رضا حسین زاده ترکالکی-تحلیلگر صنعت-دغدغه رهبر انقلاب که در بازدید از بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عنوان شد منوط به تحول و راه‌اندازی کارخانه‌های کاغذ و توانمندسازی آنهاست که با فعالیت کارخانه‌های کاغذسازی در کشور شاهد رونق تولید و اشتغالزایی جوانان جویای کار نیز خواهیم بود.
یکی از بهترین صنایع تولید کاغذ در ایران،شرکت کاغذ کارون شوشتر در شمال استان خوزستان می باشد. که ظرفیت تولید خمیر کاغد را دارا می باشد. چناچه چرخ کاغذسازی کارون بچرخد ازباگاس و ضایعات صنایع کشاورزی، تولید خمیرکاغذ شود و سرمایه ها به سوی بازیافت هدایت خواهد شد.و در سال رونق تولید شاهد شکوفایی و انقلاب جهادی در تولیدات کاغذ ملی خواهیم بود.
علیرغم تمامی پیشرفت‌ها و دستاوردهای نوین بشر امروز در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات، کاغذ هنوز جایگاه سنتی خود را در عرصه های، اجتماعی حفظ کرده و به عنوان کالایی استراتژیک در سامانه های اداری، آموزشی، علمی، فرهنگی و اطلاع رسانی جوامع بشری نقش بی بدیلی ایفا می کند.
وابستگی صنایع تولید کاغذ کشور به درختان جنگلی به عنوان منبع اصلی تأمین ماده اولیه، کمبود منابع جنگلی و فقر سرانه جنگل در کشور و میزان تقاضا و نیاز فزاینده کشور به کاغذ، لزوم معرفی و به کارگیری منابع جدید و قابل اتکاء و یا لااقل تأمین بخشی از مواد اولیه مصرفی صنایع کاغذسازی از منابع غیرجنگلی به سهم خود می تواند نقشی به سزا در حفظ و صیانت از جنگل ها و حفظ منابع طبیعی و محیط زیست داشته باشد.
صنعت کاغذ کشور به تدریج مشکل مواد اولیه خود را در سال‌های اخیر بیشتر احساس کرده و لازم است همگام با استفاده از فناوری‌های جدید، راه‌کارهایی علمی برای استفاده از منابع جدید و بهبود کیفیت و کمیت محصولات تولیدی جهت دستیابی به کاغذ در کشور اتخاذ نماید.
در خصوص ماده اولیه، کاغذ منابع لیگنو سلولزی غیرچوبی قادرند نقش مهمی در صنعت کاغذ ایفا نمایند.
خمیر کاغذ که یک توده لیفی میباشد، و بعنوان مهمترین ماده اولیه صنایع کاغذ محسوب میشوند، از درختان جنگلی، ضایعات کشاورزی و کاغذهای باطله بازیافتی قابل تأمین است. مهمترین و مناسب‌ترین منبع تولید خمیر کاغذ، درختان جنگلی است که متأسفانه فقر سرانه جنگل در کشور و برداشت نامناسب و بی رویه از جنگل‌ها در یکی دو دهه اخیر و عدم جایگزینی گونه‌های مناسب، امروزه محدودیت‌های شدیدی را برای صنایع خمیرسازی کاغذ در کشور بوجود آورده است.
از این رو ناگزیر به تأمین مواد اولیه از منابع دیگر داریم،منجمله استفاده از ضایعات کشاورزی شامل کاه و کلش و باگاس، که استان خوزستان بعنوان قطب تولیدات صنایع نیشکری در ۹کارخانه تولید شکر اعم از کوچک و بزرگ و تولید بسیار انبوه تفاله نیشکر یا،همان باگاس که گاها بر اثر عدم استفاده از آن مجبور به آتش زدن آن میشوند،و آلودگی محیط زیست را در بر دارد و هم از بین رفتن بهترین مواد اولیه جهت تولید خمیرکاغذ بسادگی از دست می رود و سرمایه ای تباه می گردد.
