فریده خدادادی-در سال‎های اخیر با توجه به جمعیت روز افزون کشورها و افزایش میزان تقاضا نسبت به استفاده از منابع و آلودگی آن وحتی تغییرات اقلیمی خطر کمبود آب تشدید شده است به طوری که کشورهای منطقه خاورمیانه نیز از این قضیه بی نصیب نبوده اند.

به گزارش جهان اقتصاد؛ درسال های اخیر میانگین بارش سالیانه ایران نسبت به میانگین بارش جهانی کاهش یافته است و به تبع این وضعیت در کشورهای همسایه ایران که دارای منابع آب مشترک هستند نیز قابل مشاهده است و به نوعی به بروز اختلافات آبی بین کشورهای منطقه منجر شده است، موضوعی که از آغاز جنگ آب در منطقه خاورمیانه خبر می دهد. با توجه به شرایط حساس سیاسی و  امنیتی منطقه باید از بروز هر گونه  تنش بر سر آب پرهیز کنند و به حقابه قانونی خود راضی باشند.

در این زمینه با محمدرضا محبوب فر، کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار به گفت و گو پرداخته ایم که در ادامه می خوانید.

خاورمیانه مستعد جنگ آب

این کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار با بیان این که جنگ آب در خاورمیانه آغاز شده است، اظهار کرد: خاورمیانه غرق در جنگ آب است و به تبع آن ایران نیز از این مسأله تأثیر گرفته است و وارد این جنگ شده است.

محبوب فر با اشاره به ماجرای اعتراض کشاورزان در نواحی شرقی و غربی استان اصفهان نسبت به موضوع آب در زاینده رود گفت: با وجود اعتراضات این کشاورزان که از جنبه‌ی عملی نیز برخوردار بوده است، از سویی دادستان استان اصفهان کشاورزان را تهدید کرده و از سوی دیگر استانداری وعده جاری شدن آب در زاینده رود را داده است، اما کشاورزان بی توجه به این وعده‎ها و قول و قرارها همچنان در حال اعتراض هستند.

این کارشناس محیط زیست و توسعه پایدارافزود: پیش از این اعلام شده بود ۲۵۲ شهر کشور در خطر مواجهه با تنش آبی هستند، اما با توجه به کاهش بارندگی‎ها در کشور و در دوهفته اخیر تعداد شهرهای در گیر تنش آبی از۲۵۲ شهر به ۲۸۲ شهر افزایش یافته است.

وی تصریح کرد: در حال حاضر با توجه به بارش‎های سال جاری کنونی (از مهرماه سال ۹۹تا اردیبهشت  و خرداد ماه سال جاری) آن چنان میزان بارندگی‎ها کاهش یافته است که اکنون  بیش از ۹۰ درصد از مساحت ایران تحت تاثیر تنش آبی شدید قرار گرفته است.

عضو انجمن آمایش سرزمین ایران افزود: همواره اختلافات آبی بین کشورهای مختلف خاورمیانه وجود داشته است به طور مثال کشوری مانند سوریه با کشورهایی مانند لبنان، اسراییل و همچنین عراق با عربستان و کویت با تنش آبی مواجه شدند. افغانستان و ترکیه هم به همین نحو با تنش آبی مواجه بودند.

محبوب فرافزود: تاثیر تنش‌ها و اختلافات آبی کشورهای خاورمیانه به ایران نیز کشیده شده است و اکنون اختلافات آبی بر سر حقابه با کشورهایی مانند عراق و افغانستان مطرح است.

** فقدان دیپلماسی عمومی در زمینه آب

وی عنوان کرد: به دلیل فقدان دیپلماسی عمومی در زمینه آب در ایران کار به جایی رسیده است که کشورهایی مانند ترکیه، عراق و  افغانستان حقابه ای که متعلق به کشور ایران است را با سد سازی‎ها یا با انحراف مسیر اصلی آب در رودخانه‎های مختلف از رود دجله و فرات گرفته تا هیرمند دزیدند و عملا این حقابه در اختیار کشور ایران قرار نمی گیرد.

