یکی از مسائل مهمی که امروزه در فضای سیاسی و رسانه‌ای و همچنین عرصه بین‌المللی مطرح است، تاثیر برجام بر بازار نفت است و رابطه این تفاهم‌نامه بین‌المللی بر صنعت نفت ایران است، که با وجود تمام فشارها و تهدیدهای قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خوشبختانه ایران توانست با سرعت و قدرت و تولید و صادرات نفت را افزایش داده و تمهیدات لازم برای بازگشت به بازارهای جهانی را اعمال کند.
علیرضا سلطانی عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس اقتصادانرژی در خصوص رویدادهای صنعت نفت در یک سال گذشته و حرکت صنعت نفت در مسیر افزایش ضریب برداشت در گفت وگو با خبرنگار جهان‌اقتصاد اظهارداشت: یکی از مسائل مهمی که امروزه در فضای سیاسی و رسانه‌ای و همچنین عرصه بین‌المللی مطرح است، تاثیر متقابل نفت و برجام است و نکته‌ای که باید در این حوزه در نظر گرفته شود، که باید یک رابطه دوسویه در نظر گرفته‌شود، یعنی همانگونه که صنعت نفت بیشترین بهره را از شرایط پس از برجام برده و توانسته بیشترین ضعف‌ها و نقصان‌های دوران تحریم را تا حد زیادی جبران‌کند، درعین حال صنعت نفت بیشترین کمک را به تداوم و پایداری برجام و نهادینه شدن آن کرده‌است.
وی افزود: به بیان دیگر زمانی که برجام به مرحله اجرایی‌رسید، صنعت نفت که در واقع هدف اصلی تحریم‌های اقتصادی آمریکا و هم‌پیمانانش بود، بعد از یک دوره چندساله تحمل فشار و محدودیت در بخش‌های مختلف، فرصت پیداکرد تا به شرایط قبل از تحریم بازگردد.
سلطانی عنوان‌داشت: خوشبختانه مدیریت صنعت نفت در دولت یازدهم از ابتدا و همزمان با انجام مذاکرات هسته‌ای برنامه‌ریزی لازم برای دوران پس از تحریم و توافق هسته‌ای را اندیشیده‌بود و این برنامه‌ریزی سبب شد علیرغم همه مشکلات سیاسی داخلی و اقتصادی در حوزه سرمایه‌گذاری و با وجود باقی ماندن تحریم‌ها تا زمان اجرای برجام، در مدت زمان بسیار کمی یعنی در حدود ۴ماه توانست به سطح تولید و صادرات قبل از تحریم‌ها بازگردد که این موفقیت برای بسیاری از ناظران اقتصادی و سیاسی غیرقابل پیش‌بینی بود.
وی تصریح‌کرد: ایشان باور داشتند، باتوجه به شدت تحریم‌ها و کاهش محسوس سطح تولید نفت ایران، عدم سرمایه‌گذاری برای توسعه میدان‌های نفتی، خروج بسیاری از شرکت‌های خارجی و متوقف‌شدن طرح‌های توسعه‌ای در صنایع نفت و گاز عملا ایران نمی‌توانست در کمتر از دوسال به شرایط قبل از تحریم‌ها در تولید و صادرات نفت برسد. این کارشناس اقتصادانرژی گفت: به‌‌رغم همه این بد‌بینی‌ها این هدف محقق شد و صنعت نفت ایران موفق به بازگشت به سطح تولید و صادرات به میزان گذشته شد و توانست بازار نفت و مشتریان خود را دوباره به دست‌آورد و تمام توان خود را برای احیاء صنعت نفت و افزایش تولید به کارگیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه گفت: لازم به ذکر است در همان زمان کشورهای تولیدکننده عمده نفت به خصوص عربستان تلاش زیادی کردند تا ایران نتواند در زمان کوتاه به شرایط سابق بازگردد، در واقع یکی از دلایل آنها هم بحث‌های اقتصادی بود چراکه معتقد بودند، اگر ایران با سرعت زیاد به بازار نفت بازگردد تداوم روند کاهشی قیمت نفت که در سال های ۹۴ و اوایل سال ۹۵ وجود داشت، با شدت بیشتری استمرار پیدا می‌کند و این مسئله ضرر و زیان را متوجه این کشورها می‌کند.
وی دغدغه و نگرانی سایر کشورها از برجام را نیز سیاسی عنوان‌کرد و افزود: احیاء توان اقتصادی و سیاسی ایران، جبران خسارت‌های دوران تحریم با منافع آنها در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی در تضاد بود و با این استدلال تلاش می‌کردند تا مانع بازگشت سریع ایران به بازارهای جهانی نفت شوند و در این مسیر انواع تهدیدها و فشارها به کارگرفتند.