در صنایع تولید خمیر کاغذ، از مواد اولیه چوبی، مواد اولیه غیر چوبی و خمیر حاصل از کاغذهای باطله، انواع خمیر کاغذ بدست می‌آید که به عنوان مواد اولیه صنایع کاغذ سازی استفاده میشوند. انواع خمیرهای اصلی عبارتند از:
خمیر الیاف بلند، این خمیر معموملا از چوب‌های سوزنی برگ که الیاف بلندی دارند تهیه می شود.
خمیر الیاف کوتاه،این خمیر معمولا از باگاس و برخی از ضایعات کشاورزی نظیر کاه و کلش بدست می‌آید. سایر خمیرها نظیر خمیر پالپ که از کاغذ و مقوای بازیافتی تهیه می شود.
الیاف گیاهی غیر چوبی به کار رفته در تولید خمیر کاغذ به سه دسته اصلی تقسیم می شوند:
ضایعات صنعتی کشاورزی و پس مانده‌های کشاورزی مانند کاه و کلش محصول جو،گندم، برنج و باگاس نیشکر گیاهان خودرو شامل بامبو نی اسبرقو، محصول الیاف گیاهی شامل الیاف برگی مانند کنف درخت صباره و الیاف پوست یا ساقه مانند کنف هندی کنف بنگالی ، الیاف کتان و دیگر محصولات زائد آن‌ها در این فرصت، خمیر کاغذ از طریق تفاله نیشکر، باگاس تولید میشود.
باگاس (bagasse) به تفاله گیاه نیشکر گفته میشود که در واقع باقیمانده فیبری ساقه نیشکر پس از استحصال شکر آن است که به صورت قطعات ریز تراشه مانند و به رنگ زرد است. از این ماده میتوان فرآورده هایی همچون نئوپان،(چوب) MDF، خوراک دام و الکل تهیه کرد و با توجه به مزارع وسیع نیشکر در استان خوزستان و کمبود چوب در کشور، مناسب ترین جانشین برای چوب درختان جنگلی، جهت تولید خمیر کاغذ است.
باگاس یکی از تولیدات جانبی صنایع نیشکر است که حدوداً ۳۰ ۲۰ درصد وزن آن را تشکیل میدهد. این محصول باقیمانده فیبری به جای؛مانده پس از عصاره گیری از شکر است که به صورت قطعات ریز تراشه چوب و به رنگ زرد کاهی میباشد.
این ماده دارای فیبر بالا و نیتروژن است که میزان عناصر تشکیل دهنده آن با توجه گونه های مختلف نیشکر و بر حسب رشد سنی نیشکر، نحوه برداشت آن و بالاخره میزان بازیابی و راندمان عصاره گیری در آسیابهای صنعت نیشکری به مقدار کمی متفاوت است.
تولید متوسط نیشکر در هر هکتار حدود یکصد تن میباشد و بر اساس تجربیات به دست آمده، پس از استحصال شربت از نیشکر)شربت گیری) حدود ۳۲تن باگاس با رطوبت حدود ۵۰ درصد از هر هکتار به دست می آید.
باید توجه داشت که یکی از مشکلات موجود برای استفاده از باگاس در تولید خمیر کاغذ، خودسوز بودن آن خواهد بود که دپو و انبار کردن آن بدون اندیشیدن تدابیر لازم میتواند مشکلات فراوانی را بوجود می آورد.
ترکیب کلی باگاس، فیبر، رطوبت و مواد جامد محلول (عمدتاً قند) است. فیبر باگاس ترکیب غیرمحلول در آب دارد که بیشتر از سلولز، پنتوزان و لیگینین تشکیل شده است. سلولز یک پلی ساکارید است که قسمت اصلی بافت گیاهان را تشکیل میدهد.
این ماده کمتر در طبیعت به صورت خالص است و اغلب با موادی مانند لیگنین، پنتوزان، صمغها و چسبها، تانن ها، چربیها و مواد رنگی ترکیب می شود. سلولز خالص در بافت گیاهان وجود دارد و از زنجیره های بلند پلیمرهای گلوکز تشکیل شده است.
تنوع پلیمرهای سلولز تنوع ترکیبهای مختلف را سبب می شود. باگاس مصارف فراوان دارد و میتوان به موارد مختلف آن اشاره کرد. از جمله به عنوان سوخت تولید بخار، استفاده از باگاس فشرده به عنوان جایگزین هیزم، تولید برق، زغال، گاز متان، گاز خانگی، متانول و خمیر کاغذ نام برد.
