فریده خدادادی-امروزه مفهوم توسعه پایدار در کشورها به دلیل توسعه یک جانبه اقتصادی کشورها پس از انقلاب صنعتی و بدون درنظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و پیامدهای منفی ناشی از آن وارد ادبیات سیاسی – اقتصادی و اجتماعی شده است.

به گزارش جهان اقتصاد، علی قنادی اسلامی کارشناس آب و انرژی معتقد است شعار توسعه پایدار در کشوری مثل ایران بدون ایجاد تغییرات ساختاری در مسیر توسعه عملا سرابی بیش نیست. به طور حتم، ما با خشک شدن کشور بصورت تدریجی در آینده روبرو خواهیم شد. شرایط اقتصادی-اجتماعی کشور به نحوی است که مسایل مربوط به حکمرانی آب و محیط زیست( به رغم صحبتهای عنوان شده توسط  مدیران ارشد کشور)، در اولویت هیچ مدیری نیست زیرا مشغله ذهنی و فکری آنها در خوش بینانه ترین حالت، فقط حل مشکلات اقتصادی- اجتماعی است در کشورهای ثروتمند جنبش‏های محیط زیستی و مدافع توسعه پایدار به صورت خودجوش با بدنه حاکمیتی آن کشورها درهم تنیده شده اند اگرچه آنها هم در ابتدای راه هستند ولی روی ریل درست توسعه پایدار قرار گرفته اند.

در ادامه گفت‌وگو با علی قنادی اسلامی، کارشناس آب و انرژی را می‏خوانید:

این کارشناس آب و انرژی سه چالش اصلی پیش روی بشر امروزی را کمبود منابع آب شیرین، تغییرات اقلیمی و نیز بیابان زایی عنوان کرد و افزود: امروزه مفهوم توسعه پایدار در کشورها به دلیل توسعه یک جانبه اقتصادی کشورها پس از انقلاب صنعتی و بدون درنظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و پیامدهای منفی ناشی از آن وارد ادبیات سیاسی – اقتصادی و اجتماعی شده است.

 قنادی اسلامی گفت: معنی توسعه پایدار، یعنی توسعه و فعالیت‏های اقتصادی به طبیعت و محیط زیست لطمه ای وارد نکند، به عبارت دیگر بر مبنای آمایش سرزمینی با محوریت سلامت محیط زیست باشد.

وی عنوان کرد: موجودات در طبیعت به سه دسته اصلی تقسیم می‏شوند که عبارت اند از : دسته اول تولیدکنندگان همچون گیاهان و درختان، دسته دوم مصرف کنندگان همچون انسان‏ها و حیوانات و سومین دسته تجزیه کنندگان هستند مانند باکتری‏ها که هر سه دسته لازم است در یک حالت متعادل قرار داشته باشند. از بین رفتن هر کدام عملا حیات را می‏تواند با اختلال و عدم تعادل مواجه کند.

این کارشناس آب و انرژی معتقد است که دیدگاه ما به اقتصاد در کشور از هزاران سال پیش تاکنون، کشاورزی و دامپروری محور بوده است اما در آن زمان به دلیل جمعیت کم کشور و نبود تکنولوژی، امکان برداشت آب زیاد از منابع تجدید پذیر میسر نبود و به تدریج با افزایش جمعیت و رشد تکنولوژی در راستای ایجاد اشتغال (جهت آبیاری زمین‏های کشاورزی از دیم به آبی جهت تامین غذا)، مصرف آب افزایش یافته و باعث ایجاد صدمات زیادی به محیط و اکوسیستم شده است.

قنادی اسلامی بیان کرد: شوربختانه بیش از 20 درصد مساحت کشور ما را بیابان تشکیل و حدود 60 درصد مساحت کشور را مناطق خشک و نیمه خشک  پوشش می‌دهد. در کشور ما بیشترین نقش در نابودی منابع آبی را نه تغییرات اقلیمی و افزایش دما و خشکسالی، بلکه مولفه‏های انسانی تشکیل می‏دهند که ناشی از سوبرداشت درخصوص توسعه و درنتیجه برنامه‏ریزی‏های اشتباه  برای توسعه است.

وی افزود: امروزه همچنین به دلیل کاهش سطح آب‏های زیرزمینی و در نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی در کشور، باعث فرسایش شدید خاک و همچنین فرونشست زمین شده ایم. 

