محمدرضا اکبری جور،پژوهشگر اقتصاد بین‌الملل

در ابتدای سال میلادی جدید، بانک جهانی در یک گزارش240صفحه‌ای، به اقتصاد بین‌الملل دنیا پرداخت و تلاش نمود تصویر360درجه‌ای از تجارت جهانی در سال 2021 ترسیم نماید و در ادامه به پیش‌بینی‌های خود در سال 2022 پرداخت. ما در یک یادداشت دیگر به نمای کلی این گزارش پرداختیم. امروز بنا داریم بر روی تجارت جهانی به صورت خاص تمرکز نماییم و نظر بانک جهانی را در این حوزه بدانیم. مسئله که می‌تواند برای فعالان اقتصادی کشورمان نیز مورد توجه قرار گیرد.

بنابه نظر بانک جهانی، تجارت جهانی همزمان کاهش بیماری کووید19 و توام با افزایش فعالیت‌های اقتصادی جهانی رونق گرفته است. این رونق، در حوزه تجارت کالا از سرعت و نرخ رشد بالایی برخودار بوده است.

گرچه بخش خدمات مسافرتی همچنان در رکود به‌سر می‌برد، آمارهای جهانی نشان از بهبود تجارت جهانی با تمرکز بر افزایش تقاضای جهانی در حوزه کالاهای تولیدی حجیم بادوام است. البته که در این بخش، مشکلاتی وجود دارد. تعطیلی کارخانه‌ها و بندرهای مرتبط با بیماری همه‌گیر کرونا، وجود تنگناهای لجستیکی ناشی از مشکلات آب و هوایی و کمبود شدید قطعات الکترونیکی از جمله نیمه‌هادی‌ها و کمبود  کانتینرهای حمل و نقل از جمله مسائلی هستند که در این زنجیره همچنان وجود دارد.

 این مسئله باعث افزایش آمار رو به رشد سفارشات عقب افتاده برای کالاهای معامله شده و ثبت قیمت‌های بالای حمل و نقل شده است. آمارها حکایت از افزایش 6برابری این عقب‌افتادگی در اکتبر 2021 در مقایسه با آمار سال 2019 دارد. ذکر این نکته مهم است که  ظرفیت‌‌های یاد شده در دوران کرونا، در بخش‌های دیگری در اقتصاد مورد استفاده قرار گرفته بوده‌اند که به‌تدریج، در حال بازگشت به شرایط قبلی هستند.

انتظار می‌رود که تجارت جهانی پس از رسیدن به رشد 9.5 درصد در سال 2021 به 5.8 درصد در سال 2022 و به 4.7 درصد در سال 2023 کاهش یابد، زیرا برآورد می‌گردد در این سالها، تقاضا تعدیل گردد. همچنین پیش‌بینی می‌گردد سفرهای بین‌المللی در کوتاه‌مدت کاهش ‌یابند، اما به‌تدریج در افق پیش‌بینی، با توجه به واکسیناسیون بیشتر شرایط بهبود می‌یابند.

عمده مشکلات در حوزه عرضه کالا بدترشدن گلوگاه‌های عرضه به دلیل همه‌گیری ناشی از سویه «اُمیکرون» است.

در بخش انرژی، سال 2021 شاهد افزایش قیمت انرژی در نیمه دوم سال بود. در حال حاضر پیش‌بینی می‌شود که در سال 2022 بسیار بالاتر از آنچه قبلاً انتظار می‌رفت، شود.

قیمت‌های کالاهای غیرانرژی در سال 2021 تثبیت گردیده است و بسیاری از آنها در بالاترین حد خود یا نزدیک به بالاترین قیمت قرار گرفتند. با این حال، افزایش هزینه‌های انرژی بر تولید کالاهای غیرانرژی از جمله فلزات و کودها تأثیر منفی گذاشته است. قیمت گاز طبیعی و زغال سنگ در سال 2021 به شدت افزایش یافت، گرچه قیمت زغال سنگ تا پایان سال تعدیل گردید. قیمت گاز طبیعی در اروپا به ویژه افزایش شدیدی را تجربه کرد و در دسامبر 2021 به بالاترین حد خود رسید. تقاضا با افزایش فعالیت‌های جهانی و همچنین بروز مشکلات آب و هوایی در برخی کشورها، موجبات افزایش مصرف انرژی برای گرمایش و سرمایش را افزایش داد، تولید زغال سنگ را مختل کرد و برق آبی را کاهش داد.