**پیشینه تولید خمیر کاغذ از ضایعات کشاورزی
تا پیش از جنگ جهانی دوم تولید کاغذ غالبا با قطع درختان و استفاده از چوب انجام می‌شد اما پس از آن و رشد صنعت کاغذسازی و معطوف شدن تحقیقات به سمت استفاده از مواد غیرچوبی برای جلوگیری از تخریب و انهدام جنگل‌ها، این صنعت نیز رشد یافته و استفاده از ضایعات کشاورزی توجه صنایع کاغذسازی را به خود جلب کرده است.
کارخانه کاغذ «پارس»، «کاغذکارون» و «مازندران» سه کارخانه مهم کشور هستند که «پارس» و «مازندران» فعال و «کارون» در حالت تعطیلی کامل به سر میبرد.
از آنجا که در شرایط کنونی قیمت کاغذ افزایش یافته و حتی برخی از حباب و غیر واقعی بودن قیمت و، کمبود کاغذ در بازار سخن می‌گویند.
فعال شدن کارخانه کاغذ کارون شوشتر بهترین مداوا برای کاهش قیمت کاغذ، این ماده با ارزش پس از صنعت نفت وفولاد می باشد.
کارخانه کاغذ کارون در کیلومتر۱۷ شوشتر در مجاورت شرکت کشت وصنعت کارون قرار دارد.
شرکت کشت و صنعت کارون شوشتر بزرگترین تولیدکننده شکر زرد و شکر سفید در خاورمیانه با ظرفیت تولید اسمی ۲۰۰/۰۰۰تن شکر در یک دوره عملیات بهره برداری می باشد که طی۹ماه از سال زمان میبرد.
بطور کلی صنعت کاغذ در تمام دنیا جزء صنایع استراتژیک وبسیار مهم شمرده میشود و پس از صنعت نفت و فولاد از نظر صنایع استراتژیک دارای رتبه سوم در جهان است،چرا که در توسعه و پیشرفت فرهنگ هر جامعه‌ای ملاک مقایسه با سایر جوامع بشمار میرود و جزء سرمایه‌گذاری‌های بنیادین در هر کشور است.
در کشورهایی که دارای مواد اولیه اصلی سلولزی هستند همواره در آن کشورها ایجاد و تاسیس کارخانه های تولید کاغذ، از اولویت‌ها و ضرورت‌ها به حساب می‌آید.
وجود کارخانه کاغذسازی هفت تپه و کارون در استان خوزستان با توجه که خورستان یک استان نیشکری است و نامش برگرفته از شکرستان است(خوز=شکر) کارخانه کاغذ سازی هفت‌تپه و کارون با توجه به وضعیت مناسب سرعت رشد نیشکر در آب و هوی خوزستان به عنوان قطب کاغذسازی خوزستان در «سازمان یونیدو» ( بخش صنعتی سازمان ملل متحد) این منطقه شناخته شده است.
پس از درو نیشکر توسط نی بران دستی و یا ماشین آلات صنعتی(هاروستر) وحمل آن توسط ماشین های حمل(ونگارد) به کارخانه و خورد شدن در تیغه ها تیز آسیاب و جدا سازی شهد شیرین نیشکر، باگاس از مسیر شربت نیشکر جدا و پس از خروج از کارخانه در محوطه ای سر باز(انبارباگاس)دپو میشود.
تفاله(کاه) نیشکر با نام «باگاس» که از غنی‌ترین ترکیبات غیر چوبی است و دارای سلولز است.که از انبار باگاس بر روی نقاله وارد چرخه صنعت کاغذسازی می شود.و طی گذر از مراحلی متعدد نظیر ( Dipitr )تصفیه خانه مغزگیری ریکاوری و..... وارد ماشین های تولید خمیرکاغذمیشود.
هرچند افراد فرصت طلبی مخالف تولید خمیر کاغذ در کشور هستنند تا بتوانند با سودکلان خمیر کاغذ را از کشورهای خارجی وارد کنند.
می توان گفت؛«باگاس» یا تفاله نیشکر از مواد اصلی خمیرکاغذ جهت تولید کاغذسازی به شمار میرود.
