میلاد صادقی- پژوهشگر حقوق هوافضا- به سبب اینکه چهل و یکمین اجلاس مجمع سازمان بینالمللی هواپیمایی کشوری (ایکائو) در هفتههای آتی (۲۷ سپتامبر تا ۷ اکتبر ۲۰۲۲) برگزار خواهد شد و یکی از دستورات آن مجمع، انتخاب جدید اعضا برای حضور در شورای ایکائو است، گفتوگو درباره زمینهها و فرصتهای حضور و عضویت ایران در شورای یادشده مناسب به نظر میرسد:
1.شورای سازمان بینالمللی هواپیمایی کشوری از مهمترین نهادها یا ارگانهای سازمان، دارای طیف وسیعی از اختیارات اداری، اجرایی، (شبه) تقنینی و (شبه) قضایی است. طبیعت و دامنه اختیارات شورا به گونهای است که برخی آن را بدین جهت که با اختیارات هیچ نهادی در دیگر سازمانها یا آژانسهای تخصصی ملل متحد قابل مقایسه نیست، منحصر به فرد پنداشتهاند. شورا در ابتدا بیست و یک عضو داشت اما اکنون تعداد اعضای آن افزایش یافته و به سی و شش عضو رسیده است که از میان دولتهای عضو سازمان برای یک دوره سهساله انتخاب میشوند. انتخاب اعضا بر پایه فرآیندی است موسوم به رژیمی سه بخشی یا سه لایهای. بخش نخست: دولتهایی که بزرگترین تأثیر را بر حمل و نقل هوایی دارند؛ بخش دوم: دولتهایی که منتخب بخش نخست نیستند اما سازنده بیشترین مشارکت در ارائه تسهیلات برای ناوبری هوایی بینالمللی هستند؛ بخش سوم: دولتهایی که منتخب بخش نخست و دوم نیستند اما با تعیین و عضویت آنها در شورا، حضور دولتها از تمامی مناطق عمده جغرافیایی جهان تأمین میشود.
2. دولت ایران هیچگاه در طول تاریخ نتوانسته است به عضویت شورای ایکائو درآید و به عنوان یکی از اعضای آن فعالیت نماید. البته باید گفت که در مقاطع مختلفی از جمله انتخابات سال ۱۹۸۹ و ۱۹۹۵، ایران نامزدی خود را برای عضویت در شورا و حضور در میان دولتهای بخش سوم اعلام کرده بود.
3. به نظر میرسد که توجه به تجارب مثبت پارهای از دولتها و همچنین تودیع سند تصویب پروتکل اصلاحی بند نخست ماده ۵۰ کنوانسیون هواپیمایی کشوری بینالمللی (کنوانسیون شیکاگو) میتواند زمینهها و فرصتهای بیشتری را برای کسب حمایتهای لازم جهت حضور و عضویت ایران در شورای ایکائو فراهم آورد. ترکیه در سال ۲۰۱۶ از نامزدهای انتخابات شورای ایکائو بود که موفق شد به عنوان یکی از دولتهای بخش سوم به شورا راه پیدا کند. پیش از انتخاب شدن عضویت خود را از جهات بسیاری با اهمیت میدانست؛ در این راستا تصور میکرد که با حضور و عضویت در شورا میتواند واکنش درست و قابل قبولی در برابر آن دسته از قطعنامهها و تصمیماتی داشته باشد که اتخاذ آنها به ضرر صنعت رو به توسعه او تمام میشود. تجربه لهستان نیز مثال زدنی و آموزنده است زیرا این کشور برای دورهای طولانی (نزدیک به هفت دهه) و تا پیش از انتخابات سال ۲۰۱۳، هرگز فرصت حضور و عضویت در شورا را نیافته بود. در انتخابات سال ۲۰۱۳ اما توانست با کسب 147 رأی در ردیف اعضای حاضر در بخش سوم قرار بگیرد. در آن زمان، لهستان، نمایندهای را به شورا معرفی میکند که هم از سوابق ارزشمند علمی و عملی در زمینه حقوق هوایی برخوردار بوده و هم تسلط و آشنایی با السنه خارجی داشته است. با تحقیقات بیشتر حتی میتوان به نمونههایی دست یافت که نشان دهنده توفیق عضویت تعدادی از دولتها با وجود درگیری آنها در مشکلات جاری داخلی است.
خوشبختانه در سال ۲۰۱۶ پروتکلی به منظور اصلاح بخش نخست ماده ۵۰ کنوانسیون شیکاگو به امضا رسیده که طی آن شمار اعضای شورا از سی و شش عضو به چهل عضو افزایش یافته است. این پروتکل اما برای آنکه نفوذ حقوقی پیدا کند به تودیع ۱۲۸ سند تصویب احتیاج دارد که تاکنون و بر اساس مستندی که در دست است، از سوی ۷۲ دولت به تصویب رسیده و سند آن تودیع شده است. با وجود تصویب پروتکل مذکور توسط مجلس شورای اسلامی ایران و تایید آن از سوی شورای نگهبان در سال ۱۳۹۸، نام ایران در میان فهرست ۷۲ دولتی که سند تصویب آن را تودیع کردهاند، دیده نمیشود.