فریده خدادادی روزگاری دریاچه ارومیه از مناطق طبیعی ایران بود و عنوان ششمین دریاچه آب شور جهان، بزرگ‌ ترین دریاچه آب شور خاورمیانه و بزرگ‌ترین دریاچه ایران را با خود یدک می‌کشید اما امروز از تشنگی به تنگ آمده است و روزهای تلخی را می‏ گذراند. به گزارش جهان اقتصاد؛ به دنبال خشک شدن دریاچه ارومیه اخیرا تجمعات اعتراضی شکل گرفته است به طوری که عصر روز شنبه 25 تیرماه برای دقایقی تعدادی ازمردم شهرهای ارومیه با شعارهای به زبان ترکی با این مضموم که «دریاچه ارومیه جان می‌دهد، مجلس به قتل آن فرمان می‌دهد» و «آذربایجان بیدار است، دریاچه ارومیه تشنه است» اعتراض خود نسبت به عدم توجه مسئولان به خشک شدن دریاچه ارومیه اعلام کردند.در این زمینه با محمدرضا محبوب فر،کارشناس حوزه بحران‏های محیطی به گفتگو پرداخته‌ایم. عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران با اشاره به تجمع‏ های اعتراضی اخیرنسبت به خشکی دریاچه ارومیه اظهار کرد: آغاز این اعتراضات در ارومیه و چندین شهر دیگر در شمال غرب ایران به اظهارات تعدادی از کارشناسان مبنی بر خشکی دریاچه ارومیه و بی عملی ستاد احیای دریاچه ارومیه بازمی‏گردد. محبوب فر گفت: در 26 سال گذشته به علت برداشت آب و سدسازی‏ها و صدور مجوز حفر و بهره‌ برداری چاه عمیق درحوضه آبریز دریاچه ارومیه، عمق آن به بیش از 8 متر کاهش پیدا کرده است. رئيس مرکز آينده پژوهی درياچه اروميه در یک گفتگوی رسانه ای نسبت به وضعيت کنونی درياچه اروميه، نگرانی خود را ابراز داشته و گفته که «طی هفته‏های آينده، جزاير درياچه اروميه به سواحل خواهند چسبيد» و اين به ‌معنای مرگ درياچه است». حجت جباری در توضیح ادعای خود مبنی بر خشکی دریاچه گفته که «ميزان تبخير سالانه حدوداً 70 سانتیمتر است، و با اين روند، اگر سطح تراز درياچه اروميه تا پايان مهرماه، 50 سانتی متر کاهش داشته باشد، سطح تراز درياچه به رقم 1270 خواهد رسيد که با اين وضعيت، آينده خوبی برای درياچه اروميه متصور نيستم.» البته منظور این مقام پژوهشی دریاچه ارومیه، خشکی کامل دریاچه با ورود به فصل پاییز است که به دلیل معذورات و محذوراتی که داشته است این مساله را بیان نکرده و سعی نموده موضوع محو دریاچه ارومیه از روی نقشه جغرافیایی را در لفافه بیان نماید. وی افزود: همزمان با اظهارات رئيس مرکز آينده‌پژوهی دریاچه ارومیه و انتقادات وی به عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه، استاندار آذربايجان غربی هم اعلام کرده که ستاد درياچه اروميه به‌کار خود پايان داده است و مأموريتی برای خود مبنی بر بازگرداندن دریاچه متصور نیست. محبوب فر افزود: رسانه‏ها در ایران برای کندوکاو چرایی خشکی دریاچه ارومیه در پس تشکیل ستاد احیای این دریاچه و صرف منابع مالی هزاران میلیارد تومان برای نجات دریاچه، به سراغ چندین تن از مدیران ستاد احیای دریاچه ارومیه رفته اند تا نسبت به گمانه‌زنی‏ها در خصوص تعطیلی و توقف فعالیت این ستاد اطمینان حاصل کنند. سرانجام مدير دفتر برنامه ‌ريزی و تلفيق ستاد احيای درياچه اروميه، حاضر به مصاحبه می‏ شود و مسعود تجریشی در یک گفتگوی رسانه‏ای در واکنش به برخی اخبار منتشرشده درخصوص تعطیلی ستاد احیای دریاچه