روایتگر ترکیه ای که دیگر وجود ندارد

گروه فرهنگ و هنر: یاشار کمال، نویسنده برجسته ترکیه در استانبول دار فانی را وداع گفت. یاشار کمال(کمال صادق گوکچَلی) که به دلیل عفونت ریه و اختلال ریتم قلب در در بخش مراقبت‌های ویژه دانشکده پزشکی دانشگاه استانبول بستری بود، شامگاه نهم اسفند ماه درگذشت.

یاشار کمال کیست؟

یاشار کمال در۶ اکتبر ۱۹۲۳ در روستایی کردنشین به نام «همیته» که امروزه «گوکچه دام» نیز خوانده می‌شود در استان عثمانیه‌ی ترکیه به دنیا آمد. او در گفت‌وگویی با آلن بوسه نویسنده‌ی فرانسوی که از دوستانش بود می‌گوید: «بعد از کلی حساب و کتاب حدس می‌زنم تاریخ تولدم ۱۹۲۳ باشد. چه بسا همین حدس و گمان هم اشتباه باشد. از قرار زمانی متولد شدم که عشایر از ییلاق برمی‌گشتند. مردم حوالی ما اواخر اکتبر برمی‌گردند. دست‌کم به این تاریخ می‌شود اعتماد کرد. پدر و مادر کمال سال‌ها پس از تولد او برایش شناسنامه گرفته بودند و کارمند ثبت احوال تاریخ ششم اکتبر ۱۹۲۳ را به دلخواه خود وارد شناسنامه او کرده بود.» نام اصلی او «کمال صادق گوکچَلی» بود. والدین او به سختی در شهر کردنشین «وان» روزگار می‌گذراندند. یاشار نیز کودکی بسیار دشواری از سر گذراند و کودکی ۵ ساله بود که در یک تصادف یک چشم خود را از دست داد. در کودکی شاهد آن بود که پدرش هنگام نمازخواندن در مسجدی به قتل رسید. دیدن قتل پدر چنان تاثیر تلخی بر کمال گذاشت که او را به لکنت زبان مبتلا کرد و پس از هفت سال از این لکنت رهایی یافت. کودکی کمال در زمانه‌ی جنگ جهانی اول و تاسیس جمهوری ترکیه و تلاش آتاتورک برای مدرنیزه کردن کشور ترکیه سپری شد. یاشار در سن ۹ سالگی به مدرسه رفت و شغل‌های متفاوتی را در زندگی تجربه کرد؛ شغل‌هایی هم‌چون چوپانی، کفاشی، کارگری،رانندگی تراکتور و …. او می‌گوید بهترین دوران زندگی‌ام زمانی بوده که راننده‌ی تراکتور بوده‌ام. بعدها کمال به خاطر عقاید سیاسی‌اش در دفاع از حقوق اقلیت‌ها، کردها و ارمنی‌ها و علوی‌ها چندین بار دست‌گیر شد. او در جایی گفته است که زندان بی‌تردید مدرسه‌ی ادبیات معاصر ترکیه است. یاشار اولین بار وقتی بازداشت شد که تنها ۱۷ سال داشت. او می‌گوید در بازداشتی که در سال ۱۹۵۰ صورت گرفت شکنجه شده است. او در سال ۱۹۷۱ هم بازداشت شد که به دلیل فشارهای بین‌المللی آزاد شد. یاشار کمال بار دیگر در سال ۱۹۹۵ به دلیل نوشتن مقاله‌ای که در هفته‌نامه‌ی آلمانی «اشپیگل» منتشر شده بود به بیست‌ ماه زندان محکوم شد که بار دیگر فشارهای بین‌المللی موحب شد که او آزاد شود. یاشار کمال در این مقاله دولت ترکیه را مورد انتقاد قرار داده بود که با سیاست‌های غلط فرهنگی خود و نیز سرکوب خشن کردها و روشنفکران مرتکب «جنایت علیه بشریت» شده است. فشار زیاد بر یاشار کمال موجب شد که او برای مدتی در کشور سوئد زندگی کند. او هم‌واره در جنبش‌های اجتماعی اعتراضی شرکت داشت.

