مهدی نظیفی- تحلیل‌گر اقتصادی

در ۱۰ سال گذشته، ۸۳ درصد از کل حوادث جهانی به علل آب‌وهوایی و اقلیمی مانند سیل، توفان و موج گرما بوده است. در اجلاس آب و هوایی گلاسکو، گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد با بیان اینکه جهان در مسیر فاجعه اقلیمی حرکت می‌کند هشدار داد «شکست اجلاس پیش رو، گزینه نیست بلکه حکم مرگ بشر است. تغییرات آب و هوایی در صدر فهرست نگرانی مردم در سراسر جهان قرار دارد. باید به این نگرانی‌ها گوش فرا دهیم و اقدام کنیم. من از جانب این نسل و نسل آینده از شما می‌خواهم همبستگی را انتخاب کنید، از آینده خود محافظت کنید و بشریت را نجات دهید». در بیانیه پایانی این اجلاس: ۶۶ دولت به همراه ۱۰ منطقه، ۱۰۲ شهر، ۹۳ شرکت تجاری و ۱۲ سرمایه گذار متعهد شدند انتشار دی‌اکسیدکربن خود را تا سال ۲۰۵۰ به صفر کاهش دهند تا اهداف تعیین شده اجلاس تحقق پیدا کند. ایران به‌دلیل تحریمها در این رابطه متعهد نشده ولی رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق بازرگانی تهران گفت:«ایران بالاترین یارانه انرژی را به پولدارها می‌دهد. برآوردهای جهانی حاکی از آن است که بالاترین میزان یارانه انرژی پرداختی سال ۲۰۲۰ به ایران تعلق دارد. در ایران بخش مهمی از یارانه انرژی به صورت غیرنقدی پرداخت می‌شود که بارها با انتقاد کارشناسان مواجه بوده، متاسفانه این یارانه به دست نیازمندان واقعی نمی‌رسد».مشابه این تفاوتها را در عملکرد دولتهای متعهد با دولت کشورمان بسیار است. پورامیری عضو انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر ایران گفت: «دو کشور عراق و ترکیه مجوز گرفتند در حوزه انرژی با ایران کار کنند اما این مزیت رقابتی را به حدی بد مدیریت کردیم که برای خودمان هم کمبود داریم. اوکراین که نه تنها شرایط باثباتی ندارد بلکه بحران‌زده توسعه‌نیافته است اما فقط درسال گذشته یک گیگاوات یعنی معادل ظرفیت نیروگاه اتمی بوشهر، روی پشت‌بام‌ها، توسعه نیروگاه خورشیدی داشته است.»

برنامه‌ریزی‌ها درباره انرژیهای تجدیدپذیر ایران سالهاست پیشرفت محسوسی نداشته است. مشابه سایر موارد، به‌رغم تصویب برنامه‌های بعضا جاه طلبانه، بدلیل عدم بررسی کارشناسانه، تفاوتهای فاحشی بین برنامه‌ریزی‌ها و عملکرد مسئولان دولتی مشاهده می‌شود. مسئولان دیوان محاسبات کشور گفتند:«بیش از 65درصد برنامه ششم اقتصادی دولت همچنین 99درصد برنامه در بخش فروش اموال دولتی تحقق نیافته و اقدامی هم برای تصویب اصلاحیه در مجلس نشده است. ضریب جینی در برنامه ششم 39درصد در نظر گرفته شده در حالی که اکنون بالای 40درصد است. فرار مالیاتی در ایران حدود 45درصد میرسد ولی در سایر کشورها بسیارپایینتر از این است». سالهای زیادی است که دولت در مدیریت اقتصادی کشور نتوانسته نمره قابل قبولی بگیرد، اخیرا سیل انتصابات فامیلی به حرکت درآمده و افزایش قیمت مواد غذایی هر ماه رکورد جدیدی می‌زند. دبیر کمیسیون سند ملی دانش بنیان کشاوری و غذا گفت:«بین صاحب نظران اختلاف نظرهایی در خصوص میزان حاکمیت غذایی وجود دارد. عده‌ای اعتقاد دارند کشور تنها توانایی تهیه غذا برای ۵۰ میلیون نفر دارد. اگرچه این مساله به نظر من صحیح است اما اگر روند کنونی ادامه پیدا کند، قدرت تامین غذا برای همین ۵۰ میلیون نفر هم از بین خواهد رفت». در همین حال رئیس‌جمهور «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» را برای اجرا به وزارت بهداشت ابلاغ کرد. معلوم نیست افزایش جمعیت برای دولتی که درآمد پایدار نداشته و توانایی سیر کردن شکم آنها را ندارد جز افزودن به تعداد بیکاران و گرسنگان و دامن زدن به بحران‌های اجتماعی و اقتصادی چه ثمری خواهد داشت؟ هرچند که بدلیل تاثیر عوامل متعدد در جلوگیری از افزایش جمعیت، مشکل بتوان به این زودی‌ها این موانع را از پیش رو برداشت ولی می‌توان گفت که رسیدن شاخص ضریب جینی به زیر ۳۹ درصد شاید بتواند بر شرایط افزایش جمعیت اثر مثبتی بگذارد.

