واکاوی بورس انرژي و جايگاه آن در اقتصاد 1400 در گفتگوی جهان اقتصاد با رئيس كميسيون انرژي و محيط زيست اتاق تهران

نزديك به يك‌سال است كه بورس در ايران داراي نموداري متفاوت نسبت به يك دهه گذشته كه از تشكيل و راه‌اندازي رسمي آن مي‌گذرد پيدا كرده و در پستي و بلندي‌هاي بسيار خودنمايي کرده است. ايران به عنوان يكي از بزرگترين وشناخته شده‌ترين كشورهاي جهان در زمينه توليد نفت و گاز و همچنين يكي از بزرگ‌ترين منابع و ذخاير هيدروكربوري در سرتاسر جهان شناخته مي‌شود.

رضا پديدار،رئيس كميسيون انرژي و محيط زيست اتاق تهران در گفتگو با خبرنگارجهان اقتصاد اظهار کرد: با در نظر گرفتن رويكرد مطرح در سند چشم‌انداز 1404 و همچنين بازنگري سند فوق براي 1420 جهت مرتفع‌سازي و توسعه جايگاه جمهوري اسلامي ايران به كشور اول منطقه از نظر اقتصادي، سياسي و علمي و ...الزام بر ايجاد بازاري متشكل براي كشف قيمت و انجام معاملات نفت و نيز مواد هيدروكربوري به عنوان كالاهاي استراتژيك و يا در پاره‌اي از موارد فوق استراتژيك در منطقه بسيار بيشتر از گذشته احساس مي‌شود و درواقع همين موضوع منجر به طرح قيمت‌گذاري نفت در داخل كشورمان شد .

وی تصریح کرد: البته اختلاف نظرهاي بسياري در اين زمينه بوجود آمد اما از آنجا كه يكي از شفاف‌ترين و بهترين مكانيزم‌هاي قيمت گذاري محصولات حوزه انرژی، عرضه آن‌ها در بازار معاملات بورس بود، لذا« بورس انرژي» به صورت يك شركت مستقل (سهامي عام) و برطبق قانون بازار اوراق بهادار كشور تاسيس شد و در نهايت در تيرماه 1391 در اداره كل ثبت شركت‌ها به ثبت رسيد و به فعاليت خود ادامه داد .

وی افزود: زمينه فعاليت‌هاي عملياتي و اجرايي بورس انرژي درحيطه انجام معاملات نقدي، قرارداد سلف موازي استاندارد، قراردادهاي آتي و اختيار معامله و به جهت برطرف كردن نيازهايي نظير خريد و فروش منابع انرژي، تامين نمودن منابع مالي براي توليد كنندگان و همينطور تامين منابع انرژي براي مصرف كنندگان و توزيع كنندگان به فعاليت خود ادامه داد.

وی با بیان اینکه درابتداي دهه 1380 ايده تاسيس بازار بورس جهت انجام معاملات نفت در طي يك فرآيند مشتركت در بين وزارت خانه‌هاي نفت و اقتصاد در جزيره كيش شكل گرفت گفت: در فازاول جهت محقق شدن اين ايده در سال 1386 مبادلات فرآورده‌هاي نفت و پتروشيمي در تمام ابعاد حرفه‌اي بازار سرمايه شروع شد که در اين رابطه و با توجه به زيرساخت هاي انجام شده علاوه بر بورس نفت، بورس نيرو (برق) نيز در اين مرحله احساس شد ولي به دلايل نامعلومي شكل نگرفت .

وی ادامه داد: آنچه كه به عنوان ماموريت سازماني و اهداف روشن براي بورس انرژي پيش‌بيني شده بود به‌صورت ناقص در بورس نفت به مرحله اجرا درآمد، ولي به دليل عدم شناخت كارگزاران و نيز اداره كنندگان متوقف و از صحنه اقتصادي خارج گرديد .

