بحران ازآنچه می‌بینیم به ما نزدیک‌تر است

فریده خدادادی-آب، نعمت ارزشمندی است که به وفور و در بخش‎های مختلف خانگی، کشاورزی، صنعت و... مورد استفاده قرار می‎گیرد و متاسفانه بخش زیادی از این گنج نایاب براثر سهل‌انگاری به هدر می‎رود.

به گزارش جهان اقتصاد؛ کشورایران به دلیل کمبود ریزشهای جوی در زمره کشورهای نیمه خشک و خشک جهان قراردارد و در سال‎های اخیر با کمبود منابع آبی مواجه شده است، از سوی دیگر به دنبال رشد جمعیت و توسعه اقتصادی و اجتماعی  شهرها افزایش تقاضای آب افزایش پیدا می‎کند. به طورمعمول، مصرف آب خانگی اصلی‌ترین بخش مصرف آب شهری را تشکیل می‌دهد یعنی از آشپزخانه گرفته که شامل ظرفشویی، پخت و پز و آشامیدن است تا دستشویی و حمام و... هر کدام سهمی چندی لیتری در مصرف آب بخش خانگی دارند. باید این نکته را یادآور شویم که تابستانی کم آب پیشروی ماست و تنش آبی کشوررا تهدید می کند. فرونشست‎های زمین و کاهش سطح ذخایر پشت سدها خود هشداری برای ماست بنابراین کنترل مصرف آب واستفاده بهینه آن به ویژه در بخش خانگی بیش از گذشته باید مورد توجه قرار گیرد.

پیرو اهمیت این موضوع خبرنگار جهان اقتصاد با علی قنادی اسلامی، کارشناس حوزه آب وانرژی گفتگویی ترتیب داده‎است که در ادامه می‎خوانید.

**مدیریت مصرف آب در منازل، سراب یا واقعیت

این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهارکرد: در گذشته تمدن‎ها در کنار رودخانه‎ها شکل می‎گرفتند زیرا بشر برای حیات خود به آب نیاز داشت و این نیاز در طول زمان، افزایش پیدا کرد به طوری که دو دلیل اصلی را می‎توان برای آن برشمرد، نخست این که افزایش جمعیت عامل اصلی برای تقاضای مصرف آب شیرین بود و دوم تغییر الگوی مصرف در زندگی جهت رفاه بیشتر در طول سالیان دراز، باعث مصرف بیشتر آب شد.

** تنش‎های آبی گریبان‌گیر دو سوم جمعیت جهان تا پیش از 2030 

قنادی اسلامی تصیرح کرد: مطابق پیش بینی‎های سازمان ملل در صورت ادامه روند مصرف آب به صورت کنونی در دنیا تا قبل از سال 2030 دو سوم جمعیت جهان  می‏تواند در معرض تنش‎های آبی قرار گیرد.

وی گفت: رشد جمعیت در آینده از ظرفیت منابع آب شیرین برای نیاز بشر سبقت می‎گیرد و این یعنی ایجاد تنش در ابعاد بزرگ اجتماعی به طوری که حتی طبق آمار بانک جهانی در سال 2017 بیش از 30 درصد مردم جهان به آب آشامیدنی سالم دسترسی نداشتند. از سال 1960 تا 2018 حدودا نزدیک به 600 درصد مصرف آب در بخش خانگی در دنیا افزایش یافته است.   

شکل یک - منبع WRI درصد افزایش جهانی مصرف آب در بخشهای مختلف

این کارشناس حوزه آب و انرژی با بیان این که متوسط مصرف جهانی آب در بخش کشاورزی 70 درصد و در بخش صنعت 19 درصد است، گفت: مطابق آمار فائو، 23 کشور تنش‎های آبی بالای 70 درصد را تجربه کرده‎اند و 15 کشور هم برداشت بیشتر از 100 درصد آب تجدیدپذیر خود را در سال 2017 داشته‎اند.

قنادی اسلامی بیان‎کرد: امروزه امنیت آبی-غذایی و شیوه کشاورزی، از چالش‎های مهم پیش رو برای توسعه پایدار در خاورمیانه و شمال آفریقا است که آب نقش مهمی در امنیت غذایی در کشورها را دارا است.

