فریده خدادادی-وزش باد شدید و گرد و خاک، افزایش غلظت ریزگرد، خیزش گرد وغبار، هوای ناسالم و...عناوین خبری است که می‏توان با یک جست وجوی ساده درباره گرد و غباربه آن دست پیدا کرد و هریک از این مطالب به نحوی استان‏های مختلف را درباره بروز گرد وغبارهشدارداده است. متاسفانه دراین میان هم استان‏های جنوبی مانند خوزستان، ایلام، کرمان از گردوغبار و خطر ریزگرد درامان نبوده است به طوری که ازبابت این قضیه ریه‏های ساکنین این مناطق تاوان سختی را داده است.

به گزارش جهان اقتصاد؛ پدیده گرد وغباررویدادی طبیعی است و دربخش‏هایی از جهان که دارای مناطق خشک و بیابانی وسیع هستند ایجاد می‏شود. درایران هم به سبب وجود بیابان‏های وسیع در کشورو دوره خشکسالی طولانی مدت  احتمال بروز این پدیده روبه افزایش است به طوری که هم اکنون شدت طوفان‌های گرد و خاک و بروز ریزگردها در کشور به ویژه درنوار شرقی ادامه دارد.

پدیده گردوغبار، کیفیت هوا را کاهش می‏دهد وعمق دید را گاهی به حدود 5 متر کاهش می‏دهد و ممکن است اثرات سویی بر سلامت انسان به خصوص افراد دارای مشکلات تنفسی داشته باشد. در این خصوص می‏توان حتی به ﻫﺸﺪار اخیر ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻠﯽ ﭘﺎﯾﺶ و ﻫﺸﺪارﺳﺮﯾﻊ گرد وغبار ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮزﺳﺘﺎن در خصوص وقوع پدیده گرد و غبار خارجی در  این استان  اشاره کرد که بر خودداری از تردد غیر ضروری بیماران تنفسی، افراد سالخورده وکودکان تاکید کرده است.

متاسفانه وزش باد نسبتا شدید موجب شکستگی سرشاخه درختان وآسیب دیدن بعضی تاسیسات سبک شهری و کشاورزی نیزمی‏شود.

حتی پیش ترمحمدرضا محبوب فر، کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار در گفتگویی با خبرنگار جهان اقتصاد اظهار کرد که طوفان گردوخاک از نظر فیزیولوژیک می‏تواند به شیوع بیماری‏های تنفسی و شدت یافتن آن منجرشود که بسیار هم خطرناک است. اگر افراد به امراض بیماری‏هایی مانند آسم و حساسیت های فصلی  مبتلا شوند حتی در بهبود یافتگان از کرونا اثرات تشدید کنندگی به همراه دارد.

عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدارایران گفت که  درحال حاضر ایران درمحاصره 270 میلیون هکتار کانون گردو خاک است که اکثرا سمی هستند و بسیار خطرناک است که در بلند مدت آلودگی هوا را به وجود آورده است.

محبوب فر بیان کرد که بخشی ازمنابع کانون‏های گرد و خاک چشمه ‏های تولید ریز گرد در داخل کشور داخلی است به طوری که اکنون 80 درصد منابع آب سطحی خشک شده یا فصلی شدند که عامل اصلی آن بروز ریز گرد است.

اخیرا ظهیر حیدری نژاد، کارشناس منابع آب در نشست بررسی علل و عوامل افزایش گردوغبار در کشور گفت: طبق قانون سازمان‌های مسئول در مقابله با گردوغبار مشخص‌شده و بودجه‌های لازم را دریافت کرده‌اند اما مشخص نیست کجا مصرف‌شده است؟ و گاه صرف هزینه‌های جاری و پرسنلی دستگاه‌ها شده است.

وی درباره منشأ گردوغبار ادامه داد: گردوغبار دارای منشأ داخلی و خارجی است که عواملی مانند توسعه صنعتی، بیابان‌زایی، کم‌آبی و بخشی هم ناشی از آثار مخرب جنگ‌های منطقه‌ای در بروز آن مؤثر است.

