سجاد بهزادی- روزنامه نگار

دکتر علی شریعتی در یکی از سخنرانی‌های خود که «آرى اينچنين بود برادر!» نام داشت، جنگ‌های تاریخ بشر را اینچنین توصیف می‌کرد:«گاهی ما را به جنگ می‌بردند، جنگ علیه کسانی که نمی‌شناختیم و شمشیر کشیدن به روی کسانی که نسبت به آنها هیچ کینه‌ای نمی‌ورزیدیم و حتی کسانی که همراه و هم طبقه و هم سرنوشت ما بودند. این جنگها- به قول دانشمندی- عبارت بود از جنگ دو گروهی که با هم می‌جنگیدند، بدون اینکه هم را بشناسند و برای کسانی که با هم نمی‌جنگیدند، اما هم را می‌شناختند.»

مصداق این روایت دکتر شریعتی همچنان زنده است و تاریخ جهان صحنه قدرت نمایی و جنگ و خون‌ریزی صاحبان قدرت است.در جدیدترین اتفاق تلخی که از این دست تمام جهان را نگران کرده است احتمال حمله روسیه به اوکراین است. این جنگ در واقع؛ جنگ دو ابرقدرت جهان است. از یک طرف ایالات متحده آمریکا و هم‌پیمانانش و از سویی دیگر کشور روسیه. کامالا هریس، معاون رئیس جمهور آمریکا، نیز به تازگی در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ گفته است «احتمال جنگ در اروپا زیاد است.»

همین چندماه پیش بود که جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا بودجه نظامی ۷۷۰ میلیارد دلاری موسوم به «قانون مجوز دفاع ملی» را برای سال ۲۰۲۲ کشور خود امضا کرد.این بودجه ۲۵ میلیارد دلار بیشتر از بودجه درخواستی بایدن بود و در رای گیری سنای آمریکا ۸۹ نماینده دموکرات و جمهوریخواه به این لایحه رای مثبت دادند.

این بودجه معادل نجات و توسعه چندین کشور فقیر و جنگ‌زده در خاورمیانه و هرجای دیگر این دنیای خاکی ست و با آن می‌توان رفاه و توسعه اقتصادی، ثبات و امنیت و در نهایت آزادی‌های سیاسی و مدنی را برای بسیاری از کشورهای فقیر جهان نهادینه کرد.

اما قدرت‌های جهان و دولت‌های آنها همچنان به جنگ و انواع سلاح‌های خود می‌نازند و حتی اقتصاد خود را نیز بر پایه تولید انواع اسلحه برنامه‌ریزی کرده‌اند. وال استریت ژورنال به تازگی در مطلبی تحت عنوان «چه کسی در افغانستان برنده شد؟»، نوشت که از تولیدکنندگان بزرگ اسلحه گرفته تا کارآفرینان از جنگ طولانی در افغانستان بیشترین نفع را برده‌اند. در گزارش این روزنامه براساس پروژه هزینه‌های جنگ دانشگاه براون آمده که «یک سوم تا نیمی از بودجه (اختصاص یافته به جنگ افغانستان) به پیمانکاران تعلق گرفت و پنج شرکت دفاعی جهان بیش از ۲ تریلیون دلار کاسب شدند.»

ملت‌ها تنها قربانی این جنگ‌ها و خشونت‌ها در سراسر عالم هستند. حالا اعلام شده  که جمعیت جهان در ابتدای سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۸ میلیارد نفر رسیده است. دموکراسی شکننده‌تر از هر زمان دیگری است و سایه جنگ بر سر ملت‌ها سنگینی می‌کند.

اکونومیست هرساله شاخص دموکراسی در کشورها را براساس وضعیت سیستم حکومتی آنها رتبه‌بندی می‌کند. در آخرین گزارش منتشر شده، به طور کلی نشان می‌دهد، دموکراسی در سراسر جهان به پایین‌ترین سطح خود رسیده است و میانگین امتیاز کشورها کاهش یافته است.کاهشی حتی بزرگتر از میزان ثبت شده بین سال های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰.

به‌نظر می‌رسد ملت‌‌های زیادی همچنان در اضطراب جنگ و ناآرامی به سر می‌برند. صلح‌‌شان پایدار نیست و اگر هم با تیر وتفنگ با هم نمی‌جنگند؛ با فقر، گرسنگی، ناامنی و سیاست‌های غلط دولت‌های خود، در جنگی تمام عیار قرار دارند.کشته‌هایشان هم دست کمی از جنگ‌های واقعی ندارد و ملت‌هایی که با هزاران مصیبت، از سوء تغذیه گرفته تا آسیب‌های اجتماعی دست به گریبان خواهند بود.

در طول تاریخ و در بسیاری از موارد، ملت‌ها باید برای دولت‌ها بجنگند، بی‌آنکه دولت‌ها برای این قدرت‌نمایی خود، اذنی و یا رضایتی از ملت‌ها گرفته باشند. ملت‌ها را به جنگ می‌برند، می‌میرند و  فریاد شیون‌ها، قدرت‌ها را خیالی نیست. به قول دکتر شریعتی «اگر شکست می‌خوردیم، داغ و دردش را پدران و مادران ما و روستاهای متروک و مزارع خراب ما تحمل می‌کرد و اگر پیروز می‌شدیم افتخار و قدرت نصیب کسانی دیگر می‌شد و ما هرگز در فخر و غنیمتش سهیم نبودیم.»

از طرفی دولت‌هایی هم قرار دارند که در جنگ‌های قدرت‌ها و برای دفاع از ملت‌های خود، ناچار می‌شوند آرایش نظامی به خود بگیرند و ملت‌هایشان قربانی جنگ‌های ناخواسته می‌شوند. هر چه هست گویی جنگ قدرت‌ها برای همیشه با برخی ملت‌ها و تمدن‌ها خواهد ماند و گریزی از آن نیست. تنها خدا کند به قول آن شاعر وهنرمند افغانی:

انگورها برسند

جهان مست شود

تلوتلو بخورند خيابان‌ها

به شانه‌ي هم بزنند

رئيس‌جمهورها و گداها

مرزها مست شوند

...

خدا كند انگورها برسند

براي لحظه‌اي

تفنگ‌ها يادشان برود دريدن را

كاردها يادشان برود

بريدن را

قلم‌ها آتش را

آتش‌بس بنويسند...

و

تو

همچنانكه يارت را تنگ مي‌بوسي

مرا نيز به ياد بياوري.

محبوب من

محبوب دور افتاده‌ي من

با من بزن پياله‌اي ديگر

به سلامتي باغ‌هاي معلق انگور