فریده خدادادی- خشکسالی جدی‌ترین معضل در همه جای دنیا است و متاسفانه گریبانگیر کشور ایران نیز شده است.کم آبی از بارز ترین اثر خشکسالی در مناطق مختلف محسوب می شود.

به گزارش جهان اقتصاد، درسال‌های اخیر بحران آب در کشور خود را به نحوی نشان داده و خطر خشکسالی را گوشزد کرده است در سال جاری نیز با گرمای زودرس هوا و تغییرات اقلیمی بارها موضوع کمبود آب هشدار داده شده است و حتی برای استان تهران نیز هشدارهایی برای مشترکین پرمصرف صادر شده است حال اگر این توصیه‌ها جدی گرفته نشود نه آبی خواهد بود جهت آبادانی و نه آبی باقی می ماند برای زندگانی .

خبرنگار جهان اقتصاد در این زمینه با علی قنادی اسلامی، کارشناس حوزه آب و انرژی به گفتگو پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.

**اثرات خشکسالی و مدیریت آن

وی با بیان اینکه آب یک کالایی با ارزش است، گفت: آب از نقطه‌نظراجتماعی به دلیل نیازاولیه هرانسانی، از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است و در طول زمان علاوه بر بعد اقتصادی که به آب اضافه شده است، بعد امنیتی نیز برای آن درنظر گرفته می‌شود و برعکس انرژی‌های‌فسیلی که می‌توانند با انرژی‌های تجدیدپذیر جایگزین شوند اما هیچ ماده دیگری حتی در آینده و با پیشرفت فناوری‌های جدید نمی‌تواند جایگزین این ماده حیاتی برای موجودات زنده شود.

به‌گفته قنادی اسلامی، افزایش جمعیت، تغییر الگوی مصرف و رفاه بیشتر باعث مصرف بیشتر آب در کشور شده ‌است.

قنادی اسلامی خالی از سکنه شدن روستاها و مهاجرت آنها به حاشیه شهر را از پیامدهای طولانی مدت خشکسالی (یا بهتر بگوییم خشک شدن کشور) برشمرد و گفت: خشکسالی‌ها همراه با گرمی هوا می‌تواند باعث تشدید آتش سوزی‌ها در جنگلها شود. فرونشست‌های زمین هم عملا باعث از دست دادن توانایی زمین برای جذب آب در آبخوانها می‌شود که دومینو وار مشکل را تشدید می‌کند.

این کارشناس حوزه آب و انرژی عنوان کرد: در گزارشی که اخیرا موسسه منابع جهانی یا همان « WRI»ارائه کرده است، نشان می‌دهد که ایران، قطر، لبنان و چند کشور دیگر با بحران شدید آب مواجه بوده و به اصطلاح در حال رسیدن به روز پایان آب یا همان Day Zero هستند. (اصطلاح روز پایان آب برای اولین بار در 2017 در پی خشکسالی کیپ‌تاون در آفریقای جنوبی وارد ادبیات رسانه‌ای-هیدرولوژی شد و این اصطلاح برای زمانی به‌کار می‌رود که میزان ذخایر آبی به کمتر از۱۴ درصد برسد.

قنادی اسلامی افزود: براساس این گزارش ۱۷کشور دنیا با دارابودن حدود یک چهارم جمعیت جهان، با بحران بالای کم آبی و خشکسالی مواجه هستند. ۱۲کشور از این 17کشور در منطقه خاورمیانه واقع هستند. مطابق گفته مدیر این موسسه، کمتر کسی درباره بحران آبی صحبت می‌کند و پیامدهای آن می‌تواند عدم امنیت غذایی، جنگ، مهاجرت و بی ثباتی‌های اقتصادی- اجتماعی باشد.

وی بیان کرد:استفاده و مصرف بیش از حد بازیابی سفره‌های زیرزمینی آب، به نوعی فروش طبیعت، محیط زیست و شادی از آیندگان به حال تلقی می‌شود و عملا دیگر ما با خشکسالی مواجه نیستیم بلکه با خشک شدن ایران مواجه خواهیم شد که علت اصلی آن هم نه تغییرات اقلیمی و افزایش دما، بلکه دخالت انسان و فعالیت‌های انسانی است و این خشکی برخلاف خشکسالی نه موقتی بلکه می‌تواند دایمی بوده و با بارش‌های بعدی، مشکل برطرف نخواهد شد. خشکسالی یک پدیده طبیعی است اما خشک شدن کشور به‌دلیل فعالیت‌های انسانی است.