یاشار کمال در عمر نویسندگی خود جوایز متعددی را کسب کرده است. او در سال ۱۹۷۳ نامزد جایزه‌ی نوبل ادبیات شدیاشار در سال ۱۹۷۷ جایزه‌ی صلح ناشران و کتاب‌فروشان آلمان را از آن خود کرد. یاشار کمال در سال ۲۰۰۸ میلادی ارزش‌مندترین جایزه‌ی ادبی کشور ترکیه را از آن خود. این جایزه که توسط عبدالله گل به او تقدیم می‌شد عذرخواهی تلویحی دولت ترکیه به خاطر رفتارهای غیرانسانی دولت‌های ترکیه را با خود هم‌راه داشت. یاشار کمال در ابتدا جایزه را نپذیرفت اما با شنیدن استدلال‌های موافقان ِ پذیرش جایزه که می‌گفتند کسب این جایزه می‌تواند به بهبود وضعیت حقوق بشر در ترکیه منجر شود این جایزه را پذیرفت. بیش‌تر آثار یاشار کمال به فارسی برگردانده شده‌اند. ثمین باغچه‌بان و رضا سید حسینی اولین مترجمانی بودد که آثار این نویسنده‌ی شهیر ترکیه را به فارسی ترجمه کردند. «اینجه ممد»، مهم‌ترین اثر یاشار کمال است که توسط «ثمین باغچه‌بان»، آهنگ‌ساز و مترجم ایرانی ِ ساکن ترکیه به فارسی ترجمه شده است.

از دیگر آثار یاشار کمال که به فارسی ترجمه شده است می‌توان به کتاب‌های «اگر ما را بکشند»، «آن سوی کوهستان»، «تنهایی»، «قصه‌ی جزیره»، «قهر دریا»، «پرندگان نیز رفتند»، «درخت انار روی تپه»، «پیت حلبی»، «زمین آهن است و آسمان مس» و … اشاره کرد. ناصر غیاثی، نویسنده و مترجم، کتاب «اینجه ممد» را نمادی از اعتراض یاشار کمال می‌داند. او این اثر را بازتاب فراز و فرودهای اجتماعی سیاسی جامعه‌ی ترکیه قلمداد می‌کند و می‌گوید شاید از این منظر بتوان او را از سویی هم‌سن جمهوری ترکیه و از سوی دیگر محور اصلی آثار یاشار را پای‌داری در برابر بی‌عدالتی‌ها و مبارزه در راه آزادی و حقوق بشر دانست. غیاثی در مورد آثار یاشار می‌گوید: «او در طول بالغ بر شصت و اندی سال قلم زدن ده‌ها رمان و تعداد زیادی داستان آفرید که "اینجه ممد" نخستین رمان او از مشهورترین آن‌هاست. کمال اکنون در نود سالگی نیز هم چنان می‌نویسد. سپتامبر امسال کتاب تازه‌ای را به دست انتشار سپرد با عنوان پرنده‌ای با یک بال، کتابی که چهل سال پیش نوشته و در کشوی میز خود نگه داشته و انتشار نداده بود. نخستین بخش چهارگانه اینجه ممد که نخستین بار در سال ۱۹۵۵ به صورت پاورقی در روزنامه جمهوریت منتشر شد، روایت اعتراض و شورش دهقان‌زاده‌ای است که در برابر زمینداران بزرگ و استثمارگر به پا می‌خیزد. کمال که خود سال‌ها از نزدیک شاهد استثمار و سرکوب دهقان‌ها بود، می‌گوید، ایده نوشتن این رمان زمانی به ذهنش رسید که شاهد کشته شدن یک یاغی توسط ژاندارم‌ها بود. «اینجه ممد» علاوه بر محبوبیت در ترکیه، برای نویسنده‌اش شهرت جهانی نیز به ارمغان آورد. رمان اینجه ممد، به بیش از چهل زبان ترجمه شده و دست‌مایه ساختن فیلم قرار گرفته است.» غیاثی می‌‌گوید برخی از منتقدان ادبی بر این نظر هستند که هر چند یاشار کمال در کنار اورهان پاموک و ناظم حکمت از مهم‌ترین نویسندگان ترکیه‌ی مدرن محسوب می‌شود و دارای شهرت جهانی نیز هست اما در شمار بزرگ‌ترین نویسندگان ترکیه‌ی مدرن قرار نمی‌گیرد.