پدیدار خاطرنشان کرد: بيش از دو دهه از فعاليت بورس انرژي بايد گفت كه مهمترین اهداف حاكم بر آن نظير تبيين، تحكيم و ارتقاء جايگاه به همراه كاركردهاي بازار بورس انرژي براي ذينفعان و بكارگيري راهكارهاي موثر براي حفظ سلامت بازار و همچنين صيانت از حقوق ذينفعان است.

وی افزود: طراحي ابزارها و محصولات نوين با در نظر گرفتن نيازهاي ذينفعان و موقعيت هاي محيطي و تجهيز بهينه منابع فيزيكي به همراه توسعه مستمر سرمايه هاي انساني و ارزش آفريني و همچنين تامين منابع موجود سهامداران و همكاري و تعامل تاثير گذار با نهادهاي فعال در بازارهاي مالي از دیگر اهداف حاکم بر  فعالیت بورس انرژی بود.               

به گفته وی، متاسفانه بورس انرژي كه مي‌توانست از سه نوع بازار عمده فيزيكي ، مشتقه و فرعي برخوردار باشد ، نتوانست قابليت‌هاي خود را در سه زمينه برق، نفت و گاز و همچنين ساير حامل‌هاي انرژي و بازارمشتقه آن بويژه قراردادهاي سلف موازي استاندارد، و قراردادهاي آتي و نيز قرارداد اختيار معامله بهره بگيرد .

رئيس كميسيون انرژي و محيط زيست اتاق تهران  عنوان کرد: در دنياي توسعه يافته بورس انرژي متاسفانه ايران نتوانست به اين رسالت خود بپردازد و با توجه به رسالت اصلي بورس انرژي و نيز شرايط پيش آمده در سال 1399 كه منجر به سقوط بي سابقه ارزش سهام بورس در كشور گرديد موجب شد تا فرآيند ثبت نام و حضور فعال در بورس انرژي نيز به شدت كاهش يابد .

وی افزود: از آنجائيكه فرآيند اجرايي و عملياتي در بورس انرژي كاملا روان و ساده در نظر گرفته شده است ولي به دليل عدم احراز هويت مشتري و تاخير در ارسال كد معاملاتي ، موجب گشت كه بورس انرژي از فعاليت اصلي خود دور شده و در فاز اول به تعطيلي كشانده شود .

پدیدار تاکید کرد: اما در مرحله دوم كه بدان اشاره رفت و پس از فعال شدن بورس كشور در اوايل سال 1390 ، كارگزاري‌هاي بورس موفق شدند تا با ثبت نام واخذ كد بورسي مجوز فعاليت دريافت نموده و اقدامات لازم را براي انجام سفارشات بانجام برسانند . بورس انرژي مي تواند در شرايط پايدار اقتصادي كه اميد مي رود بزودي و با انجام مذاكرات ايران با گروه برجام محقق شود ، ثبت نام در بورس انرژي با اخذ كد معاملاتي آغاز و زمينه هاي انجام معاملات را براي خود فراهم‌سازي کنند.

 وی با اشاره به اینکه، يكي از مزاياي بورس موعد بازگشايي و سررسيد قراردادهاست كه مي تواند به صورت روزانه، هفتگي، ماهانه، فصلي و حتي ساليانه باشد گفت: بورس انرژي جهت برطرف كردن نيازهايي نظير خريد و فروش منابع انرژي، تامين نمودن منابع مالي براي توليدكنندگان و همچنين تامين منابع انرژي براي مصرف‌كنندگان و توزيع‌كنندگان، از ابتداي سال اقدام نموده و در پايان سال تسويه نمايند .