جامعه ایران روزبه‌روز از شاخصهای رشد و توسعه جهانی عقب مانده و فاصله می‌گیرد همچنین از ضعف سرمایه اجتماعی به‌شدت رنج می برد، در این شرایط نابسامان فعالان اقتصادی چگونه می‌توانند با اعتماد به حرف دولتمردان سرمایه‌گذاری کنند؟ وزیر صمت قول ارزان شدن خودرو، وزیر مسکن قول ارزان شدن ملک، وزیر اقتصاد قول بهتر شدن متغیرهای اقتصادی، رئیس سازمان بورس قول حمایت از بازار سهام، رئیس بانک مرکزی قول کنترل تورم را می‌دهد ولی در عمل از گشایش خبری نیست. تکرار این قولها و شعارهای عمل نشده آنقدر بوده که اعتماد مردم به سیاستهای اعلام شده دولتها را از بین ببرد. آنقدر دایره خودی‌ها تنگ شده که دیگر کمتر کسی در آن می‌گنجد. بعد از ۴۳ سال، سیستم آموزشی کشور نتوانسته کسی را در حد وزیر آموزش پرورش تربیت کند مشابه بقیه وزرا، وزیر پیشنهادی وزارتخانه آنقدر ضعیف است که حتی نمایندگان همفکر مجلس را راضی نمی‌کند که گفتند «وزیر پیشنهادی حتی در سطح مدیر مدرسه هم سابقه آموزش ندارد». در شرایطی که به‌دلیل سیاستهای ماجراجویانه منطقه‌ای و هسته‌ای دولت، هر روز بیش از روز قبل کشورهای جهان علیه ایران متحد می‌شوند، تناقض در اظهارنظرهای وزیر و معاون و سخنگو در وزارت خارجه در مورد مذاکرات هسته‌ای و تناقضهای فراوان در سایر سیاستهای دولتی مشاهده می‌شود. گسترش پرحجم مشکلات حل نشده به‌ویژه در زمینه اقتصاد کشور و معیشت مردم، باعث سردرگمی و کلافگی شدید سردمداران دولت حتی شتاب در تصمیم‌گیریها در تیم اقتصادی دولت شده، به طوری که چند روز پس از ارسال لایحه حذف ارز ترجیحی به مجلس، تقاضای معطل ماندن آن و موکول شدن اجرای برنامه از آذرماه به پایان سال می‌کنند. قیمت خودرو را افزایش می‌دهند چند روز بعد آنرا لغو می‌کنند. پس از اعلام عزم دولت در افزایش انتشار اوراق، با تشدید انتقادها، برگزاری نوزدهمین حراج آن را لغو می‌کنند و برای تامین کسری بودجه با تمرکز در فروش اموال مازاد، انتشار اوراق را به صورت حداقلی اعلام می‌کنند. مالیات خانه‌های لوکس ابلاغ شده ولی به‌نظر می‌رسد تا اجرای قطعی آن هنوز اما و اگرهائی باشد. هنوز روزنه‌ای از امکان عادی شدن فروش نفت دیده نمی‌شود ولی شنیده‌ها حاکی از این است که در بودجه 1401، فروش روزانه نفت 1.2 میلیون بشکه، قیمت هر بشکه 60 دلار و نرخ ارز 23 هزار تومان در نظر گرفته شده که مشابه امسال، احتمال عدم تحقق درآمدهای دولت در سال آتی را به حداکثر رسانده است. اکنون یکی از موانع سرمایه‌گذاری‌های جدید، ترس بسیاری از سرمایه‌گذاران از دولتی است که ‌پول ندارد و برای تامین بودجه و بقای خود حاضر است هرکاری بکند و همه را قربانی نماید.

اکنون تنها یک خبر است که می‌تواند بازارهای ایران را به‌طور اساسی در جهت دامنه‌ی مثبت حرکت بدهد و موتورانتظارات تورمی را هرچند برای مدت کوتاه خاموش کند. خبر «رفع تحریم‌ها، آزادی منابع مسدودشده،‌ عادی شدن روابط با  همه کشورها، از سرگیری تجارت انرژی و سایر کالاها با دنیا.»

در حالی که تلاشهای فراوان تیم اقتصادی نمی‌تواند قیمت دلار را به کانال 27هزارتومان برساند سردرگمی پرریسک وهزینه دولت در برجام و ارز ترجیحی به اوج خود می‌رسد، اخیرا ترکیه با هدف به حداکثر رساندن استفاده خود از شرایط جدید خاورمیانه، پس از خط و نشانهای جدی نظامی در مرزهای ایران و آذربایجان، انواع فشارها را به همسایگان خود وارد می‌کند و فشار هیدروپولوتیک برای استفاده از تنشهای آبی حداقل 4 رودخانه مهم دجله، ارس، ساری سو، قره سو به ایران را ادامه می‌دهد، همزمان برای تدوین نقشه راه همکاری‌های بلند مدت ایران و ترکیه چاوش اوغلو به تهران می‌آید، با سقوط ارزش لیر به حدود یک چهارم نرخ  5سال قبل، اردوغان می‌گوید:«من جهان را می‌شناسم. در میان رهبران امروز، من با تجربه‌ترین هستم. این را نه برای خودستایی،‌ بلکه برای مشخص کردن جایگاه خود در میان دیگر رهبران می‌گویم». نکته جالب اینجاست که هرگاه کشوری در اوج مشکلات است برای پنهان کردن مشکلات و عدم توفیق در حل مشکلات، رهبران ناتوان آن خود را بهترین فرد برای حل مشکلات نه تنها کشورشان بلکه برای دنیا و بشریت اعلام می‌کنند.

از شعر مولانا یادی کنیم:

چونک، بی‌رنگی، اسیر رنگ شد

موسیی، با موسیی، در جنگ شد

چون به بی‌رنگی رسی، کان داشتی

موسی و فرعون، دارند آشتی