دکتر روح اله کهن هوش نژاد-تحلیلگر اقتصاد انرژی-تا همین ده سال پیش بود که چنانچه خط لوله ای در منطقه خلیج فارس دچار آسیب می شد، قیمت نفت سر به فلک می کشید. روز پنجشنبه هفته گذشته، حمله به دو نفتکش در دریای عمان و نزدیک به تنگه استراتژیک هرمز به سرخط خبرها تبدیل شد. اما با وجود این حمله و گمانه زنی های مختلف در مورد بروز جنگ در منطقه خلیج فارس، قیمت نفت تنها یک دلار افزایش یافت.
چه اتفاقی افتاده که بازار در گذشته به کوچکترین اختلالی در عرضه نفت واکنش نشان می¬داد، اما اکنون به این تنش-های ژئوپلتیک اهمیت چندانی نداده است؟ حدود یک دهه پیش و در جریان بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸، قیمت به رکورد تاریخی ۱۴۷ دلار در هر بشکه رسید. در آن سال، طرف تقاضا به دلیل پیامدهای بحران مالی دچار مشکل بود. در آن سال کشورهای تولیدکننده و مصرف¬کننده در آژانس بین¬¬المللی انرژی گردهم آمدند تا دلایل این افزایش بی¬سابقه را بررسی کنند. در آن نشست، آمریکایی¬ها اوپک را به کاهش عرضه و افزایش قیمت¬ها متهم کردند. اما مشکل از طرف عرضه نبود بلکه این سفته¬بازان بورس¬های نیویورک و لندن بودند که قیمت را تعیین می¬کردند.
در واقع تاریخ تحولات بازار نفت نشان می¬دهد تا پایان دهه نخست قرن بیست و یکم، بازار نفت به بازار سفته‌بازان و معامله‌گران تبدیل شد. سفته‌بازی عمدتاً در بورس‌های کالایی نیویورک و لندن اتفاق افتاده و معاملات مربوط به آن به ندرت انتقال واقعی نفت خام می‌انجامد. در بخش معامله‌گری نیز عموماً قراردادهای کاغذی مورد توجه قرار می‌گیرد به گونه‌ای که هیچ‌یک از طرفین انتظار تحویل واقعی نفت را نداشته، اما قرارداد خود را به محموله‌های واقعی یا سایر اشکال عرضه نفت خام ارجاع می‌دهند.
در مقاله‌ای که در تاریخ ۱۱ ژانویه ۱۹۹۱ در روزنامه واشنگتن پست منتشر شده بود، بورس¬های نفتی و عملکرد سفته-بازان به زیبایی توصیف شده¬ است: "این دنیای جدید پالایشگران وال‌استریت که در آن معامله‌گران و دلالان برای شرکت‌هایی کار می‌کنند که نام آنها برای عموم کمتر شناخته شده است، تأثیری بسیار بیشتری از اکسون یا موبیل یا اوپک روی قیمت نفت و بنزین دارد. پالایشگران وال‌استریت معاملات خود را به وسیله تلفن و کامپیوتر در دفاتری انجام می‌دهند که پر از صفحات کامپیوتر، نمودارهای بازار و فنجان‌های کثیف قهوه است. علیرغم تأثیری که این معامله‌گران روی قیمت نفت دارند، بسیاری از آنها هرگز دکل حفاری ندیده‌اند یا هرگز در کنار یک نفتکش بزرگ نایستاده‌اند. اما آنها به صورت یک گروه، قراردادهایی به میزان سه برابر نفت قابل مصرف در یک روز، خرید و فروش می‌کنند."
بنابراین، امروزه این سفته¬بازان هستند که جهت اصلی قیمت نفت را تعیین می¬کنند؛ در سال ۲۰۰۸ عرضه به میزان کافی وجود داشت، اما آنها قیمت را بالا بردند. در سال ۲۰۱۱ تولید نفت لیبی دچار مشکل جدی شد و در سال ۲۰۱۲ نفت ایران تحریم شد، اما بازهم سفته¬بازان نقش مهمی در تعیین قیمت داشتند. درحال حاضر نیز به دلیل وجود نفت شیل به عنوان رقیبی جدی برای نفت اوپک، آنها توجه زیادی به تنش¬های ژئوپلتیک و امنیتی اخیر خلیج فارس نداشتند. توضیح اینکه نفت شیل یا نفت محبوس در سنگ از زمان¬های دور در سازندهای عمیق و نفوذناپذیر مشهود بوده لکن در ۱۵ الی ۲۰ سال گذشته، برای اولین بار، کارآفرینان آمریکایی شیوه آب‌شکنی و حفاری افقی را ترکیب کردند تا، ابتدا برای دستیابی به نفت سپس برای دستیابی به گاز، هیدروکربن‌ها را استخراج کنند. تولید این نوع نفت و گاز که از نوع منابع غیرمتعارف تلقی می¬گردد، از سال ۲۰۱۴ رونق فروانی یافت و هم اکنون آمریکا بزرگترین تولیدکننده نفت جهان محسوب می¬شود. براساس آمارهای BP، آمریکا بیش از ۱۶ درصد نفت دنیا را تولید می¬کند. این کشور از حیث ذخایر قابل بازیافت نیز رتبه اول را در جهان کسب کرده و براساس اطلاعات جدید موسسه معتبر ریستاد انرژی، این ذخایر بالغ بر ۲۹۳ میلیارد بشکه است. این میزان ۵ برابر برآورد آمارنامه شرکت BP در سال ۲۰۱۹ است. در این میان، منطقه پرمیان تگزاس غربی با ذخایر بیش از ۱۰۰ میلیارد بشکه نفت نقش اساسی دارد و با تولید بیش از ۲ میلیون بشکه در روز درحال پیشی گرفتن از تولید ایران است.