پدیدار اظهار کرد: از آنجائي‌كه يكي از شفاف ترين و بهترين مكانيزم‌هاي قيمت‌گذاري محصولات، عرضه آن‌ها در بازار معاملات بورس انرژي است، لازم است با شناخت و آگاهي بيشتر نسبت به اين مهم اقدام کرد و زمينه‌هاي اعتماد را در جامعه فراهم سازي نمايند. به هر صورت توجه به اين بورس و افزايش حجم صادرات فرآورده‌ها در بازار فيزيكي بورس انرژي موجب خواهد شد تا رونق جديدي در اين بازار شكل گيرد تا پس از ورود نفت خام به بورس انرژي شاهد رشد و شكوفايي آن گرديم .

رئيس كميسيون انرژي و محيط زيست اتاق تهران خاطرنشان کرد: بورس انرژي يكسال دشوار، پر تلاطم را سپري كرد و اگر چه بيش از 120 هزار ميليارد تومان از انواع حامل هاي انرژي در بازار فيزيكي اين بورس مورد دادوستد قرار گرفت ولي رونق محسوسي براي معاملات صادرات فرآورده هاي مخصوصا" بنزين به‌عنوان يكي از محرك‌هاي اصلي رشد حجم و ارزش معاملات در اين بازار بود .

پدیداربا اشاره به اینکه، بورس انرژي مي‌تواند به‌عنوان شاهراه صادراتي بنزين و فرآورده‌هاي هيدروكربوري باشد مطرح کرد: حمايت كليه شركت‌ها در بخش‌هاي عمومي، دولتي و خصوصي از بورس انرژي مي تواند اعتماد به اين بورس معاملاتي را بعنوان مهمترين دليل رونق در بورس انرژي قلمداد کرد .

به گفته وی، در شرايط حاضر و با توجه به باز شدن تحريم ها مي توان گفت در سال 1400 پتانسيل‌هاي بسياري براي رونق مضاعف بورس انرژي وجود دارد و توسعه و گسترش فرآورده هاي نفتي نظير عرضه ميعانات گازي و نفت كوره از هم اكنون مي تواند به‌عنوان يكي از توانمندي‌هاي بالقوه براي توسعه بورس انرژي باشد.

وی گفت: ضمنا" علاوه بر موضوع نفت و فرآورده‌هاي هيدروكربوري، برق نيز در سال آينده در بورس انرژي عرضه خواهد شد و براساس مصوبه جديد هيئت وزيران در خصوص انجام معاملات مصرف كنندگان بالاي 5 مگاوات ازطريق بورس انرژي ايران تصويب و ابلاغ شده است و اين مصوبه فرصتي براي نيروگاه‌هاي دولتي و خصوصي برق كشور به‌شمار مي رود .

وی مطرح کرد: بخوبي آگاهيم كه بهاي برق سال‌هاست كه در كشور نسبتا ثابت نگه داشته شده، اين درحالي است كه بخش قابل توجهي از برق مصرفي دركشور توسط نيروگاه‌هاي بخش خصوصي توليد و تامين مي شود و در اين زمينه بايد گفت كه طبق ماده 18 قانون توسعه ابزارها ، هر كالاي پذيرفته شده در بورس از شمول قيمت گذاري دستوري خارج مي شود و بايد بهاي آن با ساز و كار بازار تعيين شود، اما به اين بند قانوني در خصوص كالاي برق عمل نشده است . ضمنا لازم به يادآوري است كه در اين شرايط ديگر حذف بورس انرژي حتي با تغيير شرايط نيز شدني نيست و وزارتخانه هاي نفت و نيرو با جديت توسعه معاملات در بورس انرژي را پيگيري مي كنند .

وی در پایان گفت: ذكر اين مطلب ضروري است كه امروز در دنيا معاملات كاغذي نقش اصلي را در تعيين قيمت‌هاي جهاني دارد. به‌عنوان مثال معاملات كاغذي نفت و فرآورده‌هاي آن در بورس شانگهاي كه يكي از پرگردش‌ترين معاملات دنياست، بر قيمت‌هاي جهاني اثر گذار مي‌شود اميدواريم كه در سال آينده شاهد توسعه و گسترش بورس به عنوان بهترين ابزار تامين مالي باشيم .