ااین نکارشناس حوزه آب و انرژی، استفاده از الگوی موفق کشورهایی که کم آبی و خشکسالی را مدیریت کرده و در این زمینه بسیار موفق عمل کرده‌اند را به عنوان الگوی مناسبی برای کشور برشمرد و گفت: نباید به دنبال الگوسازی باشیم زیرا خشکسالی یک پدیده جهانی است که برخی کشورهای جهان را درگیر خود می‌کند و راهکارهای مدیریتی آن هم جهانی و مشابه است بنابراین می‌توان از الگوهای موفق کشورهای درگیر استفاده کرد. در این خصوص باید دنبال الگوبرداری بود نه الگوسازی و رفتارهای سلیقه‌ای و غیرعلمی.

قنادی اسلامی اظهار کرد: متاسفانه یکی از مشکلاتی که ممکن است در‌ آینده نزدیک اتفاق بیفتد، استفاده از توانمندی‌های کشورهایی همچون چین برای بارورسازی ابرها در سطوح بسیار وسیع از کشور خود نام برد که می‌تواند تاثیرات منفی آن یعنی خشکسالی برای کشورهای اطراف را تشدید کند.

وی عنوان کرد: خشکسالی برخلاف برخی پدیده‌های طبیعی (متاثر از فعالیت انسانی یا غیرانسانی همچون سیل و زلزله)، تفاوت‌هایی دارند: اول کاملا به صورت خزنده، تدریجی و آرام بوده و جبران آن بسیار سخت است. دوم، نبود یک تعریف جهانی از خشکسالی است، سوم ؛ تاثیرات آن غیرساختاری بوده و گستره زیادی ایجاد می‌کند بنابراین خشکسالی به صورت تجمعی و آرام و در دوره‌هایی از زمان می‌باشد.(زلزله و سیل در زمان کوتاه اتفاق می‌افتد و جبران آن نیز به‌آسانی با منابع مالی امکان پذیر است.)

این کارشناس حوزه آب و انرژی با بیان این که پدیده خشکسالی به دلیل تدریحی بودنش، به صورت آشکار و پنهان، تاثیرات منفی برجامعه دارد، گفت: پدیده خشکسالی به صورت مستقیم، غیرمستقیم ، آشکار و پنهان روی جامعه و محیط زیست آثار منفی دارد که تمامی اثرات آن هم روی محیط زیست می‌تواند طولانی باشد و هم به جامعه و مردم انتقال یابد.

قنادی اسلامی افزود: اثرات پنهان خشکسالی در جوامعی مثل ایران که درآمد قشر قابل توجهی از مردم، تمرکز بر کشاورزی سنتی دارند و از حمایت کامل سازمان‌ها و نهادهای مربوطه برخوردار نیستند، حتی می‌تواند به درون خانواده‌ها و اقوام مختلف برسد و باعث کاهش روابط اجتماعی – عاطفی شده و اختلافات بین آنها را تشدید نموده که این امر می‌تواند به دلیل کاهش درآمد آنها باشد.

وی عنوان کرد: برخی آثار و پیامدهای خشکسالی، با واردات قابل حل بوده ولی اثرات غیرمستقیم و پنهان آن، حتی می‌تواند تا سالیان سال در جامعه‌ای مثل ایران با داشتن تکیه زیادی از جمعیت کشور به درآمد کشاورزی و دامپروری(متکی به آب) پابرجا بماند.(همچون فروپاشی خانواده ها بدلیل کاهش درآمدها)