** عدم پرداخت حقابه ایران از سوی افغانستان

وی افزود: درحال حاضر اختلافات آبی با کشورافغانستان در ارتباط با رودخانه هیرمند وارد مرحله‌ی جدیدی شده است و به دلیل ضعیف بودن جمهوری اسلامی وعدم برخورداری از یک سیاست منطقه ای و جهانی موثر، قوی و کارآمد متاسفانه وضعیتی به وجود آمده که کشوری مانند افغانستان حقابه ایران را پرداخت نمی‎کند و رود هیرمند را به روی ایران بسته است.

این کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار تصریح کرد: برای حل اختلاف آبی بین ایران و افغانستان یک توافق نامه جامع و کامل در مورد حقابه ایران وجود ندارد و همین مسأله می تواند به سرد شدن روابط دو کشور بیانجامد.

به گفته وی، متاسفانه همکاری همسایگان ایران در ارتباط با منابع آبی که کشور ایران سال‎های متمادی از آن‎ها حق آبه دریافت کرده، وجود ندارد یا همکاری‎ها کاسته شده است و اکنون گزینه ای برای این همکاری‎ها مشاهده نمی شود.

** مخاطرات ناشی از سدسازی‌های ترکیه برای ایران و عراق

عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران با اشاره به اختلافات آبی بین ترکیه و ایران عنوان کرد:  ترکیه نیز در سال‎های  اخیر سدسازی‎هایی انجام داده است و آخرین مورد سد ایلیسو بود که متاسفانه این سد به عنوان بزرگ ترین سد در خاورمیانه تغییرات آب و هوایی گسترده‌ای را در منطقه خاورمیانه رقم زده است به طوری که گرد و غبار، تغییر اقلیم، گرم شدن هوا در ایران و عراق ناشی از ساخت سد ایلیکو ترکیه است به طوری که این دو کشور را با کاهش شدید آب ورودی مواجه اند.

محبوب فر افزود: ساختار سد ایلیسو به گونه‌ای است که آبگیری آن، رودخانه دجله درعراق، همچنین هورالعظیم در ایران را با خشکی کامل مواجه می‎سازد و ایجاد چشمه‎ها و منابع گرد و غبار در این دو کشور را شاهد خواهیم بود. زمین‎های کشاورزی در پایین دست سد ایلیسو، درعراق به دلیل پرداخت نشدن حقابه کشورعراق در مجموع تخریب می‎شود. در حال حاضر در کشورعراق به دلیل سد ایلیسو و سایر سدسازی‎ها در کشور ترکیه ریزگردهای بیشتری تولید شده است و کشور عراق را تحت تاثیر قرار داده است وریزگردها وارد استان های مرزی ایران شده است.

به گفته وی، سد ایلیسو و سایر سدهای ترکیه بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری محدوده سد و پایین دست سد را از بین برده است.

عضو انجمن آمایش سرزمین ایران در ارتباط با اختلافات آبی بین دو کشور ایران و عراق بیان کرد: این دو کشور در یک مسافت  ۱۳۰۰ کیلومتر دارای یک مرز مشترک هستند  و از این ۱۳۰۰ کیلومتر ۸۴ کیلومتر مرز مشترک آبی دو کشور (اروند رود) است. مجبوب فر افزود: اکنون اختلافات آبی بین دو کشور به دلیل اروند رود عمق بیشتری پیدا کرده‌است و وضعیت به گونه ای است که در پایین دست اروند رود و قسمت‎هایی که مرز ایران وعراق است، چشمه‎های ریزگرد و گرد وغبار ایجاد شده است، متاسفانه وضعیت ایجاد شده پدیده گردو غبار را تشدید می‎سازد.

** اختلافات آبی ایران و عراق همچنان به قوت خود باقیست

به گفته کارشناس محیط زیست و توسعه پایدار، اختلافات آبی ایران و عراق همچنان به قوت خود باقیست و اقدامات موثر و قاطعی از سوی دو کشور برای حل اختلافات آبی صورت نگرفته است و شرایط سیاسی و امنیتی خاص کشور عراق و وابستگی دو کشور به یکدیگر به صورتی است که تصمیم قاطعی برای رفع اختلافات آبی و مسایل محیط زیستی تاکنون صورت نگرفته است.

