گلوی خاک درایران خشک شده است
طی سالهای اخیر، بیتوجهی به لزوم پاسداشت منابع آب، خصوصا منابع زیرزمینی، توسعه بیبرنامه اراضی کشاورزی و نگاه تکبعدی به توسعه کشاورزی و حتی صنعت، با خشکسالیهای دهه اخیر همراه شد تا گلوی خاک در بسیاری از نقاط ایران خشک شود.
خبر ترک برداشتن زمین،یا همان فرونشست مصطلح برای تمام کسانیکه معنی آن را بهدرستی درک کرده و متوجه عوارض بسیار وخیم و گسترده آن هستند، بسیار نگران کننده است، ترک خوردن زمین یعنی پایان حیات در بخشی از خاکی که زمانی آب بوده و آبادانی، یعنی کوچ اجباری، یعنی بیکاری و یعنی بحرانهای متعدد اجتماعی برای خانوارهایی که ساکن نقطه ترک برداشته بودند!
فرونشست زمین یعنی به باد رفتن تمام اقدامات عمرانی و توسعهای که در آن حوالی انجام شده است، یعنی به هدر رفتن سرمایههای کشور، یعنی سوختن بیتالمال و ... اگرچه این همه هنوز هم در برابر از دستدادن آب، مایه حیات، اندک است.
دکترعلیمراد حسنلی، استاد دانشگاه در گفتوگو با ایسنا،اظهارکرد: موضوع بحران آب بهعنوان یک چالش بالقوه امنیتی این روزها بیش از پیش درمحافل علمی و غیرعلمی مطرح شده و گفتمانهای مختلفی نیز دراین رابطه طرح موضوع میشوند.
هنوزعمق فاجعه بحران آب حس نکردیم
استاد تمام بازنشسته دانشگاه شیراز با بیان اینکه تاکنون به گونهای بایسته و زیربنایی به این موضوع پرداخته نشده است، گفت: احساس میشود بسیاری هنوز در خوابند و عمق فاجعه پیش رو را حس نمیکنند. وقتی سرزمین ملتی در ناحیه خشک کره خاکی قرار گرفته و خشکی کم و بیش جزو ویژگیهای ذاتی آن است و بیش از 80 درصد ذخایر چند هزار ساله آب خود را مصرف کرده باشد، اما هنوز خطر جدی بحران آب را حس نکند باید بیش از این نگران عاقبت و موجودیت خود باشد.
افزایش دمای بین 1 تا 3 درجه در کشور
حسنلی با اشاره به گزارش رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، گفت: اخیرا افزایش دما در کشور بین 1 تا 3 درجه بیشتر از میانگین، ثبت و گزارش شده است که خود تاییدی است بر پیشکبینی و مشاهده روند تغییرات اقلیمی. اثرمحسوس گرمایش کره زمین در کشور ما، تبخیر بیشتر و از دسترس خارج شدن آب دریاچهها، رودخانهها، تالابها و دیگر پیکرههای آبی و نیز تبخیر بیشتر رطوبت خاک است.
وی ادامه داد: افزایش دما به افزایش مصرف آب آبیاری، شرب و بهداشت و مصرف آب دام و طیور دامن میزند. وقتی افزایش دما موجب افزایش تبخیر روزانه 2 میلیمتر رطوبت از سطح خاک و یا آب شود برابر 20 مترمکعب آب در هکتار است که با توجه به مساحت کشور معادل از دست رفتن روزانه حدود 3.2 میلیارد مترمکعب آب است.
احتمال بروز شورشهای محلی، قومی و مرزی
حسنلی تصریح کرد: نگرانی دیگر تاثیر تغییرات اقلیمی افزون بر افزایش گرما و کاهش نزولات جوی، ناهنجاریهای اقلیمی و بروز حالتهای غیر طبیعی مثل بارشهای تند و رگباری و نابهنگام، افزایش تکرار دورههای خشک طولانی، شکهای گرمایی و حتی یخبندانهای غیرمنتظره و بیموقع است که خود علاوه بر تاثیرات نامطلوب بر پایداری منابع آب بر موثر بودن بارشها تاثیر منفی دارد. تاثیر گرما تنها در فرار آبهای شیرین نیست بلکه افزایش گرما و خشکی موجب بیحوصلگی، نا آرامی و کاهش تحمل نیز میشود و این خود میتواند موجب دامن زدن به برخی نزاعهای داخلی، کشمکشها و حتی شورشها و درگیریهای محلی، قومی و مرزی میشود.