وی افزود: سرانه آب تجدید پذیر در خاورمیانه و شمال آفریقا کمتر از 1300 متر مکعب ( در سال به ازاء هر نفر) است و در این مناطق عامل محدود کننده برای کشاورزی زمین نیست بلکه آب است.

** ایران از کم آبی رنج می برد

به گفته این کارشناس حوزه آب و انرژی، کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک خاورمیانه قرار گرفته و از کم آبی رنج می‎برد و از سوی دیگر کل بارش باران در کشور سالیانه تقریبا حدود 380 تا 400 میلیارد متر مکعب است که از این مقدار نزدیک به 70 درصد آن تبخیر می‎شود.

قنادی اسلامی میزان کل آب تجدیدپذیر در کشور را حدود 120 میلیارد متر مکعب طبق آمار برآورد کرد، البته طبق آمار حدود120- 130میلیارد مترمکعب اعلام شده است که حدود 9 میلیارد متر مکعب آن ، منابع آب برون مرزی است.

وی عنوان کرد: مطابق آمار بانک جهانی سال 2017 میزان مصرف آب در بخش کشاورزی ایران حدود 90 درصد بوده در حالی که کمتر از 19درصد تولید ناخالص داخلی کشور را پوشش می‎داد اما برای صنعت در کشور حدودا 2درصد مصرف آب در مقابل بیش از 20 درصد تولید ناخالص داخلی کشور است.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: امروزه آب در سه بخش اصلی کشاورزی شامل آبیاری برای زراعت، دامپروری و آبزی‎پروری، صنعت و شهری مصرف می‎شود. (در مواردی آبزی پروری را در بخش صنعت می آورند.)

به گفته قنادی اسلامی، به نظر می رسد، بهره‎وری آبیاری در کشاورزی (میزان آب موردنیاز به میزان کل آب مصرف شده واقعی) در کشورهای درحال توسعه و نیز در کشور ما، عدد پایینی برآورد ‎شود، البته این عدد در کشورهای در حال توسعه طبق آمار فائو کمتر از 38 درصد است.

وی عنوان کرد: مطابق معیارهای سازمان ملل، اگر میزان برداشت آب از منابع آب‎های تجدیدپذیر کمتر از10درصد باشد، آن کشور تقریبا بدون تنش آبی است، اگر بین 10 الی 20 درصد باشد، تنش در حد نسبتا کم و متوسط و اگر بین 20 الی 40 درصد باشد، تنش  بیش از حد متوسط بوده‎است.

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: اگر میزان برداشت بیش از 40 درصد باشد، آن کشور دچار بحران آبی بالا شده است و اگر بالای 80 درصد باشد، آن کشور دارای بحران آبی بسیار شدید است.

** کشور ایران در بین پنج کشور پرتنش آبی در جهان

به گفته وی، کشور ایران در بین پنج کشور پرتنش آبی در جهان است که بیش از70درصد منابع آب تجدید پذیر خود را برداشت می‎کند.

قنادی اسلامی خاطر نشان کرد: یکی از شاخص‎های توسعه در سطوح بین‌المللی از نقطه نظر آبی، مطابق تعریف، کاهش سهم آب در بخش کشاورزی و افزایش آن در بخش صنعت است.

وی گفت: میزان مصرف آب در بخش صنعت برای اروپا حدودا 2 برابر این میزان برای بخش کشاورزی است در حالی که در آسیا میزان مصرف در بخش کشاورزی حدودا 10 برابر این میزان در بخش صنعت است.(مطابق شکل یا جدول شماره دو)

شکل شماره دو: میزان برداشت آب در بخشهای مختلف شهری-صنعت و کشاورزی برای مناطق مختلف جهان بر حسب میلیاردمتر مکعب در سال-منبع یونسکو 2011

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: برخی از کشورهای در حال توسعه در مدت زمان کوتاهی، دچار بحران آبی می‎شوند.

** دلایل ایجاد بحران آبی در برخی کشورهای در حال توسعه

وی، عمده ترین دلایل ایجاد بحران آبی در برخی از کشورهای درحال توسعه را مواردی همچون تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، مهاجرت‎های گسترده درون سرزمینی  و مدیریت ناکارآمد منابع آبی  برشمرد.

