کارشناس ارشد سازه‏های آبی در گفت‏‏ وگو با جهان اقتصاد هشدار داد

فریده خدادادی-خشکسالی یکی از مهمترین مخاطرات جوی است که به طور گسترده در سطح جهان و به ویژه در ایران شکل گرفته و به صورت منطقه‌ای عمل می‏‏ کند. با توجه به وضعیت و شرایط اقلیمی کشور ایران، در سالیان اخیر خشکسالی و کمبود آب به یک مشکل اساسی و جدی تبدیل شده است که برای آینده کشور تهدید بزرگی محسوب می‏ شود.

به گزارش جهان اقتصاد؛ در سال‏های اخیر ساخت سدهای بزرگ را در کشور به منظور ذخیره سازی منابع آبی شاهد بودیم به طوری که در بعضی از فصول با افزایش بارش‏های ناگهانی و ملحق شدن این منابع آبی به آب‌های زیرزمینی و جریان آب‌های سطحی ساخت سد در ایران را نیازمند تحقیق و بررسی‌های بسیار افزایش داده است. باید توجه داشت که کشور ایران در کمربند خشک زمین قرار دارد و با توجه به کاهش میزان بارش و افزایش درجه حرارت دمای هوا، کاهش روان آب‏ها و آب‏های سطحی خطر خشکسالی تشدید شده است و این مساله شامل کاهش سطح آب‏های ذخیره شده در پشت سدها می‏شود و از کارکرد سدها نیز به نوعی می‏کاهد.

خبرنگارجهان اقتصاد پیرو اهمیت این موضوع با امیر حاجی‌زاده فلاح، کارشناس ارشد سازه‏های آبی به گفت‏‌وگو پرداخته است که درادامه می‏خوانید.

این کارشناس ارشد سازه‎های آبی اظهارکرد: در سال‏های اخیر احداث سازه‏های آبی نه تنها به مشکل بحران آب کمکی نکرده بلکه با اثرات سوئی همراه بوده است. به طور مثال احداث سدی مانند سد گتوند در استان خوزستان  با سرمایه گذاری میلیارد دلاری با اثر معکوس همراه بود به طوری که نه تنها با منفعتی همراه نبود بلکه خسارات جبران ناپذیری برای ساکنین مناطق حاشیه سد به دنبال داشت. هنگام طراحی این سد نظرات کارشناسان با استفاده از نقشه‏های توپوگرافی منطقه مبنی بر این بود که آب ذخیره شده در پشت سد به سمت سنگ نمک‏ها حرکت می‏کند و به شور شدن آب می‏انجامد اما نسبت به این موضوع توجهی نشد و تنها یک لایه خاک ساده روی کوه نمک ریخته شد تا از این روند جلوگیری شود، در حالی که از ظواهر امر پیدا بود که پدیده آب‌شستگی رخ داده و آب شرب منطقه شور شده است. متاسفانه به موجب این امر زمین‎های کشاورزی و باغات بسیاری از مردم پایین دست این سد از بین رفت و صرف هزینه‌های بسیار در احداث این نوع سدها می‏توانست به احداث آب‌شیرین‌کن منجر شود.

حاجی زاده فلاح بیان کرد: صرف این که عنوان شود که سدسازی به حل مشکل بحران آب کمک می کند، یک خیال واهی است و برای مدیریت بحران آب در کشور و منابع زیرزمینی به تمهیدات بیشتری نیاز است.

وی یکی از راه‏حل‎ها برای مقابله با مشکل کمبود آب شیرین، را تصفیه آب شوراز طریق فرایند شیرین‌سازی آب یا دستگاه آب شیرین کن دانست و افزود: درحال حاضربسیاری از مناطق به منظور رفع مشکلات خود در زمینه کمبود آب به این فرآیند روی آورده‌اند و معمولا از دستگاه آب شیرین کن برای تصفیه آب دریا وهمچنین آب‎های زیرزمینی با غلظت بالای نمک استفاده می‏شود که از جمله آن‏ها می‏توان به کشورهایی مانند عربستان و کویت اشاره کرد.

**لزوم تغییر ساختار در ارتباط با حفظ منابع آبی در کشور

وی افزود: عربستان با نبود بارندگی و سدهای آنچنانی، آب شرب را با منابع آب شیرین کن تامین کرده است و ما نیز با توجه به تغییر اکوسیستم منطقه و کاهش میزان بارندگی باید به فکر تغییر ساختار باشیم و نباید تنها در مورد سدسازی تمرکز کرد.

