رویا ایلکا- موسسه دین و اقتصاد در ادامه مجموعه نشست های خود در زمینه بررسی شرایط و مدیریت اقتصادی کشور دردوران جنگ تحمیلی که به مناسبت هفته دفاع مقدس آغاز شده است در روز پنج شنبه گذشته با دعوت از دکترعلی عرب مازار یزدی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی ابعاد اقتصاد پنهان در دوره های مختلف اقتصادی در کشور و مقایسه آن با دوران دفاع مقدس پرداخته است.
وی با اشاره به اینکه کشورها در تلاشند که سازوکاری را برای تخمین مناسب از این فعالیت های اقتصادی زیرزمینی بدست آورندو آن را در قالب حساب های ملی بگنجانند،گفت: به این ترتیب هرچه در حساب های ملی استانداردها بیشتر رعایت شوند کشورها پوشش بهتری از این نیمه پنهان اقتصاد در درون خود خواهند داشت به تعبیر دیگر نظام حساب های ملی به وجوه اخلاقی،قانونی و غیر قانونی بودن تولید توجه نمی کند و هرآنچه که ارزش افزوده در اقتصاد باشد باید به حساب آورد.
عرب مازار با بیان اینکه اقتصاد پنهان پدیده ای غیرقابل مشاهده و درحال وقوع است،افزود: طی سالهای اخیر در ایران هم مرکز آمارو بانک مرکزی تخمین هایی را درحوزه آمار مربوط به تزاز پرداخت ها و تولید داخل حساب ها انجام دادند اما هنوز برآورد جداگانه ای درمورد اقتصاد پنهان انجام نشده است.
وی بابیان اینکه تخمین ها، برآوردها وکارهایی که قبلا درمورد اندازه گیری اقتصاد پنهان انجام شده است دارای چند روش است،افزود: براساس یک دسته بندی این روش ها به سه دسته مبتنی برعلل، آثار و آثاروعلل طبقه بندی می شود.
وی ادامه داد: در روش مبتنی برعلل یکی از راهکارهای آن علت یابی یا مدلسازی تقریبی است که درآن انگیزه ها و عوامل تحریک کننده رخ دادن پنهانی فعالیت ها مورد توجه قرار می گیرند که یکی از آن ها بار مالیاتی است.
عرب مازار افزود:درایران به تبع افزایش بار مالیاتی انگیزه برای پنهان کردن فعالیت ها بیشتر خواهد شد که با وارد کردن این متغییرها به یک مدل و یا استفاده از اندازه مدل های دیگر به اندازه اقتصاد پنهان پی می برند.
وی با بیان اینکه مبنای روش فازی علت یابی است اما به لحاظ تکنیکی از منطق فازی استفاده می کند،افزود: کاربرد این روش در مدلسازی اقتصادی سه دهه و اندکی بیشتر از دو دهه در برآورد اندازه اقتصاد زیر زمینی مورد توجه قرار گرفته است و اولین اثری که دراین زمینه درایران منتشر شد رساله دکترای دکترشکیبایی در دانشگاه تربیت مدرس بود.
عرب مازار با اشاره به اینکه یکی از روش های مبتنی برآثار روش پولی است،افزود: اساس تفکر آن این است که فعالیت های اقتصادی زیر زمینی یا پنهان هم مثل سایر فعالیت های اقتصادی نیاز به گردش پولی دارند زیرا اقتصادها پولی شده است و بدون گردش پولی نمی توان فعالیت کرد.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه فعالیت های اقتصادی غیرقانونی روی متغییرهای پولی تاثیر می گذارد،افزود: با افزایش کنترل حساب های بانکی در آمریکا گروه های مافیایی برای فعالیت اقتصادی غیرقانونی خود تلاش داشتند عملیاتشان را با پول نقد انجام دهند لذا نسبت پول نقد به سپرده های دیداری افزایش پیدا کرد که این امر موجب شکل گیری روش های پولی شد.
وی ادامه داد: دلیل افزایش نسبت پول نقد به سپرده های دیداری، پول های نقد مورد نیاز برای گردش کالاهای غیرقانونی بود لذا پس از آن روش پولی برای برآورد حجم اقتصاد پنهان درکشورهای مختلف شکل گرفت.
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه این روش در کشورهایی که حساب های بانکی مورد کنترل باشند، مورد استفاده قرار می گیرد،افزود: مبارزه با پولشویی وقتی است که فعالیت غیرقانونی می خواهد از امکانات پولی استفاده کند لذا باید برای فعالیت خود محفل قانونی پیدا کند که پول کثیف را تبدیل کند به پول تمیز کند و بتواند از مجرای حساب های بانکی آن را به گردش بیاندازد.
وی ادامه داد: درایران هم در دهه ۷۰ اولین آثار مطالعات تجربی برای برآورد اقتصاد زیرزمینی با استفاده از روش های پولی انجام شد،افزود: اما بعلت اینکه ویژگی کنترل حساب های بانکی وجود نداشت سریای زمانی که بدست می آمد قابل اتکاء نبود و لذا محققان فروضی را برای منطقی تر کردن روند آن دستکاری می کردند.
وی ادامه داد: روش دیگری که براساس آثار، اقتصاد پنهان را اندازه گیری می کند اختلاف درآمار هست، گفت: مثلا آمار صادرات به ایران از امارات توسط گمرکات دو کشور متفاوت اعلام می شود بدلیل اینکه گمرک امارات کل کالاهایی که به مقصد ایران از مبادی گمرکی اش عبور می کند بعنوان صادرات به ایران تلقی می کند اما در ایران آنچه از طریق بنادر کوچک یا اسکله های غیر مجاز وارد کشور می شود واردات محسوب نمی شود.
عرب مازار ادامه داد: یکی از روش های تخمین قاچاق اختلاف آماری بین گمرکات مختلف است.
وی خاطر نشان کرد: اختلاف بین درآمد و هزینه ای که خانواده ها در بودجه خانوارها گزارش می کنند نیز روشی است برای پی بردن به وضعیت اقتصاد زیرزمینی در کشور های مختلف.
ادامه این گزارش را روز بعد در جهان اقتصاد بخوانید.
