام نهادم تا فعالیت‌هایی که انجام می‌شود، نه‌تنها با معیار زمان سنجیده شود، بلکه روند رشد آن نیز (که بیانگر سرعت است) به عنوان یکی از مولفه‌های اصلی تولید محاسبه شود. در توضیح باید اذعان کنم که اکثر صنعتگران و مصرف‌کنندگان به خوبی می‌دانند که دنیای امروز دنیای تغییرات است و آن هم تغییرات با سرعت بالا؛ بنابراین اگر تولیدکنندگان به منظور حرکت در راستای تغییرات تصمیماتی را اخذ کنند اما در راستای اجرایی شدن آن، زمان را از دست دهند و با جدیت کار را هدایت نکنند، بی‌شک حاصلی جز شکست نصیبشان نخواهد شد. سرعت تصمیم‌گیری‌ها، سرعت اجرایی شدن تصمیم‌ها و سرعت جاری‌سازی آن‌ها در مسیر توسعه که تماماً باید هم‌راستا با تغییرات باشند، از مولفه‌های مهم در تولید است که باید به آن توجه ویژه‌ای شود.

بنابراین مقوله جهش تولید می‌تواند به عنوان یک برنامه راهبردی، سرلوحه تولیدکنندگان قرار گیرد تا با تولیدات دانش‌محور و صادرات‌محور بتوانند هرچه بیشتر در این زمینه فعالیت کنند. محصولات دانش‌محور از مواردی هستند که پتانسیل و جنس جهش را در خود دارند و از سوی دیگر، محصولات صادرات‌محور نیز با رعایت اصول و استانداردهای بین‌المللی و درنظر گرفتن سلایق بازارهای هدف می‌توانند ارزآوری قابل ملاحظه‌ای را به‌همراه داشته باشند که خود نکته‌ای قابل تامل است.

 بنا بر آنچه ذکر شد، به‌شدت معتقدم که برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت، شامل برنامه‌های استراتژیک و در راستای آن، برنامه‌های عملیاتی به همراه برنامه زمانی، باید به صورت کاملا دقیق و کارشناسی‌شده و مهم‌تر از آن به صورت منعطف تدوین شود. هرچند که سناریوسازی‌های آینده، احتمال وقوع اتفاق‌ها و رویدادها را تا حدودی پیش‌بینی می‌کند، منعطف بودن برنامه بسیار مهم است؛ چراکه در قرن حاضر که تغییرات به وفور رخ می‌دهد یکی از ویژگی‌های برنامه‌ کارآمد و پویا منعطف بودن آن است تا با وقوع یک بحران پیش‌بینی‌نشده فورا بتوان در راستای کاهش آثار بحران گام برداشت. بنابراین برنامه باید دارای خاصیت انعطاف‌پذیری باشد تا با تکیه بر سناریوهای مختلف در راستای گریز از بحران‌ها، افزون بر برداشتن گامی اساسی و سریع، توان ارائه راه‌حل‌های برون‌رفت از بحران‌ها را داشته باشد.