به گفته این کارشناس حوزه آب و انرژی، خشکسالی در درازمدت باعث افزایش آلاینده‌ها در رودخانه‌ها و گردو خاک در هوا می‌شود. گرد و خاک از اثرات غیرمستقیم ولی آشکار آن است و به مرور حیات و اکوسیستم را به خطر می‌اندازد که در صورت خشک شدن منابع آبی حیوانات وحشی، می‌تواند باعث تغییر محل آبخوری آنها، به نزدیکی مناطق مسکونی و احتمال انتقال بیماری به انسان شود.(مطابق تحقیق و پیش‌بینی که در دانشگاه استنفورد انجام گرفته است) از طرفی گردوخاک هم باعث بیماری‌های تنفسی می‌شود و هزینه‌های درمانی افزایش می یابد.(اثرغیرمستقیم ولی آشکار)

قنادی اسلامی گفت: خشکسالی و خشک شدن کشور می‌تواند اثر منفی غیرمستقیم ولی آشکاری روی صنعت توریسم ایحاد کند.

به عقیده وی، بهترین راه مقابله با خشکسالی و کم آبی، استفاده از مدل پنیر سوییسی است. مشکل در مبارزه با خشکسالی این است که هیچ روشی به تنهایی صد در صد موثر نیست اما اگر ما از چند روش همزمان استفاده کنیم متوجه خواهیم شد همان گونه که در پنیر سوییسی در هر قسمت آن حفره‌هایی وجود دارد در هر یک از راه‌حل های ارائه شده به تنهایی هم کمبودهایی وجود دارد اما با روشهایی که درکنار هم قرار داده‌ایم می‌توانیم تا حد زیادی این کاستی‌ها را حل کرده و در نتیجه مشکل خشکسالی، خشک شدن کشور و کم آبی را تا حد زیادی حل کنیم. در مدل پنیر سوییسی هرچقدر راه‌حلهای تکمیلی بیشتر باشد، نتیجه کلی بهتر خواهد بود.(منظور راه‌حل‌های کاربردی وعملی است که در کشورهای مختلف هم موفقیت آمیز بوده نه راه حلهای خیالی و پوپولیستی)

**راهکارهای مقابله با خشکسالی

این کارشناس حوزه آب و انرژی ادامه داد: ازجمله این اقدامات و راهکارها برای مقابله با خشک‌شدگی و خشکسالی در کشور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که همگی ضروری است در غیر این صورت اگر به همین مسیر گذشته ادامه دهیم، در آینده با ایرانی خشک مواجه می‌شویم و باید منتظر فاجعه باشیم. استفاده از مدیریت آب مجازی در بخش‌های مختلف ازجمله کشاورزی، افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی همزمان با کاهش اتلاف آب و توسعه چرخه بازیافت (راهکار کوتاه مدت)، سرمایه گذاری باید روی زیرساخت‌های خاکستری (همچون لاینها و تاسیسات تصفیه) و نیز زیرساخت‌های سبز(همچون آبخوان‌ها، حوزه‌های آبریز و نیز تالاب‌ها) صورت گیرد. استفاده از پروسه‌های تصفیه و بازیابی پساب و نیز بازچرخانی آب در تمامی بخشهای کشاورزی و صنعتی (راهکار میان‌مدت) از جمله این موارد است.

**امکان مدیریت منابع آبی بدون تغییر در مسیر توسعه میسر نیست

قنادی اسلامی افزود: تغییر کلی مسیر توسعه اقتصادی کشور از کشاورزی و صنایع پرمصرف آبی به صنایع با بهره‌وری آبی-اقتصادی بالا و حذف استراتژی خودکفایی به ویژه در بحث محصولات کشاورزی به‌عنوان راهکار بلندمدت مطرح است البته گرچه در گزارش نیچر که به‌تازگی منتشر شده به سوء مدیریت منابع آبی اشاره شده است اما به اعتقاد نگارنده این سطور، مطابق مورد چهارم، نیاز به تغییرات کلی در مسیر توسعه داریم و مدیریت منابع آبی، یکی از زیرمجموعه‌های کوچک از بخش‌کلی مسیر توسعه کشور است و بدون تغییرات اساسی در مسیر توسعه کشور، امکان مدیریت پایدار منابع آبی وجود ندارد.

وی گفت: فاجعه بی‌آبی و خشک شدن اکثر نقاط کشور به ما بسیار نزدیک است و محوریت توسعه کشور نباید بر کشاورزی و آب استوار باشد.