محمدمهدی دهدار-تغییرات نظام اقتصاد بین‌الملل سال‌هاست که زنگ‌ها را برای ما به صدا درآورده، اما گویی هیچ گوشی به صدای این زنگ بدهکار نیست و زمان به ضرر ما در حال گذشتن است. یکی از این تغییرات بزرگ، پیوستن کشورهای مختلف به سازمان تجارت جهانی یا همان WTO است. کشورهای مختلف در حال تلاش و رقابت برای عضویت در این سازمان هستند، خبر پیوستن همسایه ما یعنی افغانستان، با اقتصادی ضعیف و کوچک، نشانه خوبی برای این مساله است. با این حال ایران هنوز درباره این مساله دچار تردید بوده و موضع صریحی در قبال پیوستن به این سازمان نداشته است. ریشه این تردید در نگاهی است که به این سازمان و نظام اقتصاد بین‌الملل وجود داشته است. به طور کلی چند دیدگاه در این مورد وجود دارد. دیدگاه اول، دیدگاهی است که می‌توان آن را به چپ‌ها در اقتصاد نسبت داد. طبق این نظر، سازمان تجارت جهانی هم بخشی از پروژه جهانی‌سازی برای سلطه‌ی هر چه بیشتر نظام سرمایه‌داری بر جهان سوم و کشورهای درحال توسعه و توسعه نیافته است. بطور خاص این دیدگاه، سازمان تجارت جهانی را سازمانی آمریکایی و در جهت تامین مقاصد آن می‌داند. نمود آن را می‌توان در تظاهرات سالانه چپ‌ها در هنگام برگزاری جلسات این سازمان و یا سازمان‌های مشابه دید. دیدگاه دوم ادعا می‌کند که بر عکس آمریکا به وجود این سازمان تمایلی ندارد، و این تلاش سایر کشورهاست که موجب سرپا ماندن این سازمان می‌شود. چرا که آمریکا خواهان برچیده شدن سیاست‌های حفاظتی و حمایتی است که مانع از تقابل آمریکا با سایر کشورهایی است که حالا به مدد سیاست‌های تجارت آزاد این سازمان، از صادر کنندگان مواد خام به صادر کنندگان کالاهای متنوع از جمله کالاهای صنعتی تبدیل شده‌اند و کشوری مثل آمریکا نمی‌تواند با سیاست‌های حفاظتی و حمایتی مانع از ورود آن‌ها به بازار پر سود کالاهای صنعتی شود. نشان به آن نشان که کشورهایی مثل هند و چین به کمک همین قوانین و باز کردن درهای اقتصادشان بود که توانستند رشدهای اقتصادی بسیار بالا را تجربه کنند و ده‌ها میلیون نفر را از فقر نجات دهند.
دیدگاهی که جمهوری اسلامی ایران در این مورد داشته، چیزی بینابین و بیشتر نزدیک به دیدگاه نخست است. گاهی از این مساله غفلت شده و گاهی با آن مقابله صورت گرفته است. با تشکیل سازمان تجارت جهانی، ایران نیز درخواست خود را برای پیوستن به این سازمان ارایه نمود. از زمان ارایه این درخواست تا تأیید ایران برای پیوستن به سازمان، حدود ۱۰ سال سپری شد، تا نهایتاً ایران نه به عنوان عضو اصلی، بلکه عضو ناظر مورد تایید قرار گیرد. جالب آ‌‌‌‌‌‌ن‌که آمریکا ۲۰ بار این را درخواست ایران را رد کرد! از آن زمان و بخصوص با روی کار آمدن دولت احمدی‌نژاد تحولی اساسی در این زمینه صورت نگرفت و بیشتر موضع ایران از نوع انفعال بوده است. اما با روی کار آمدن دولت حسن روحانی دوباره زمزمه‌های پیوستن ایران به این سازمان شنیده شد. با بسته شدن پرونده ایران و رسیدن به برجام فرصت مناسبی برای پیوستن ایران بوجود آمده است، چرا که مانع اساسی که همان مانع سیاسی است برای ایران تا حد زیادی از بین رفته است. فرصتی که البته می‌شد در خلال مذاکرات هسته‌ای نیز از آن استفاده کرد. اما اگر همین امروز هم ایران درخواست خود را برای پیوستن به این سازمان ارایه نماید، شاید سال‌ها به طول بیانجامد تا ایران به عضویت این سازمان درآید. مانع اصلی در این زمینه ساختار اقتصادی خاص ایران است که دارای بخش بزرگ اقتصاد دولتی و شبه دولتی، حمایت‌ها و تعرفه‌هایی است که طبق خواست سازمان تجارت جهانی باید اصلاح شوند. نکته بسیار مهمی که لازم به ذکراست، این است که با پیوستن ایران به این سازمان اعمال تحریم و محدودیت‌های اقتصادی علیه ایران به شدت دشوار می‌شود و آمریکا طبق قوانین این سازمان اجازه نخواهد داشت که علیه ایران دست به تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های تجاری بزند چرا که با واکنش این سازمان همراه شده و هزینه‌های گزافی برای این کشور همراه خواهد داشت. شاید تلاش گذشته آمریکا برای مانع شدن از پیوستن ایران به عنوان عضو ناظر که مقدمه‌ای برای تبدیل شدن به عضو اصلی این سازمان بود را نیز بتوان در ارتباط با همین موضوع درک کرد.
در پایان باید گفت فرصت ایران برای پیوستن به تقسیم کار جدید جهانی درحال کم‌تر شدن است. ایران یا باید با استفاده از فرصت موجود به این تقسیم کار جدید جهانی پیوسته و با اندیشیدن تمهیداتی به سوی مزیت رقابتی حرکت کرده و وارد این بازی شود، یا مثل گذشته نقشی حاشیه‌ای را به عهده گرفته و به صادرات مواد خام خود ادامه داده، و فرصت شرکت در این بازی را از دست دهد. لازم است یادآوری کنیم که حمایت از صنایع هم چیزی جز درجا زدن نتیجه‌ای برای اقتصاد ما نداشته است. حتی اگر در بدبینانه‌ترین شکل ممکن سازمان تجارت جهانی را بخشی از نظام سلطه بدانیم، باید توجه کنیم که نظام سلطه می‌کوشد بخش‌های بیشتری از اقتصاد جهانی را به تصرف خود درآورد و هر چه ما بیشتر در این زمینه غفلت بورزیم این نظام بخش‌های بیشتری را تحت سلطه خود خواهد گرفت! با تمام این مسایلی که ذکر شدن، ما چاره‌ای نداریم که هرچه زودتر موضع خود را در این مساله روشن کنیم و تصمیم و اجماعی خردمندانه در این زمینه داشته باشیم.