تولید انبوه «باگاس» در شرکت کشت وصنعت کارون شوشتر در چند قدمی شرکت کاغذ کارون، با توجه به اینکه مواد اصلی تولید کاغذ است،میتواند کمک شایانی در راه اندازی و حرکت چرخه تولید کاغذ در شمال استان خوزستان باشد. و از به هدر رفتن این مواد اولیه(باگاس)جلوگیری کرد و شرایط اشتغال را برای بیش از۱۰۰۰جوان جویای کار فراهم ساخت تا هم چرخ تولید در سال رونق تولید بچرخد و هم سفره مردم پر رنگ گردد.
در سال ۱۳۴۸ اولین کارخانه تولید کاغذ و خمیر کاغذ در خوزستان بنام «کاغذسازی پارس» در مجاورت شرکت نیشکر هفته تپه احداث شد یعنی بعداز گذشت حدود۲۰ سال از کشت اولین قلمه های نیشکر در هفت تپه کارخانه ای برای بهره مندی از تفاله های نیشکری در مجاورت شرکت هفت تپه تاسیس شد.
این کارخانه،خمیر درسال ۲۰ هزار تن خمیر کاغذ و ۳۵ هزار تن کاغذ چاپ و تحریر(نه بصورت بسته‌بندی) تولید می‌کرد، طرح‌های توسعه آن در نیمه نخست سال ۱۳۵۵ برای دو کارخانه چاپ و تحریر با ظرفیت ۷۰ هزار تن و کارخانه خمیر کاغذ به ظرفیت ۴۰ هزار تن تاسیس شد که مورد بهره‌برداری هم قرار گرفت.
بعداز پیروزی انقلاب اسلامی و شروع جنگ تحمیلی که شرکت کارون که چرخ تولیدش بعنوان پشتوانه اقتصادی جنگ می چرخید و هر از گاهی بر اثر حملات وحشیانه جنگنده های رژیم بعث عراق چرخش از حرکت باز می ایستاد و به همت مدیران و کارکنان جهادی در کمتر زمانی مجددآ به حرکت در می آمد.
مسئولین کشوری به فکر تاسیس شرکت کاغذ کارون برگرفته از طرح کآغذپارس در کنار نیشکر هفته تپه با همین تاسیسات و طراحی چاپ و تحریر، در مجاورت کارخانه کشت و صنعت کارون افتادند که در اردیبهشت سال ۱۳۶۳ در اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت‌های صنعتی تهران به ثبت رسید و سهام‌داران اولیه آن بانک صنعت و معدن، بانک کشاورزی و کشت و صنعت نیشکر کارون بودند، اما پس از آن بر حسب تصمیم مجمع عمومی سازمان سهام، بانک کشاورزی و کشت و صنعت کارون سهام خود را به بانک صنعت و معدن واگذار کردند که در نتیجه بانک صنعت و معدن سهامدار عمده و مالک اصلی کاغذ کارون شوشتر شد.
از آن همان زمان اقدامات مقدماتی آغاز شد که به علت جنگ تحمیلی و مشکلاتی که پیش آمد؛ روند اجرایی ساخت کارخانه سرعت لازم را نداشت.
سال۱۳۶۷و پس از پذیرفتن قطعنامه و آتش بس بین ایران و عراق این ماجرا ادامه داشت تا اینکه پس از آن فعالیت‌ها برای انجام مهندسی پایه آغاز و شرکت‌ها و کنسرسیوم‌های برنده جهت ساخت و تجهیز شرکت کاغذسازی کارون مشخص شدند.
ظرفیت کارخانه کاغذ کارون شوشتر ۸۰۰ هزار تن خمیر کاغذ و ۴۵ هزار تن کاغذ چاپ و تحریر می باشد.
اما از سال ۱۳۶۳ تا به امروز میتوان گفت شرکت کاغذ سازی کارون حدود۶۰% درصد پیشرفت فیزیکی داشته، بدین علت، که این کارخانه در سال ۱۳۸۳بر اساس تصمیم‌گیری دولت قرار شد به بخش خصوصی واگذار شود، که از سال۱۳۸۳ تا سال ۱۳۸۸ در اختیار بخش خصوصی (برادران شفیع زاده) قرار گرفت اما بخش خصوصی توان انجام این کار را نداشت و طرح راکد ماند و اقداماتی در راستای فعالیت آن صورت نگرفت.