با انعکاس این تحولات، هزینه برق در بسیاری از کشورها نیز به ویژه در اروپا به شدت افزایش یافته است. انتظار می‌رود با کاهش محدودیت‌های عرضه، قیمت گاز طبیعی و زغال سنگ از سطح فعلی خود در سال 2022 کاهش یابد، اما بالاتر از سطح قبل از همه‌گیری باقی بماند.

قیمت نفت به طور متوسط در سال 2021 به 69 دلار در هر بشکه افزایش یافت افزایشی 67 درصدی نسبت به سال 2020 و 7 دلار در هر بشکه بیشتر از آنچه قبلاً انتظار می‌رفت. علت این افزایش 7 دلاری، افزایش تقاضای نفت به عنوان جایگزین گاز طبیعی در صنعت بود.

انتظار می‌رود قیمت نفت در سال 2022 به طور متوسط 74 دلار در هر بشکه برسد و در سال 2023 با احیای تولید جهانی به 65 دلار در هر بشکه کاهش یابد. در حال حاضر انتظار می‌رود افزایش عفونت‌های کووید-19 ناشی از نوع «اُمیکرون» تأثیر به نسبت موقت و محدودی بر تقاضای نفت داشته باشد، عمدتاً به این دلیل که اقدامات کنترل همه‌گیری محدودتر شده است. با این وجود، اختلالات اقتصادی اضافی ناشی از احیای مجدد همه‌گیری، از جمله به دلیل سویه‌های جدید، یک ریسک کلیدی کاهش تقاضا برای نفت باقی خواهد ماند.

یک ریسک صعودی برای افزایش قیمت انرژی، سرمایه‌گذاری کم در ظرفیت تولید جدید است که ممکن است برای همگام شدن با تقاضا کافی نباشد. برای جلوگیری از افزایش قیمت انرژی در آینده، سرمایه‌گذاری در منابع انرژی کم کربن باید به طور قابل توجهی افزایش یابد یا رشد تقاضای انرژی کاهش یابد. قیمت فلزات در نیمه دوم سال 2021 به دنبال افزایش شدید در نیمه اول، اما با واگرایی قابل توجه بین اکثر فلزات اساسی و سنگ آهن تثبیت خواهد شد.

در حال حاضر قیمت قلع به بالاترین حد خود رسیده است، این مسئله به دلیل افزایش تقاضای بازار در بخش الکترونیک و اختلال در عرضه آلومینیم با تصمیم چین برای محدود کردن تولید در بحبوحه کمبود برق است.

 در مقابل، قیمت سنگ آهن به یک شیب نزولی تند از اواسط سال 2021کاهش یافته است، زیرا چین تولید فولاد را برای کاهش آلودگی کاهش داده است و قیمت مس نیز اندکی نسبت به گذشته کاهش یافته است. در مجموع می توان برآورد نمود پس از افزایش قیمت‌ها در سال 2021، انتظار می‌رود قیمت فلزات طی دو‌سال آینده کاهش یابد.

 قیمت محصولات کشاورزی به طور متوسط در سال 2021 به میزان 23 درصد افزایش یافته است. برخی از قیمت‌های مواد غذایی با واردات بی‌سابقه چین از جمله غلات و روغن‌های گیاهی افزایش یافت، در حالی که اختلالات ناشی از آب و هوا باعث افزایش گندم، کاکائو و قهوه گردید.

قیمت کود به دلیل افزایش قیمت انرژی به شدت افزایش یافته است. انتظار می‌رود قیمت‌ سایر محصولات  کشاورزی، از جمله مواد غذایی، طی دو سال آینده به میزان قابل توجهی کاهش یابد، اما سطح پیش‌بینی‌شده قیمت‌ها بالاتر از حد انتظار قبلی خواهد بود.

با این وجود این احتمال وجود دارد که چنانچه افزایش شدید قیمت نهاده‌های کشاورزی، به‌ویژه انرژی و کود، در سال 2022 کاهش نیابد، خطر افزایش قیمت سایر مواد غذایی را به دنبال داشته باشد.

درباره تورم جهانی و تحولات مالی در ماه‌های اخیر باید گفت که به طور مستمر رشد داشته است. تورم جهانی قیمت مصرف‌کننده به 4.6 درصد بر مبنای 12ماهه در اکتبر 2021 رسیده است و از پایین‌ترین سطح مربوط به بیماری همه‌گیر 1.2 درصد است.

در مجموع این دسته اتفاقات موجب خواهد گردید که اقتصاد جهانی در سال 2022، همچنان با کرونا درگیر باشد. مسئله‌ای که باید مورد توجه فعالان اقتصادی کشورمان قرار گیرد و در محاسبات مربوط به برنامه‌های اقتصادی خود، لحاظ نمایند.