این کارشناس آب و انرژی یاد آور شد: در گذشته‏های دور انسانها در ابتدا سعی در جنگیدن با طبیعت داشتند اما پس از مدتی به فکر تسلط بر طبیعت آمدند و در نهایت بشر به این نتیجه رسید که آشتی با طبیعت بهترین راهکار برای زندگی همراه با استفاده مفید از طبیعت است. متاسفانه ما در کشور با نابودی منابع آبی و مصرف بی رویه آنها نشان دادیم که هنوز در مرحله اول و دوم هستیم!

قنادی اسلامی توضیح داد: مطابق هرم مازلو، اولویتهای اول در زندگی افراد اگر رفع نشوند نمی‏توان انتظار داشت تا اولویت‎های بالای هرم مرتفع شوند، به عبارت دیگر وقتی حدود 20درصد اشتغال مردم و امرار معاش خانواده‏های آن‏ها بر پایه کشاورزی است آن هم در کشوری که در منطقه خشک و نیمه خشک کره زمین قرار گرفته است، چگونه می‏توان انتظار داشت که اولویت اصلی مردم آن کشور، محیط زیستی باشد که عملا اساس توسعه پایدار درهر کشوری است؟ لذا شعار توسعه پایدار در کشوری مثل ایران بدون ایجاد تغییرات ساختاری در مسیر توسعه عملا سرابی بیش نیست و به طور حتم، ما با خشک شدن کشور به صورت تدریجی در آینده روبرو خواهیم شد.

وی تصریح کرد: شرایط اقتصادی-اجتماعی کشور به نحوی است که مسایل مربوط به حکمرانی آب و محیط زیست به رغم صحبت‏های عنوان شده توسط مدیران ارشد کشور در اولویت هیچ مدیری است زیرا مشغله ذهنی و فکری آن‏ها در خوش بینانه ترین حالت، فقط حل مشکلات اقتصادی- اجتماعی است در کشورهای ثروتمند جنبش‏های محیط زیستی و مدافع توسعه پایدار به صورت خودجوش با بدنه حاکمیتی آن کشورها درهم تنیده شده اند اگرچه آنها هم در ابتدای راه هستند اما روی ریل درست توسعه پایدار قرار گرفته اند.

**عدالت زیست محیطی نباید نادیده گرفته شود

این کارشناس آب و انرژی گفت: متاسفانه نقش منابع طبیعی و سرزمینی در اقتصاد کشورهای جهان سوم بسیار پررنگ و همچون تکه‌ای گوشت قربانی است. عموما باید نقش مستقیم منابع طبیعی در اقتصاد کم‌رنگ شود زیرا نقش بیشتر منابع طبیعی دراقتصاد هر کشور به معنی فشار مضاعف و بیشتر از توان اکولوژیکی روی منابع طبیعی است. به‌خصوص زمانی که منابع طبیعی آن کشور(همچون منابع آبی)، محدود بوده که برای ادامه حیات موجودات زنده ضروری باشد.

قنادی اسلامی بیان کرد: نظام‏های اقتصادی دردنیا درحال حاضر بر مبنای رفاه بیشتر ناشی از مصرف بالاتر در پی افزایش رشد اقتصادی عمل می‏کنند که برای تولید بیشتر نیاز به مصرف بیشتری از منابع طبیعی دارند.

وی بیان کرد: تغییرات اقلیمی که یکی از چالش‏های اصلی بشریت است که خود معلول یک علت اصلی است که آن هم نیازمند به ادامه رشد اقتصادی بالاتر و در نتیجه مصرف بیشتر منابع است. این مشکل خود زمینه‌ساز آلودگی بیشتر محیط زیست و ناپایداری می‏شود. واقعیت این است که مشکلات محیط زیستی فقط محدود به استفاده از مصرف بی رویه انرژی‏های فسیلی نیست بلکه با مصرف بالاتر منابع طبیعی حتی با وجود استفاده از انرژی‏های تجدید پذیر، عملا ما بیشتر از توان اکولوژیکی کره زمین استفاده می‏کنیم که این باعث ناپایداری خواهد شد. البته برای حل این مشکل ایده استفاده از اقتصاد چرخشی( circular economy) داده شده‏است اما اقتصاد چرخشی به تنهایی نمی‏تواند ضامن توسعه پایدارباشد بلکه فقط لازمه آن است. زیرا به صورت عملی امکان پیاده کردن صد در صد اقتصاد چرخشی امکان پذیربوده و نیاز است که به صورت عملی مصرف کاهش پیدا کند. مطابق اثر پروانه‌ای هرگونه تغییری توسط بشرمی‏تواند تغییرات گسترده‏ای ایجاد نماید. به همین علت بشرنباید بیشتراز توان اکولوژیکی کره زمین بهره برداری کند.