مزیت و برتری کاغذ کارون در تامین ۸۰۰ هزار تن خمیر کاغذ و ۴۵ هزار تن چاپ و تحریر در وزن‌های مختلف تولید می باشد که کاغذ کامپیوتر نیز در کارخانه کاغذسازی کارون جزء طراحی‌هاست که باید تولید گردد. اما این کاغذ جزء طراحی و تولید در کارخانه کاغذپارس هفت تپه نیست که این خود امتیاز بزرگی است که کاغذ کارون نسبت به کاغذپارس دارد.
وضعیت روند پیشرفت کاغذسازی کارون پس از واگذاری از بخش دولتی به بخش خصوصی (برادران شفیع زاده) درسال ۱۳۸۳ که مالکیت آن تا سال۱۳۸۸ حدود شش سال در اختیار بخش خصوصی بود مالکین کاغذسازی کارون در راستای ایفای نقش مالی و راه‌اندازی و تجهیز کارخانه به تعهدات خود عمل نکردند وبا توجه به عمل نشدن تعهدات مالی و اجرایی، کار به مراجع قضایی از سوی شرکت «آتیه دماوند» به وکالت از سوی بانک صنعت و معدن کشیده شد تا اینکه در سال ۱۳۸۹ اجرائیه صادر و طی دو مرحله مزایده انجام شد تا مجددا این کارخانه به شرکت آتیه دماوند(بخش دولتی بانک صنعت و معدن)باز گردانده شود، این پرونده و اجرائیه در سازمان ثبت شوشتر و تهران موجود است.
این کارخانه مجددآ به دولت واگذار شد، که از سال ۱۳۸۸تا۱۳۹۲ هیچ اقدام مثبتی از سوی دولت در این راستا انجام نشد.
در اوایل آبان۱۳۹۲ مجددا دولت تصمیم گرفت کاغذسازی کارون شوشتر را به بخش خصوصی واگذار کند.
بانک صنعت معدن با ثبت یک شرکت بنام شرکت سرمایه گذاری آتیه سازی دماوند به این شرکت اختیار و مجوز فروش ۷۲ شرکت زیر مجموعه بانک صنعت و معدن را داد که شرکت کآغذسازی هفت تپه و شرکت کاغذسازی کارون نیز جز این ۷۲ شرکت بوده و در مزایده فروش و واگذاری به بخش خصوصی قرار گرفتنند.
بخش خصوصی با شرکت در مزایده فروش این دو شرکت کاغذسازی در خوزستان برنده اعلام شد ودر اوخر پاییز ۱۳۹۲ شرکت پارس و کارون به آقای مقدم برنده مزایده فروش واگذار گردید.
بخش خصوصی در کاغذپارس هفت تپه با حمایت مسئولین استانی و شهرستان شوش دانیال خوب عمل کرد و توانست با تجهیز و نوآوری در صنعت پیر و فرسوده شرکت پارس با سه خط تولید، همچنان روند تولید کاغذ را در هفت تپه ادامه دهد و امروز با ایجاد اشتغال برای بیش از۱۷۰۰نفر، تولید کاغذ خود را برای ۱۲کشور در اروپا(ایتالیا،آلمان،فنلاند)و آسیا(حوزه خلیج فارس)صادر کند و ارز آوری اقتصادی برای کشور داشته باشد.
هر چند بخش خصوصی در هفت تپه به دنبال راه اندازی صنایع جدیدتری می باشد تا علاوه بر تولید کاغذ از باگاس با احداث یک کارخانه کوچک بنام شرکت طبیعت سبز ظروف یک بار مصرف بهداشتی از خمیرکاغذ تولید کند که درحال حاضر مراحل زیربنایی ساخت کارخانه به اتمام رسیده است و تجهیزات صنعت کارخانه ای در مرحله نصب می باشد که نیازمند جدی حمایت مسئولان کشوری و استانی از این طرح تولیدی ست که میتواند برای ۴۰۰نفر اشتغالزایی کند.