ارومیه و شکست برنامه‏های این نهاد دولتی در احیای مهمترین دریاچه آب شور ایران واکنش نشان داده و بیان داشته که هرچند مسئولان استان آذربایجان غربی جواب نامه‏ های محمد مخبر، معاون اول رییس جمهور را هم نمی‏‌دهند، ستاد احيای درياچه اروميه تعطيل نشده و کماکان به فعالیت خود تداوم می‌بخشد. وی معتقد است که تجريشی با رد خبرعدم فعالیت ستاد تحت مدیریتش، توپ را در زمين مسئولان استانی پرتاب می‏‏کند و معتقد است مسئولان استانی به دليل کم اهميت دانستن وضعيت درياچه اروميه، مشکلات را جای ديگری می‏‏بينند. او همچنین نسبت به ادامه فعاليت اين ستاد در دولت سيزدهم، ابراز امیدواری کرده و گفته که «معاون رئيس جمهور، دستوراتی برای اتمام پروژه‌‏هايی در رابطه با بهبود وضعيت درياچه اروميه داده است اما دستگاه‌‎های اجرايی درکی از موضوع ندارند.» اظهارات این مقام احیای دریاچه ارومیه درحالی عنوان می ‏شود که ستاد احیای دریاچه ارومیه از ابتدای تشکیلش یک نهاد دولتی بوده و عذر این ستاد درخصوص کارشکنی برخی سازمان‏ های دولتی در تهران و همچنین استان ذی نفع یعنی آذربایجان غربی پذیرفتنی است. **صرف 15هزار میلیارد تومان برای هیچ! این کارشناس حوزه بحران‏ های محیطی گفت: متأسفانه ستاد احیای دریاچه ارومیه پس از گذشت ۷ سال و خرج 15هزار میلیارد تومان برای اجرای پروژه‏های احیای آن، وضعیت دریاچه را به نقطه اول بازگردانده است که عن قریب است که این دریاچه به طور کامل از روی نقشه جغرافیایی ایران محو شود. هر روز حجم و وسعت دریاچه ارومیه کمتر می‏شود و مشخص نیست پول‏های اختصاص داده شده کجا صرف شده که هر سال بر وعده‏های مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه و وقت خریدن بر سر موعد احیای دریاچه افزوده می‏شود. محبوب فر تصریح کرد: این روزها برهمگان واضح و مبرهن است که دریاچه ارومیه اگر هم در مقاطع زمانی محدودی در آن آب جاری بوده مدیون نزولات جوی و آب سیلاب بوده که جان گرفته است و نه برنامه‏ های ستاد احیا. عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدارایران تصریح کرد: مسئولان ستاد احیای دریاچه ارومیه حال که تنورانتقادات از این نهاد دولتی داغ و داغ تر می‏شود و حساسیت‏ها حتی کار را به مجلس کشانده است برای فرار از تحقیق و تفحص نمایندگان، بار دیگر وعده می‏دهند که اتمام فعالیت ستاد، دروغ و کذب است و فعالیت‏ها و تلاش‏ها وجود دارد، اما عمق مشکل درک نشده و ترتیب اثر داده نمی‏شود. حال سوال این است که اگر تلاش‏های ستاد بیهوده است و حتی نامه معاون رییس جمهور در استان‏های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی و کردستان بی پاسخ می‏ماند، چه لزومی به ادامه فعالیت ستاد و همچنان اختصاص منابع مالی به برنامه‏های بی حاصل آن وجود دارد؟! چرا مسئولان این نهاد دولتی استعفا نمی‏کنند و در مقابل عمل تحقیق و تفحص مجلس دست پیش را می گیرند که عقب نیفتند و بار دیگر حرف از کمبود اعتبارات مالی و ناهماهنگی در بدنه و رأس دولت را به میان می آورند؟! چرا باید یک ستاد تخصصی بحران آب که برای احیای دریاچه ارومیه تشکیل شده معطل تغییر دولت و جابجایی مدیران و مسئولان رده پایینی باشد و فعالیت آن در شرایطی که دست کم 14 میلیون نفر در کشور در معرض طوفان‏های نمکی آن هستند راکد بماند؟ به نظر می رسد تشکیل چنین کمیته‌ها و ستادهایی، لقمه های چرب و نرمی است که مدیر دفتر ستاد احیای دریاچه ارومیه می‏گوید که «با رئيس جمهور و همچنين معاون اول رئيس جمهوری جلساتی را در رابطه با وضعيت درياچه اروميه و چند درياچه و تالاب ديگر برگزار کرده ‌ايم و نتايج خوبي به همراه داشت.» **جای کارشناسان مستقل همیشه خالی است! وی با بیان این که دریاچه ارومیه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد ، گفت: بنا بر آمار بین ‌المللی تا سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شده بود. برنامه عمران سازمان ملل در سال ۱۳۸۴ طرح حفاظت از تالاب‏های ایران را تصویب کرد. این طرح بین ‌المللیِ هفت‌ ساله با مشارکت سازمان محیط‌ زیست و همراهی وزارتخانه‎های جهاد کشاورزی،‌ نیرو و کشور، بودجه‌ای معادل ۱۲.۷ میلیون دلار داشت و دریاچه ارومیه بخشی از آن بود. براساس برنامه عمران سازمان ملل متحد، به مقامات ایران هیچگاه اجازه داده نشد تا دست رد به سینه کارشناسان و متخصصین مستقل و غیردولتی در حوزه‏های محیط زیست و منابع آب و توسعه پایدار و اکولوژی بزنند و نیروهای خودی و دولتی و کارشناسان سازگار با طرح ها و پروژه های فاقد مجوز زیست محیطی به کار گرفته شوند. محبوب فر معتقد است، این که عنوان می‏شود وضعيت محيط زيست يک موضوع حاکميتی و ملی است و با تغيير دولت‏‌ها، فعاليت‏های ستاد احیای دریاچه ارومیه نباید تفاوتی با گذشته داشته باشد، مغلطه‌ای بیش نیست! وی بیان کرد: در دولت گذشته، ستاد احیای دریاچه ارومیه به بهانه رهاسازی آب به دریاچه، سالانه 8 درصد حقابه بخش کشاورزی آذربایجان غربی را کم کرد، در حالی که مقرر بود میزان آب بخش کشاورزی، متناسب با اجرای طرح‏های آبیاری تحت فشار،کاهش یابد و با این که چنین تناسب همخوانی نداشت، در عین حال به بهانه‏های واهی، همین حق آبه دریاچه برای شرب و صنعت، راهی آذربایجان شرقی می‏شود. در آن زمان، همین ستاد، نگران خشک شدن آب دریاچه و تهدید زندگی 15هزار نفر در تبریز بود! وی افزود: در حال حاضر۶۰۰ میلیون مترمکعب آب دو رودخانه زرینه‌رود و ارس در استان آذربایجان غربی برای مصارف کشاورزی و صنعت به بهانه آب شرب به آذربایجان شرقی انتقال داده می‏شود. حقابه طبیعت و دریاچه ارومیه در حالی به کشاورزی و صنعت و به نفع رشد جمعیت و احداث شهرک‏های مسکونی، تنزل داده شده است که استاندار آذربایجان غربی و نماینده مهاباد و ارومیه در مجلس شورای اسلامی تاکنون بارها از تخصیص حقابه دریاچه ارومیه از رودخانه ارس به سایر مصارف انتقاد کرده و خواستار توجه ستاد احیای دریاچه ارومیه و وزارت نیرو به این امر شدند، اما حقابه دریاچه ارومیه از ارس همچنان ناپیدا و نهان است. **شعارزدگی در دولت جدید! این کارشناس حوزه بحران‏های محیطی عنوان کرد: در دولت فعلی نیز اگر رییس دولت و محمد مخبر، دغدغه زيادی برای حل بحران‏های محيط زيستی دارند وهمواره به اين موضوعات واکنش نشان می‏‌دهند، پس چرا در لایحه بودجه 1401 بر پروژه‏های انتقال آب بین حوضه ای و برداشت‏های جدید آب در حوضه آبریز ارومیه و آذربایجان تأکید گذاشته شده است؟ اگر هم دردولت سیزدهم، جسله‌ای با حضور اعضای ستاد احیای دریاچه ارومیه و محمد مخبر برگزار شده است و معاون رییس جمهوربه وزارت ‌خانه ‌جهادکشاورزی و استانداری‌‏هايی که با اين موضوع درگيرهستند، دستور داده که برای اتمام پروژهای مربوط به احيای درياچه همکاری لازم را داشته باشند و درعین حال دیده می شود که نه وزارت جهادکشاورزی همکاری می‌کند و نه دستگاه‏های اجرايی که در استان‌‏ها موضوع احيای درياچه اروميه را کم اهميت می‏‌دانند، نشان از هرج و مرج مدیریتی در حوزه منابع آبی و محیط زیست دارد که در صورت تداوم چنین رویه ای به زودی با خشکی کامل کشور نه از تاک نشانی می‏ماند و نه از تاکستان! وی یادآور شد: مسعود تجریشی گفته «تاکنون در مورد پرداخت بودجه و همچنين گزارشاتي که به مسئولان بالادستی ارائه داديم هيچ سؤالي را بی‌پاسخ نگذاشته‌‌ايم. بسياری از طرح‏‌های ما در حال اتمام است و تنها به بودجه‏هايی براي پايان دادن احتياج داريم.» در پاسخ به این اظهارات می‏ توان گفت دریاچه ارومیه در دو سه سال ابتدای تشکیل ستاد، با پرداخت حقابه تا حدودی احیا شد و تراز دریاچه بهبود یافته بود اما به ناگاه در دولت گذشته و در دوران عیسی کلانتری، رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست، عملکرد ستاد از ریل اصلی خارج شد و به نظر می‏رسد مافیای آب فضا را مناسب و مهیا دید که به اسم حقابه دریاچه، آب برای فعالیت‏ های عمرانی مانند صنعت و کشاورزی و ساخت و ساز مسکن مصرف شود. محبوب فر با بیان این که حجم آب دریاچه ارومیه در یک سال 37 درصد کاهش یافته است، گفت: ترازدریاچه ارومیه نزدیک به چهار متر از شرایط اکولوژیک پایین تر است.احیای دریاچه ارومیه از بدو تشکیل ستاد نیازمند حضوراکولوژیست‏ ها و متخصصین توسعه پایدار بدون وابستگی دولتی بوده است اما ستاد به سمتی خزید که به جای علم و خرد و دانش به افراد بالادستی و نسخه پیچی‏های پولی و مالی بیهوده و عبث بها داد. جنوب دریاچه کاملا خشک است و ریزگردهای تابستان حاصل بزرگ ترین کانون گرد و غبار سرزمینی در شمال غرب ایران است. **پاییز غم‌انگیز دریاچه ارومیه! وی عنوان کرد: دریاچه ارومیه اکنون خشک است و تا پاییز احتمال می‏رود که از نقشه حذف شود، در چنین شرایطی سخن از احیای دریاچه ارومیه صرفاً پول هدر دادن است. باید با حضور کارشناسان و متخصصین مستقل و غیردولتی و به دور از نگاه مافیای آب، سازمان حفاظت محیط ‌زیست به طور قانونی پیگیر تأمین حقابه سالانه دریاچه باشد. محبوب فر با اشاره به تشدید تبخیر این دریاچه هشدار داد که تا پایان مهر دیگر دریاچه‌ای در کار نخواهد بود. وی معتقد است که حال که مجلس با طرح تحقیق و تفحص از عملکرد ستاد دریاچه ارومیه موافقت کرده است و به چگونگی هزینه‌ کرد اعتبارات ستاد احیای دریاچه ارومیه از اول تا به حال و همچنین دریافتی ‏های مدیران آن مجموعه اشاره شده است، رییس فراکسیون محیط زیست مجلس که گرداننده این تحقیق و تفحص است درعین حال خواستار نتیجه صرف ۵۷۰۰ میلیارد تومان برای دریاچه ارومیه شده است اما بد نیست سمیه رفیعی در نظر داشته باشد که 15 هزار میلیارد تومان خرج شد، ‎ژاپن هم ۱۰میلیون ‎دلار کمک کرد، اما دریاچه ارومیه آب رفت و 95 درصد آن خشکید!