سلطانی اظهارداشت: باوجود تمام این فشارها و تهدیدها ایران توانست به بازار جهانی نفت بازگردد، در صورتیکه این بازگشت پرقدرت ایران به بازارها نه تنها سبب کاهش بیش از پیش قیمت نفت نشد بلکه زمینه‌ای شد برای افزایش قیمت نفت، چراکه جایگاه و موقعیت ایران در بازار نفت موجب استقبال اقتصاد جهانی از بازگشت ایران شد.
این کارشناس اقتصادی بیان داشت: بسیاری از کشورهای نفتی به خصوص عربستان تلاش‌کردند با کاهش تولید به تعادل بازار کمک کنند، در حالیکه همین کشورها در زمان تحریم ایران با افزایش تولید و صادرات تلاش کردند در بازارهای جهانی جایگزین ایران شوند تا بازار نفت با افزایش قیمت روبرو نشود و از شرایط تحریمی ایران به نفع خود استفاده کردند و این موضوع برخلاف عرف و مناسبات سیاسی بین‌المللی بود.
وی بهره‌برداری صنعت نفت از شرایط پسابرجام در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این صنعت موثر و مثبت دانست و افزود: صنعت نفت پس از قریب به ۱۰۸سال به دوران میانسالی واردشده که همین مسئله باعث شده‌است، تولید نفت کشور در شرایط با ثباتی قرارگیرد و افزایش قابل توجهی در دهه‌های اخیر تجربه نکند، همچنین بسیاری از میدان‌های نفتی دچار پیری شدند، علاوه براینکه بسیاری از تاسیسات نفتی در بخش‌های پایین دستی هم دچار فرسودگی شده‌اند و در شرایط کنونی صنعت نفت کشور هم در حوزه بالادستی و هم پایین دستی نیازمند جان تازه‌ای است که در سه محور؛ سرمایه‌ای، فنی و مهندسی و مدیریت پروژه‌ها خود را نشان می‌دهد.
عضو هیئت علمی دانشگاه تاکیدکرد: تحریم‌های اقتصادی جان صنعت نفت و گاز ایران را گرفت و برای اینکه به شرایط پایدار و میزان تولید گذشته بازگردد در یک پروسه زمانی ۵ ساله به حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیازمند است، تا صنعت نفت ایران بتواند جایگاه خود در عرصه بین‌المللی را حفظ‌کند.
سلطانی ادامه‌داد: سرمایه‌گذاری تنها نیاز کنونی صنعت نفت و گاز ایران نیست و یکی از عواملی که می‌تواند به نوعی تکمیل‌کننده سرمایه باشد فناوری‌هایی جدید در حوزه‌های اکتشاف، تولید و فرآوری است که عمدتا در بخش‌های پایین‌دستی خود را نشان می‌دهد، این مسئله به طور مشخص در زمینه بازیافت نفت خود را نشان می‌دهد و یکی از مشکلات صنعت نفت و گاز ضریب پایین بازیافت نفت و گاز کشور ناشی از تکنولوژی‌ها و فناوری‌های قدیمی به علت تحریم‌ها و فشارهای خارجی در دهه‌های اخیر است.
وی علت این مسئله را فراهم‌نشدن امکان بهره‌گیری کمتر از فناوری‌های به روز و جدید در صنعت نفت دانست و عنوان‌داشت: این مسئله سبب کاهش تولید نفت و کم‌شدن عمر چاه‌ها شده و همچنین موجب‌شده برخی منابع نفت و گاز به دلیل تکنولوژی‌های قدیمی قابل استخراج نباشند یا اینکه نتوانیم ارزش‌افزوده بیشتری برای نفت و گاز به دست آوریم.
این کارشناس اقتصاد و انرژی اذعان‌داشت: امروزه فناوری‌هایی به کارگرفته می‌شود که ضریب بازیافت در میدان‌های نفتی تا ۵۵ درصد افزایش داده‌است، اما متوسط ضریب بازیافت در کشور ما حدود ۲۰درصد است و این رقم یعنی صنعت نفت و گاز ما با استاندارد جهانی فاصله دارد و همین مسئله خطری برای این صنعت نفت و گاز کشور است و اگر درمان نشود، موجب جاماندن ایران از گردونه رقابت‌های بین‌المللی به خصوص با رقبای منطقه‌ای از جمله عربستان می‌شود.
سلطانی مدیریت پروژه‌های نفتی را نقطه ضعف دیگر این صنعت دانست و ادامه‌داد: به‌یرغم سابقه ۱۱۰ ساله در این صنعت، متاسفانه در حوزه مدیریت پروژه‌های توسعه‌ای صنعت نفت و گاز دارای چالش هستیم که همین مسئله یکی از دلایل رکود و توقف در این صنعت است و در صورت عدم رفع و چاره اندیشی می‌تواند ایجاد خطر کند.