بخش خصوصی در راستای تعهدات خود نسبت به راه اندازی شرکت کاغذسازی کارون شوشتر با عزمی راسخ وارد میدان شد. واز سال ۱۳۹۲ تا اواخر سال۱۳۹۴ بمدت دوسال اقدام به تجهیز کارخانه کاغذکارون نمود و توانست برای ۷۰۰نفر اشتغالزایی کند.
به گونه ای که نصب ماشین کاغذ با۷۲سیلندر جهت تبدیل خمیر به کاغذ و نصب کامل اسکله بندی ساختمان آماده سازی خمیر،در۱۰۰۰مترمربع و آماده سازی یک خط تولید با ظرفیتی معادل سه خط تولید کاغذپارس با استفاده از استانداردهای کامل بین المللی جهت توسعه و بهره بری و ایجاد اشتغال برای بیش از۵۰۰نفر دیگر مجموع۱۲۰۰پرسنل در این شرکت،اما متاسفانه به خاطر بدهی های گذشته شرکت کاغذسازی کارون در سال های قبل از ۱۳۹۲ و واگذاری به بخش خصوصی(مقدم( طی شکایات به حق پیمانکاران طلبکار از شرکت کاغذسازی کارون شوشتر حسب دستور مقام محترم قضایی شرکت پلمپ گردید و همچنان بعد از گذشت سه سال از این مسائل که به راحتی میتوان با حمایت مسئولان آن را حل نمایند و با راه اندازه خط تولید کاغذ چهار پیام نوروزی مقام معظم رهبری، مبنی بر اقتصاد مقاومتی،حمایت از محصول ایرانی و اشتغالزایی و رونق تولید، را که بسیار مهم و راهگشا جهت بهترشدن اوضاع اقتصادی کشور و معیشتی مردم هستنند محقق نمود.
اما متاسفانه چرخ حرکتی تولید کاغذ در شرکت کاغذسازی کارون همچنان راکد می باشد و جوانان بیکار و جویای کارشبانه روز چشم امیدشان به این شرکت است که بار دیگر چراغش روشن و چرخش حرکت کند تا با تولید خمیرکاغذ و انواع طرح های کاغذ سفره زندگی یشان رنگین و در سال رونق تولید کمبود کاغذ در کشور برطرف گردد.
با توجه به معضلات و مشکلات اقتصادی این روزها در کشور و نبض رو به رشد دلار و کاهش ارزش ریال هرچه کارخانه کاغذسازی کارون در وضعیت فعلی ساکن باقی بماند با افزایش هزینه مواجه می شد، یعنی اگر تا پیش از این با هزینه کمتری قابل راه اندازی بود در حال حاضر به دلیل از رده خارج شدن برخی دستگاه‌ها با هزینه‌های مضاعف همراه است، با توجه به تورم سالیانه و سرمایه گذاری ارزی و ریالی باید هرچه زودتر مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت صنعت تدبیری برای راه‌اندازی این کارخانه بیندیشند.
استان خوزستان هفت طرح نیشکری دارد که اگر با همت دولتمردان و مسئولان ارشد استانی در کنار این کارخانجات تولید شکر یک واحد صنعتی کوچک تولید کاغد احداث شود هم میتوان از هدر رفتن محصول باقی مانده نیشکر(باگاس)به بهترین نوع ممکن بهره برد. هم میتوان در هفت نقطه استان خوزستان اشتغالزایی کرد و از همه مهمتر میتوان با تولید کاغذ کمک بزرگی به اقتصاد کشور نمود که این روزها مشکلات اقتصادی و کمبود کاغذ در صنعت چاپ جزء دغدغه های مقام معظم رهبری می باشد.
انتظار میرود، مدیران انقلابی و جهادی در کشور برای تحقق این امور مهم با جدیت وارد میدان عمل شوند.
بخش خصوصی در راستای تعهدات خود نسبت به راه اندازی شرکت کاغذسازی کارون شوشتر با عزمی راسخ وارد میدان شد. واز سال ۱۳۹۲ تا اواخر سال۱۳۹۴ بمدت دوسال اقدام به تجهیز کارخانه کاغذکارون نمود و توانست برای ۷۰۰نفر اشتغالزایی کند.