این کارشناس منابع آب گفت: در عین حال یک اعلامیه‌ای در این زمینه به نام اعلامیه آنکارا وجود دارد که در سال ۲۰۱۰ میلادی با حضور کشورهای ترکیه، ایران، سوریه، عربستان، عراق و بعدتر قطر تصویب شد که شروعی برای اقدام‌های منطقه‌ای برای مقابله با بحران گردوغبار محسوب می‌شود.

حیدری نژاد ادامه داد: گردوغبار یک کمیته‌های فنی زیرمجموعه این اعلامیه و کنوانسیون بین‌المللی مقابله با بیابان‌زدایی که میزان داخلی و خارجی بودن منشأ گردوغبار را مشخص کرده است.

وی درباره منشأ خارجی گردوغبار به طرح گاپ ترکیه اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: ترکیه در این طرح ۲۲ سد بر روی دو رودخانه دجله و فرات احداث کرد که مهمترین آن سد آتاتورک بر روی رود فرات است.

این کارشناس منابع آب افزود: سد ایلیسو پروژه دیگر ترکیه بر روی رودخانه دجله است که به گفته مقام‌های عراقی احداث این دو سد بر روی رودخانه دجله و فرات سبب شده ورودی آب این دو رودخانه کاهش یابد که این امر خشک شدن بسیاری از تالاب‌ها و هامون‌های داخل عراق را به دنبال داشته است.

حیدری نژاد گفت: علاوه بر این‌ها جنگ‌هایی که در چند سال اخیر در این منطقه به وقوع پیوسته سبب از بین رفتن پوشش گیاهی و زیست‌بوم‌ها در منطقه شده که از عوامل اصلی افزایش گردوغبار به شمار می‌روند.

**وجود اسناد بالادستی برای مقابله با گردوغبار

وی با بیان اینکه در کشور یک سری اسناد بالادستی درباره حفظ محیط زیست وجود دارد، یکی از این اسناد را سیاست‌های کلی محیط زیست ابلاغی توسط مقام معظم رهبری دانست و ادامه داد: سیاست‌های کلی برنامه توسعه در کشور و نیز اصل ۵۹ قانون اساسی از دیگر اسناد بالادستی است که در آنها به روشنی مشخص‌شده چه سازمان‌هایی متولی مقابله با ریزگردها هستند.

 این کارشناس منابع آب گفت: علاوه بر اسناد بالادستی یک سری اسناد پایین‌دستی هم در کشور داریم که در آنها به صراحت مشخص‌شده چه سازمان‌هایی چه وظایفی در زمینه حفظ محیط زیست و مقابله بر گردوغبار بر عهده دارند که از جمله این اسناد پایین‌دستی می‌توان به آیین‌نامه آمادگی و مقابله با آثار زیان‌بار پدیده ریزگرد و نیز برنامه اقدام ملی مقابله با بیابان‌زایی و کاهش اثرات خشکسالی اشاره کرد.

حیدری نژاد به تفاهم‌نامه بین سازمان حفاظت از محیط زیست و سازمان هواشناسی به عنوان یکی دیگر از این اسناد پایین‌دستی اشاره کرد و خاطرنشان ساخت: در برنامه اقدام ملی که ذیل کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی تدوین و از سوی معاون اول رئیس‌جمهوری به دستگاه‌ها ابلاغ شده است بر تشکیل کمیته ملی بحران تاکید و سازمان حفاظت از محیط زیست به عنوان مسئول اصلی تعیین شده است.

 حیدری نژاد گفت: سازمان زمین‌شناسی و سازمان مدیریت بحران در موضوع گردوغبار باید نقشی پررنگ‌تر می‌داشتند. و اقداماتی انجام می‌شد که شاهد تشدید این پدیده نباشیم.