** چگونگی تشکیل داعش از تنش بین‌ برخی کشورهای خاورمیانه

محبوب فر یادآورشد: اختلافات آبی بین کشورهای خاورمیانه تنها به مشکل تنش آبی، ریزگردها و مشکلات اقتصادی ختم نمی شود بلکه اگر به قدمت تشکیل گروه‎های تروریستی مانند داعش توجه کنیم این گروه تروریستی هنگام تنش بین برخی مسئولین و کشورهای خاورمیانه ازجمله بین ترکیه و سوریه، لبنان و سوریه و همچنین تنش‌های بین عراق و سوریه به وجود آمد. در چارچوب تنش‎ها و اختلافات آبی، گروه‎هایی تشکیل شدند که این گروه ها به دلیل این که در سایه اختلافات آبی در مناطقی که سکونت داشتند با تنش آبی مواجه شده بودند، در ابتدا این افراد اسلحه‌ای به نام «استفاده ازحقابه» را برداشتند و پس از مدتی در سوریه این گروه قوی تر شدند و کشورهای همسایه سوریه مانند ترکیه به داعش کمک کردند و این گروه که آغاز تشکیل آن در ارتباط با تنش‌های آبی بوده است، خاورمیانه را به خاک و خون کشید و این حوادث نتیجه جنگ آبی و تنش آبی در خاورمیانه است.

وی خاطر نشان کرد: درحال حاضر علاوه بر تنش آبی و اختلافات بین کشورهای خاورمیانه، متاسفانه اختلافات آبی میان کشورها به درون مرز آن‌ها کشیده شده است، موضوعی که در ارتباط با جنگ در کشورسوریه با داعش بر سر منابع آب شکل گرفت. در حال حاضر استانهایی مانند یزد، کرمان اصفهان،چهارمحال و بختیاری، خراسانو خوزستان با تنش‌های آبی درگیر هستند.

محبوب فر گفت: در ارتباط با سیستان و بلوچستان، با کمبود آب سالم در این استان مواجه هستیم و دستگاههای آب شیرین کنی که درامتداد ساحل دریای عمان قرار گرفته است، پاسخگوی کل نیاز آبی این استان نیست و اکنون مردم سیستان و بلوچستان عصبانی هستند که چرا از دریای عمان هزاران کیلومتر باید لوله گذاری شود و آب این دریا به استان‌های کویری ایران ورود پیدا کند و مدعی هستند که چرا برای کل استان این لوله گذاری آب صورت نمی‌گیرد؟ چرا آب دریا تصفیه نمی شود و آب سالم در اختیار مردم این استان قرار نمی‎گیرد؟

وی افزود: در استان سیستان به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند و با تنش آبی مواجه هستند. حتی تالاب هامون از نقشه جغرافیایی ایران حذف شد و مهاجرت ها از منطقه‎ی هامون استان سیستان شدت گرفت و نزدیک به ۴۰۰هزار نفر در سال‎های اخیر این منطقه را ترک و به سایر نقاط کشور مهاجرت کردند و با مشکلات اشتغال، معیشت و اقتصادی مواجه هستند.

** سو مدیریت در بخش منابع آبی کشور

محبوب فر گفت: اختلافات آبی بین کشورهای خاورمیانه و عدم اراده بین دولت‎ها به منظور حل نشدن این اختلافات ، اختلافات آبی را به درون کشورها کشانده است و متاسفانه وضعیت ایران از تمامی کشورهای خاورمیانه بد تر است زیرا اکنون سوءمدیریت در بخش منابع آبی کشور بیداد می‎کند.

وی افزود: پیش بینی بنده این است که در فصل تابستان پیش رو وضعیت تنش‌های آبی همزمان با خاموشی‌های گسترده و جیره بندی آب و انتقال سیارتانکرهای آب به برخی از مناطق، این وضعیت جنگ آب را در کشور تشدید می‎سازد و شرایط دشوار ناشی از بیماری کرونا شرایط سختی را به کشور ، وارد می سازد.

وی با بیان این که در ارتباط با تنش‎های آبی به مردم اخطار داده شده و صرفه جویی در آب گوشزد شده است، گفت: در شهر تهران رکورد مصرف آب روزهای گذشته نسبت به سال‎های گذشته زده شد و مردم نسبت به هشدارها و کمبود آب در ماه های آتی توجه چندانی نشان نمی دهند که نشان از عدم سیاست داخلی در کشور در ارتباط با مدیریت منابع آب و  سیاست خارجی در ارتباط با دیپلماسی آب و حل و فصل مشکلات این حوزه است.