محمدرضا اکبری جور، پژوهشگر اقتصاد بین الملل

اگر به عنوان یک پژوهشگر در ادوار مختلف، به دنبال پاسخ این سوال باشید که آیا تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده، بر اقتصادها تاثیرگذار بوده است یا خیر؟ به دو دسته جواب برخورد می‌نمایید. دسته اول پاسخ‌ها عبارت قاطع خیر را به‌کار می‌برند و دسته دوم، بله. با یک بررسی بر روی پاسخ‌ها متوجه می‌شویم که دسته اول بطور عمده تا پیش از سال 2010 هستند و دسته دوم بعد از این سال. در سال 1990، یک بررسی اقتصادی در خصوص کارایی تحریم‌ها صورت پذیرفت و از 120 مورد تحریم مختلف، مشخص گردید تنها 34 درصد آن موفق بوده‌اند. لیکن این آمار بعد از سال 2010، به نفع موفقیت آمیز بودن سیاست های تحریمی تغییر نموده است.

برای علت عدم موفقیت تحریم ها، پژوهشگران گروه اول، پاسخ می دهند که بعد از اعمال تحریم ها، کشورهای تحریم شده توانسته اند با تامین کالاهای تحریمی به شکل های مختلف، از جمله تامین از طریق کشورهای دیگر، جایگزینی کالاها با کالاهای تولیدی کشورهای دیگر، تولید کالا در داخل و...، نیاز به کالاهای یادشده را مرتفع نمایند.

در دسته دوم اما ایالات متحده، با فراهم آوردن شرایطی امکان بروز اتفاق یاد شده را از بین می برد و این امر موجب ماندگاری شرایط می گردد. البته که نوع موارد تحریمی نیز بازنگری شده و از عوامل دیگری همچون قدرت نظامی، بازار بزرگ کشور آمریکا، قدرت منحصر به فرد دلار و استفاده از ابزارهای رسانه ای به خوبی استفاده شده است. نکته جالب توجه در این بررسی ها آن بوده است که پژوهشگران اعلام نموده اند عمده تحریم های موفق، تحریم هایی بوده اند که به نخبگان جامعه صدمه وارد نموده و موجب نارضایتی عمیق آنان را فراهم نموده است و البته از ایجاد بی ثباتی سیاسی هم به عنوان مولفه دوم و هم افزای این مولفه نام برده می شود.

در این مسیر ثابت نگه داشتن سایه جنگ بر سر کشور تحریم شونده، از اولویت بالایی برخودار می‌باشد. این سیاست به عنوان یک سیاست حمایتی، باعث فرو رفتن دولت های تحریم شونده در لاک دفاعی می گردد. دولتمردان آمریکا برای نشان دادن عزم جدی خود برای رویارویی مستقیم، هر چند وقت اقداماتی نظامی هرچند محدود و کنترل شده انجام می دهند لیکن از تقابلی که به جنگ منتهی می شود، حذر می نماید و طبیعی است که آنان هرگز به دنبال برافروختن جنگ نمی باشند. برای دیدن این سیاست کافیست به اخبار حمله های پراکنده ارتش آمریکا به محور مقاومت برای تحت فشار قرار دادن کشورمان توجه گردد. از سویی دیگر با استفاده از ابزارهای رسانه ای تبلیغات زیادی علیه ناکارایی سیاسی دولتهای سرکار در کشورها به راه می‌اندازند. این سیاست در راستای پایین آوردن حس امید به آینده ارزیابی می شود. به اینها باید آب به آسیاب ریختن رقبای سیاسی داخلی در این حوزه نیز افزوده شود. کافیست به اخبار مربوط مبارزه با همه‌گیری کوید 19 توسط کشورهای مختلف توجه نمود. کشورهای مختلف با سیاست های مختلف در این حوزه وارد عرصه مهار همه گیری شدند و عملکردهای خوب تا بد داشتند. نمی توان کشوری را پیدا نمود که عملکرد بدون نقص و کاملی داشته است و نمی توان از مردمانی اسم برد که آنان نیز در همراهی با دولت های مرکزی همکاری بدون اشکالی داشته اند، لیکن در عمل تنها کشورهای تحت تحریم زیرذره بین قرار دارند همه عوامل رسانه ای جوری چیده می شودکه القاء عملکرد بد و ضعیف و مدیریت بی کیفیت را به ذهن متبادر نماید.

شاید مثال تنهایی وزیر بهداشت کشورمان مثال خوبی باشد. زمانیکه وزیر بهداشت کشورمان مظلومانه فریاد می کشید که تحت تحریم ظالمانه انواع اقلام بهداشتی و دارویی هستیم، کمتر کسی توجه داشت، که دست خالی به جنگ ویروسی مشکوک رفتن چه کار سخت و طاقت فرسایی است. وزیری که حتی از طرف خودی ها هم تحت فشار بود و اعتبارات مورد نیازکار خود را دریافت نمی نمود. ویروسی که کم کم زمزمه های دست ساز بودنش و اهداف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پشت سر تولیدش، از ابرهای ابهام و رمزآلود به گوش می رسد. آنچه شایسته توجه هست استفاده آمریکا از جریان های طبیعی موجود در داخل کشور برای پایین آوردن هزینه های مبارزه با کشور تحریم شونده می باشد.

درمجموع هدف از این اقدامات یاد شده توسط ایالات متحده، خرید زمان جهت اثرگذاری تحریم‌ها می‌باشد. و در این کارزار طرفی برنده است که بتواند زمان بیشتری را تحمل نماید یا تحریم ها را از کار اندازد.

در خصوص کشور ما، باید اعلام نمود مقاومت در برابر دونالد ترامپ، موجب گردید که او نتواند به اهداف خود که دستکاری در توافق نامه برجام بود، برسد. طبیعی است که اهداف مورد نظر ترامپ را باید در سیاست های فرا دولتی و از پیش برنامه ریزی شده باید دنبال نمود. اهدافی که با ادبیاتی دیگر از زبان رییس جمهور فعلی باید شنیده شود. حال ما با یک دوره چهارساله دیگر در مواجه با رییس جمهوری هستیم که به نظر می‌رسد او نیز از رییس جمهورهای یک دوره ای باشد و خود او نیز به خوبی از این مهم آگاه است.

سوال مهمی که رییس جمهور کشورمان باید بدان پاسخ دهد، حفظ منافع ملی و خروج کشور از مسیر پرزحمت تحریم، از کدام روش است؟ ادامه مقاومت کشور یا رسیدن به توافق جدید؟

بدون شک هر اتفاقی که بیفتد، توجه به تولید، رفع اشکالاتی که در مواجه با مسئله تحریم صورت پذیرفت در کلیه بخش های اقتصاد کشور، برداشتن موانع تولید کالاهای اساسی در کشور از مجموعه اقدامات اولیه ای است که می بایستی دولت سید ابراهیم رییسی در دستور کار خود قرار گیرد. شاید اکنون بتوان به جرات ادعا نمود دشمنان ما حربه تحریم ها را از پیش روی کشورما در هیچی شرایطی برنخواهند داشت. از اینرو توجه اساسی به موارد یاد شده در هر انتخابی از ضروری ترین اقدامات دولت آینده است.