او می‌نویسد: «به اعتقاد این دست از منتقدان کمال و پاموک از هر نظر نماینده دو جهان متفاوت‌اند. کمال چپ‌گرایی است رادیکال و روستازاده‌ای فقیر و پاموک لیبرالی است دمکرات و متعلق به خانواده‌ای شهری و متمول. این منتقدان از نظر ادبی کمال را نویسنده‌ای پایبند به سنت می‌دانند و پاموک را نویسنده‌ای مدرن. کمال را نویسنده‌ای می‌دانند که دورانش به سر آمده و پاموک را نویسنده ترکیه مدرن. آن‌ها درون‌مایه آثار کمال را تکراری می‌خوانند و عنصر خیال را در آثار پاموک برجسته‌تر می‌بینند و بر آن‌اند که کمال از ترکیه‌ای روایت می‌کند که دیگر وجود ندارد. در یک کلام او را نویسنده‌ای می‌دانند که بر خلاف پاموک به دور از ادبیات مدرن یا پُست مدرن قلم می‌زند.»

چرا یاشار کمال را دوست دارند؟

عین‌له غریب می‌گوید: یاشار کمال نویسنده‌ای است که نوشته‌هایش را با عصیان علیه فئودالیسم آغاز کرد و با اومانیسم ادامه داد و نهایتا با شاعرانگی به پایان رساند.

این مترجم ادبیات ترکیه درباره یاشار کمال، نویسنده مطرح کردتبار ترک که به تازگی از دنیا رفته است، به خبرنگار ادبیات ایسنا، گفت: یاشار کمال جزو اولین گروه نویسندگانی است که پس از جنگ جهانی دوم به معنی واقعی در ترکیه دست به خلق ادبیات زدند و در واقع از سرآمدان این گروه است. قبل از جنگ جهانی دوم ادبیات در ترکیه درباری بود و این یاشار کمال بود که باعث آشنایی ترک‌ها با انواع ادبی شد. از این زاویه تاثیر او در ادبیات ترکیه مثل تاثیر هدایت و جمالزاده در شکل‌گیری رمان‌نویسی و داستان‌نویسی در ایران است.

او در ادامه بیان کرد: اما در ۱۰-۲۰ سال اخیر آثار یاشار کمال به سمت شاعرانگی رفت و نوشته‌هایش که بیش‌تر موضوعی شاعرانه دارند، لطیف‌تر شدند. به طور کلی به چپ گرایش دارد و صلح و انسان‌دوستی در آثارش عیان است. در کارهایش زن‌ها، کودکان، طبیعت و حیوانات نقش ویژه‌ای دارند. در حال حاضر در ترکیه به نام یاشار کمال چندین مدرسه و دانشگاه دایر است. دلیل توجه مردم ترکیه به این نویسنده هم به خاطر این است که او نگاه متفاوتی به حاشیه‌ها، اقلیت‌های مذهبی، قومی،‌ نژادی، زن‌ها و کودکان دارد و به این خاطر خیلی از مردم ترکیه او را دوست دارند. در حوزه ادبیات نیز اغلب نویسندگان مدرن و پست‌مدرن ترکیه، خود را مدیون او می‌داند. او تا همین اواخر هم مشغول نوشتن بود و در سال ۲۰۱۰ یک مجموعه شعر هم منتشر کرد.