زنگ خطر زوال تمدن آبادیهای کشور
وی تاکید کرد: برخلاف بسیاری کشورها، ایران به منابع آب زیرزمینی بسیار وابسته است. بر اساس گزارش شرکت آب منطقهای فارس از حدود 94 درصد منابع آبی استان که در بخش کشاورزی مصرف میشود 75 درصد منابع زیرزمینی است. بقیه کشور هم کم و بیش از همین مدل پیروی میکند. افت شدید سطح آب سفرههای زیرزمینی در بسیاری دشتهای کشور به دلیل رسیدن به سنگ کف و خشکیدن چاهها و در برخی موارد شور شدن موجب کوچ اهالی بسیاری از روستاها شده و زنگ خطر زوال تمدن این آبادیها را به صدا درآورده است.
این استاد دانشگاه گفت: روستاهایی که تا چند سال پیش دارای رونق، سرسبزی و سرزندگی بودند اکنون متروکه شده و ساکنان آن نیز ناگزیر به مهاجرت شدهاند. این سیل مهاجرت ناخواسته موجب حاشیه نشینی در شهرها میشود که خود ناخواسته زمینه بروز بسیاری از ناهنجاریهای اجتماعی را دامن میزند. ما در تاریخ شاهد نابودی تمدنهای بسیاری بودهایم که در جلگههای حاشیه رودخانهها زمانی شکوفا بودند ولی بدلیل خشک شدن منابع آب و شور شدن اراضی حاصلخیز نابود شدهاند. واقعیت تلخ دیگر اینکه، به دلیل طبیعت گرم و پوشش ناچیز گیاهی و فقدان مدیریت پایدار حوضههای آبخیز و پسروی جنگلها و مراتع از حدود 400 میلیارد مترمکعب نزولات جوی حدود 270 میلیارد مترمکعب آن مستقیما از راه تبخیر از دسترس خارج میشود.
شور شدن آب و خاک و به مخاطره افتادن امنیت غذایی
وی تصریح کرد: متاسفانه خطر دیگری که کمتر محسوس است و به تعبیری بحران خزنده محسوب میشود شور شدن آب و خاک است. این بحران خزنده و عامل بیابان زایی نه تنها حاصلخیزی و پویایی محیط زیست را از بین میبرد بلکه امنیت غذایی را نیز به مخاطره میاندازد. افزایش گرما و کاهش بارندگی و برداشت بیرویه از سفرههای زیرزمینی موجب شورتر شدن منابع آب و خاک میشود که عبور از حد آستانه تحمل، این دو منبع حیاتی را از انتفاع خارج میسازد. در واقع ما از این طریق هم دچار تخریب سرزمین و بیابان زایی هستیم. این مقدمه مروری اجمالی بر وضعیت شکننده منابع پایه آب و خاک، جنگل و مرتع و محیط زیست و چشمانداز آینده کشوراست که متاسفانه ظرفیت باقیمانده همه آنها از آستانه تحمل طبیعت پیشی گرفته است.
ضرورت تحول اساسی در بخش کشاورزی
او گفت: شعار تعطیلی کشاورزی توسط برخیها به دلیل بلعیدن آبهای کشور با توجه به نقش حیاتی بخش کشاورزی در امنیت غذایی، استقلال و ضریب اشتغالزایی به هیچ وجه منطقی به نظر نمیرسد اما تحول اساسی در بخش کشاورزی و جراحی آن کاری ضروری است. اگر بخش کشاورزی یک دروننگری عمیق نداشته باشد و به این تحول دست نزند خود به خود در میدان رقابت سخت تامین آب بازی را خواهد باخت.
به گفته این استاد دانشگاه، انتقال آب به مزارع باید با استفاده از لوله و سامانههای آبیاری نوین همراه با کنترل، نظارت و ارزیابی با شدت بیشتری دنبال شود.
حسنلی همچنین درباره ضررت مدیریت منابع آبی در بخش صنعتی، گفت: توسعه صنایع با توجه به مصرف آب و اثراتی که بر جای میگذارند در مناطقی پیشنهاد شود که ظرفیت کافی آب دارد و صنایع موظف باشند فاضلاب تولیدی خود را تصفیه کرده و راهکارهای استفاده مجدد را مد نظر قرار دهند، از تاسیس صنایع پرمصرف آب جلوگیری شود و در شرایطی که امکان پذیر است از منابع آب شور استفاده شود و صنایع بزرگ و پرمصرف آب در کنار دریا مکان یابی شود. اگر صنعتی دارای ارزش افزوده و ضریب اشتغال بالا است، میتوان بهجای حفر چاه جدید، آب کشاورزی را با قیمتی عادلانه خریداری و استفاده کند.
-
دیدگاهی برای این نوشته ثبت نشده است.
-
افزودن دیدگاه