این کارشناس ارشد سازه‎‏های آبی بیان کرد: با وجود فاصله چند کیلومتری با دریای عمان و خلیج فارس می‏توان ازاین منابع آبی منطقه استفاده کرد. در حالی که تنها یک درصد از منابع آب شیرین کن منطقه استفاده می‏ شود چرا باید به فکراحداث سدهای جدید بیاندیشیم.

حاجی زاده فلاح گفت: افغانستان با احداث سدی خلاف قوانین بین‌الملل، آبی که باید وارد ایران شود را متوقف نموده است و به موجب این موضوع،  زمین‏های کشاورزی منطقه سیستان خشک شده است و اگر نمی‌خواهیم سیستان به طور کامل خشک شود باید از وسایل آب شیرین کن استفاده کنیم.

وی در ارتباط با فرآیند به کارگیری سیستم‌های آبیاری هوشمند اظهار کرد: در چندین سال گذشته استفاده ازسیستم‌های آبیاری قطره‌ای با استقبال زیادی از طرف کشاورزان مواجه شده است. این سیستم‏ها تا میزان زیادی از هدررفت بی‌رویه آب پیشگیری می‌کنند‏‏‎. با استفاده از منابع آب شیرین کن می‏توان آب مورد نیاز کشاورزان را تامین کرد.

وی بیان کرد: با توجه به کاهش میزان بارش در سال‏های اخیر خشکسالی تمام کشور را فراگرفته است، حتی شهرهای شمالی نیز با مشکل سو مدیریت در این زمینه مواجه هستند. ساخت و ساز بی رویه در شمال کشور نیز باعث کاهش منابع آب زیرزمینی شده است.

حاجی زاده فلاح افزود: هنگامی می‏توان از سازه‏های آبی استفاده نمود که بتوان آب پشت مخزن را پر کرد چرا که امروزه انشعاباتی که به سمت مخزن وجوددارد در حال کاهش است و دلیل آن کمبود میزان بارندگی است.

این کارشناس سازه‏ های آبی بیان کرد: بارش برف می‏تواند آب پشت مخزن سدها را پر کند زیرا اگر این بارش‏ها به صورت بارندگی باشد بر اثر دما و گرما تبخیر می‏شود و در سازه‏های آبی دنیا سیستم‏هایی به صورت سیستم‏های توپی است که در پشت مخزن سد قرار می‏دهند تا از تبخیرآب پشت سد جلوگیری ‏کند.

** بکارگیری سیستم‏های جدید برای حفظ آب پشت مخزن سازه‏های آبی

حاجی زاده فلاح گفت: با وجود نبود بارش برف در کشور، دروهله کنونی برای حفظ آب پشت مخزن سازه‏های آبی باید از سیستم‏های توپی استفاده کرد تا از روند تبخیرآب پشت مخزن جلوگیری شود که به نظر می‎رسد چنین روندی در سازه‏های آبی انجام نشده است که البته با صرف هزینه بسیاری همراه است و باید توجه داشت هراندازه در راستای حفظ منابع آبی هزینه صرف شود، می‏توان از بروز یک فاجعه جلوگیری کرد.

وی گفت:در حال حاضر تخلفاتی پشت مخزن سدها توسط بعضی از کشاورزان در حال وقوع است که می‏توان به انشعابات بدون مجوز آب اشاره کرد.

این کارشناس سازه‏های آبی عنوان کرد: برداشت غیرقانونی آب‏های زیرزمینی توسط بعضی از کشاورزان به ویژه در مناطق مواجه با مشکل کم آبی باید مورد رسیدگی قرار گیرد.

وی افزود: مخازن سازه‏ های آبی مادامی که تغذیه نشوند و خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها تداوم یابد، خالی شدن آن‏ها جدی خواهد بود و در حال حاضر با توجه به مشکلات اقتصادی و ارزی، استفاده از سیستم‏های توپی در پشت سدها نیاز است تا از تبخیر آب جلوگیری شود و تا مهرماه هنگام بارندگی‏ها باید صبر کرد تا بارش در ارتفاعات اتفاق افتد اگر این بارش‏ها به صورت برف باشد می‏توان راهکار جدی تری را اتخاذ نمود.