قنادی اسلامی گفت: مطابق پیشنهاد فائو، کشورها باید به گسترش اقتصاد خود حتی علیرغم افزایش جمعیت بپردازند و این کار  بدون این که تنش‎های آبی را تشدید کنند، باید صورت پذیرد البته برخی کشورها در این زمینه موفق عمل کرده‎اند.

وی گفت: تبلیغات و شعار درباره صرفه‎جویی آب در منازل در کشوری که حدود 90 درصد منابع آبی آن به مصرف کشاورزی می‎رسد، بیشتر به شوخی شبیه است تا واقعیت، به عبارت دیگر اگر کل مصرف آب در بخش‎های صنعت و خانگی را حتی به صفر برسانیم (یک عمل محال)، باز مشکلات مربوط به منابع آبی کشور حل نخواهد شد و شعار صرفه جویی آب در بخش خانگی و پخش آن از رسانه‎های مختلف علیرغم  بار مثبت فرهنگ‌سازی آن، سرابی بیش نخواهد بود زیرا بیشترین مصرف آب و نیز هدرروی آب در بخش کشاورزی انجام می‎شود.

**ارتباط مستقیم میزان مصرف آب در بخش خانگی با فرهنگ و رسوم هر کشور

این کارشناس حوزه آب و انرژی اظهار کرد: این نکته را باید در نظر گرفت که بین میزان مصرف آب در بخش خانگی با فرهنگ و رسوم هر کشوری رابطه مستقیمی وجود دارد و نباید مصرف آب در بخش خانگی درکشور را بدون لحاظ کردن فرهنگ، رسوم و وضعیت معیشت اقتصادی و غیره با کشورهای توسعه یافته مقایسه کنیم، البته همیشه میزان مصرف آب در بخش خانگی به عنوان یکی از شاخص‏های توسعه و بهداشت در جوامع توسعه یافته در نظر گرفته می‎شود.

قنادی اسلامی گفت: مصرف بهینه آب و صرفه جویی(در قیاس با اسراف) در بخش خانگی دو مقوله متفاوت هستند. همچنین قسمتی از آب در بخش خانگی قبل از این که به دست مصرف کننده نهایی برسد به دلیل فرسودگی لاین‎های انتقال آب ( شبکه توزیع آب) از دست می‎رود در حالی که مصرف کننده نهایی نقشی در آن ندارد.

وی افزود: مطابق تخمین بانک جهانی حدودا 14 میلیارد دلار در سال آب به صورت نشتی ( آب بدون در آمد) در جهان  هدر می‎رود، اگرچه مصرف آب در بخش خانگی نسبت به کشاورزی بسیار پایین است .

این کارشناس حوزه آب و انرژی بیان کرد: در بخش خانگی، در شهری همچون تهران که اکثرا از کولرهای آبی استفاده می‎کنند، در فصول گرم سال درصد نسبتا قابل توجهی از آب به مصرف این کولرها می‎رسد، در حالی که بهتر بود زیرساخت سرمایش منازل در کشورکم آبی مثل ایران از همان ابتدا به ساکن بر مبنای کولر آبی استوار نباشد زیرا انرژی فسیلی برای تولید برق جایگزین دارد اما آب هیچ جایگزینی ندارد البته اگه زیرساخت‎های تولید برق مانند اکنون مناسب نباشد با برقی شدن سیستم سرمایش، با مشکلات بیشتر کمبود برق مواجه می‎شویم.

** تامین آب به سادگی در هر منطقه‌ای امکان پذیر نیست

 قنادی اسلامی بیان کرد: تولید برق برعکس آب فقط نیاز به تامین مالی دارد و تولید انرژی تجدیدپذیر همچون برق خورشیدی در هر منطقه‌ای از کشور امکان پذیر است، برعکس تامین آب که به سادگی در هر منطقه‌ای امکان پذیر نیست.

به عقیده قنادی اسلامی، لازم است در کشور نسبت به بازنگری در مسیر توسعه اقتصادی کشور، بدون محوریت کشاورزی و صنایع آب محور و پر مصرف آبی، تغییرات کلی و اساسی صورت گیرد.

وی عنوان کرد: قیمت آب یکی از ابزارهای کنترل و کاهش میزان تقاضا و مصرف آب است اما نباید مدیریت منابع آب و طرح جامع آب را به کاهش مصرف آب در بخش خانگی و یا افزایش قیمت آب در این بخش تنزل دهیم در حالی که متاسفانه این کار انجام شده است .