حیدری نژاد در پاسخ به رئیس سازمان زمین‌شناسی که معتقد است بودجه کافی برای موضوع گردوغبار تخصیص نیافته است، گفت:در پیوست شماره یک قانون بودجه سنواتی کشور ردیف‌های اختصاص یافته به دستگاه‌های دولتی به خوبی مشخص‌شده به عنوان نمونه در پیوست یک بودجه (اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای) به سازمان زمین‌شناسی ۵ میلیارد تومان برای تهیه نقشه پهنه‌بندی مخاطرات زمین اختصاص داده شده است. که موضوع گردوغبار هم یکی از مخاطرات زمین‌شناسی است.

وی ادامه داد: ۹ میلیارد تومان به سازمان جنگل‌ها برای برنامه تثبیت شن‌های روان اختصاص داده شده و ۱۲ میلیارد تومان هم برای کاهش ریزگردها در بخش کاهش آلودگی هوا اختصاص داده شده است.

کارشناس منابع آب خاطرنشان کرد: یک برنامه کلی نیز وجود دارد که چند طرح ذیل آن تعریف شده و یکی از این‌ها برنامه سازمان حفاظت از محیط زیست با محوریت مقابله با ریزگردها است که ۷.۵ میلیارد تومان بودجه دارد همچنین برنامه مطالعات جامع مقابله با ریزگردها ۲ میلیارد تومان، ایجاد سیستم پایش گردوغبار ۵ میلیارد تومان، برنامه حفاظت و بهره‌برداری از زیست‌بوم‌ها بخش حفاظت و احیای تالاب انزلی ۱۵ میلیارد تومان، حفاظت و احیای تالاب‌های در معرض خشکسالی ۱۰۰ میلیارد تومان و نیز برنامه مطالعه و حفاظت از دریاچه‌های استان فارس ۱۸ میلیارد تومان بودجه دارد.

حیدری نژاد گفت: طرح مطالعه و حفاظت و احیای تالاب هامون که یکی از کانون‌های تولید ریزگرد است ۱۵.۲ میلیارد تومان بودجه دارد و علاوه بر این‌ها سازمان مدیریت بحران با ۲ ردیف از بودجه‌های لازم برخوردار شده‌اند.

وی ادامه داد: در بحث مقابله با گردوغبار قانون مشخص است و سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری هم مشخص است و نیز سازمان‌های متولی مشخص‌شده‌اند حال باید پرسید در زمان تعیین سازمان‌های متولی سازمان زمین‌شناسی در حال چه کاری بوده که هیچ نام و نشانی از آن در این باره دیده نمی‌شود.

کارشناس منابع آب با بیان اینکه بدنه سازمان زمین‌شناسی از افراد کاردان و متخصص شکل گرفته افزود: اما مدیران این سازمان در طول این سال‌های اخیر مشخص نیست به چه کاری مشغول بوده‌اند که نامی از این سازمان در بین دستگاه‌های مسئول برای مقابله با ریزگردها به چشم نمی‌خورد در حالی که وظیفه اصلی این سازمان شناسایی کانون‌های تولید گردوغبار و ارائه راهکارهای لازم است.

وی با بیان اینکه نخستین ریزگردها در سال ۱۳۸۰ در کشور بروز کرد که بخشی داخلی و بخشی هم خارجی بود و همان زمان کارشناسان و خبرگان در این زمینه هشدارهای لازم را دادند خاطرنشان ساخت: برای بخش داخلی اقدام‌هایی هرچند ناقص صورت گرفت و در بخش خارجی در کشور عراق اقدام به ایجاد کمربند سبز با کمک بانک جهانی شد و برای کربلا نیز امسال اقدام صورت می‌گیرد.

این کارشناس منابع آب با انتقاد از سازمان‌هایی که بودجه دریافت کرده ولی تنها کار مطالعاتی کرده‌اند گفت: مطالعه برای مطالعه هدر دادن بودجه است که باید با آن مقابله شود سازمان‌های متولی می‌بایست اقدام عملیاتی انجام دهند. و سال‌ها که می‌شنویم فلان مطالعات انجام شده اما دریغ از اقدامی که موجب رفع این بحران شود. و این موضوع نباید از دید دستگاه‌های نظارتی پنهان بماند.