این کارشناس آب و انرژی بیان کرد: اخیرا علم جدیدی در اقتصاد به وجود آمده است بتحت عنوان «اقتصاد اکولوژیکی» که روی این مباحث تاکید زیادی دارد اما شاید سال‏ها زمان نیاز باشد تا به مراحل پیاده سازی آن برسیم.

به گفته قنادی اسلامی، یکی از چالش‏ها در زمینه بهره برداری کمتر از توان اکولوژیکی زمین، عدم توازن بین مصرف منابع  در نقاط مختلف کره زمین است.به عنوان مثال بیش از هشتاد درصد منابع در دنیا تقریبا توسط بیست درصد مردم مصرف میشود.

وی افزود: هدف اصلی در اقتصاد اکولوژیکی که در بعضی موارد آنرا با اقتصاد سبز اشتباه می‏گیرند، ایجاد یک چشم انداز بسیار گسترده تری نسبت به اقتصاد سبز است. در اقتصاد اکولوژی، مرز اکولوژیکی جایگزین مرزهای جغرافیایی میشود.البته یکی از راهکارهای رفتن به سمت توسعه پایدار و کم کردن مصرف، استفاده از تکنولوژی است که حتما باید در مسایل اقتصادی لحاظ شود.

این کارشناس آب و انرژی با بیان این که لازمه توسعه پایدار در هر کشوری متوازن بودن همه شاخص‏های توسعه در آن کشور است، گفت: بدون توازن بین آنها امکان رفتن به سمت توسعه پایدار و حفظ آن( حفظ توسعه پایدار از شروع به آن مهمتر است) وجود ندارد. البته یکی از الزامات توسعه پایدار، مشارکت افراد و گروه‏های مختلف برای اظهار نظر درخصوص بحث و بررسی آمارهای واقعی مربوط به هرگونه طرحی جهت اجرا از زمان مطالعات امکان سنجی تا پایان اجرای طرح است.

 قنادی اسلامی افزود: نقش مستقیم افراد و گروه‏های مختلف در طرح‏ها و پروژه‏ها، اهمیت زیادی در ایجاد توسعه پایدار دارد البته ذکر این نکته ضروری است که در جوامع کمتر برخوردار و یا جوامع فقیر همیشه محیط زیست به حاشیه می‏رود. به همین دلیل ما فقط در کشورهای ثروتمند، شاهد حمایت‏های گسترده مردمی از محیط زیست هستیم و در کشورهایی که با فقر روبرو هستند حفظ محیط زیست جایگاه مهمی ندارد.

وی گفت: مسیر توسعه در کشور ما با دیدگاه قرن نوزدهمی و بیستمی در حال ادامه است و این نگرش اگرچه در زمان خود بسیار درخشان می‏نمود اما از نگاه قرن بیست و یکمی این دیدگاه کاملا متضاد با توسعه پایدار است و باید تغییرات اساسی پیدا کند. برای توسعه پایدار که حل مشکلات منابع آبی یکی از مولفه‏های اصلی آن است، نیاز به داشتن توان کافی دراقتصاد(تامین مالی)، توان دیپلماسی فعال و کارامد (برای آبهای مرزی)، توان تکنولوژیکی (برای افزایش بهره وری) و حتی توان اجتماعی- سیاسی (برای ورود تکنولوژی و تعامل با دنیا) است. لزوم اقتدار واقعی و نه پوشالی برای توسعه متوازن و پایدار ضروری است.

این کارشناس آب و انرژی اظهار کرد: زمانی که توسعه اقتصادی یک کشور از مصرف سرمایه‏های آن کشور باشد و این مصرف خصوصا از سرمایه و دارایی‏های تمام شدنی و طبیعی باشد، این کشور هیچگاه رنگ توسعه واقعی و پایدار را نخواهد دید و برای دهه‏های بعدی سرزمینی سوخته به آیندگان تحویل می‏دهد. لذا باید مصرف مردم یک کشور از درآمدها و سودهای پایدار واقعی آن کشور باشد.

قنادی اسلامی تصریح کرد: سیاست گذاری‏های خوب زیست محیطی کشورهای اروپایی و توسعه یافته تا حد زیادی عملا منعکس کننده و بازتاب افکارعمومی مردمشان بوده که از یک جامعه با رفاه نسبی خوب نشات گرفته است.